در بخش قبلی این گزارش، برخی آثار این محدودیتها و تبعات دوگانه آنها را برشمردیم و در این بخش به ادامه آنها پرداخته می‌شود.
۳ - محدودیت در ترددهای درون شهری و برون شهری
با شیوع گسترده کرونا، از ابتدای آذر ماه ۱۳۹۹، طرح جامع مدیریت هوشمند محدودیتها متناسب با سه وضعیت تعیین شده در شهرها (زرد، نارنجی و قرمز) تدوین و در آن محدودیت‌هایی چون ممنوعیت ورود خودروهای شخصی با پلاک غیر بومی به شهرهای نارنجی و قرمز، ممنوعیت ورود خودروهای شخصی پلاک بومی شهرهای نارنجی و قرمز به سایر شهرها و منع تردد شبانه از ساعت ۲۱ تا ۴ صبح در شهرهای نارنجی و قرمز با جمعیت بالای ۲۰۰ هزار نفر برقرار شد.
کمبود امکانات در زمینه حمل و نقل عمومی شهری اعم از ناوگان اتوبوسرانی و مترو، معضلی است که کلان‌شهرهای کشور مدتهاست با آن روبرو هستند.
اثرات مثبت محدودیت در ترددهای درون شهری و برون شهری
- اعمال محدودیت در ترددهای برون شهری به کاهش سفرهای غیرضروری می انجامد و انتقال ویروس کرونا را تا حد زیادی کاهش می دهد.
- بنا به نظر کارشناسان امر، اجرای این طرح کمک بزرگی در کاسته شدن از دورهمی های شبانه و ترددها و به تبع آن، تاثیر معناداری در کاهش تعداد مبتلایان به کرونا در کشور داشته است.
- با اعمال این محدودیت ها، فعالیت آژانس های مسافرتی درون شهری، تاکسی های اینترنتی همچون اسنپ و تپسی و برخی وسایل عمومی حمل و نقل در شهرهای بزرگ رونق می یابد.
-محدودیت تردد ها موجب کاهش رفت و آمد خودروهای شخصی و سفرهای درون شهری مردم شده و به نظر می رسد ادامه این محدودیت ها در دراز مدت تاثیر مثبتی بر روی کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
تبعات محدودیت در ترددهای درون شهری و برون شهری
- با اعمال این محدودیتها ناوگان حمل و نقل عمومی با افزایش حجم مسافر روبرو شده که خطر شیوع ویروس را افزایش می دهد.
- بهتر است ناوگان حمل ونقل عمومی به ویژه در ساعات شبانگاهی تقویت شود.
- به نظر می رسد اعمال محدودیت های دو هفته ای آذر ماه ۹۹، تاثیر مثبتی در پیشگیری شیوع بیماری کرونا داشته است، اما باید برای بسیاری از کسب‌وکارها که دچار ضرر و زیان شده اند تدبیر دائمی داشت.
- به نظر می رسد افراد شاغلی که مجبور به تردد در ساعات منع تردد هستند، با مشکلاتی روبرو هستند. اگرچه کارکنان مشاغل فعال در ساعات منع تردد شبانه، احتمالا دارای مجوز تردد هستند. اما بهتر است تدابیر لازم برای همه افرادی که از شرایط اضطرار برخوردار هستند، درساعات منع تردد شبانه تدابیر لازم اندیشیده شود.
۴ - ممنوعیت برگزاری آیین‌های ختم و عروسی و پرهیز از حضور در مهمانی ها
طبق بررسی کمیته ستاد ملی مقابله با کرونا، دورهمی های خانوادگی و شب نشینی‌ها، سهم ۵۳ درصدی در ابتلا به بیماری کرونا طی ماه های اخیر داشته است بنابر این، ستاد مقابله با کرونا تاکید بر پرهیز مردم از برپایی مراسم عزا، عروسی و مهمانی و دورهمی دارد.
این کمیته با هدف کاهش ابتلا به بیماری کووید ۱۹ و مرگ و میر های ناشی از آن، طرح منع تردد شبانه را لازم الاجرا کرد تا از مهمانی ها و دورهمی های شبانه جلوگیری شود.
اثرات مثبت ممنوعیت ختم و عروسی و پرهیز از حضور در مهمانی ها
- گفته می شود در ماه های اخیر دورهمی‌های خانوادگی و به ویژه مراسم ختم و عروسی به عامل اصلی شیوع ویروس کرونا در خانواده‌های ایرانی تبدیل شده بود که قطعا با اعمال این محدودیتها از شیوع این بیماری کاسته خواهد شد.
- با شیوع این بیماری و ممنوعیت برگزاری آیین‌های ختم در برخی استانها، مردم از پلتفرم‌های طراحی شده برای مراسم ختم استقبال کرده‌اند و با راه‌اندازی این پلتفرم ها، امکان دسترسی آسان مردم به برگزاری آیین ترحیم و شرکت در مراسم ختم، قرآن‌خوانی و فاتحه‌خوانی برای اموات در هر نقطه کشور فراهم شده است.
- اقبال خانواده‌ها به برگزاری عروسی‌های ساده و کم جمعیت از آثار مثبت کروناست؛ پدیده‌ای که سال‌ها برنامه‌ریزی فرهنگی نتوانست به اندازه کرونا در فراگیر شدن آن موثر باشد. در واقع با شیوع کرونا، ازدواج آسان جایگزین ازدواج های پر خرج و هزینه شد و زوج های جوان زیادی بدون تجملات و تشریفات زیر یک سقف رفتند و تشکیل خانواده دادند.
- برخی افراد در دوران شیوع کرونا، هزینه مراسم ختم عزیزان خود را به تهیه و توزیع ملزومات مقابله با کرونا اختصاص دادند تا هم با برگزار نکردن مراسم عزا، از تجمع افراد که خود یکی از راه های انتقال کروناست جلوگیری کنند و هم با توزیع این لوازم بین نیازمندان، به بهداشت و سلامت شهروندان کمک و عزیزان خود را در ثواب این خیر، میهمان کنند.
تبعات دیگر
- از بین رفتن دورهمی ها و شب نشینی های فامیلی موجب وارد شدن صدمات روحی و اجتماعی فراوان به مردم می شود که در این بین سالمندان و کودکان بیش از سایر اقشار صدمه می بینند دراین زمینه به ویژه رسانه های عمومی و ملی باید نقش مهمتری ایفا کنند.
- ایجاد مشکلات روانی برای افرادی که عزیزان خود را در این بحران از دست داده اند و مجبورند برای جلوگیری از بروز هر مشکلی از جمله شیوع این بیماری بین اقوام و دوستان، از برپایی مراسم ختم برای تسلی خاطر بازماندگان خودداری کنند. باید در این زمینه کارشناسان علوم اجتماعی به خانواده های داغدار کمک های جامعه شناسانه درخوری ایفا کنند.
-باید از برگزاری مراسم توسط برخی افراد به صورت مخفی و زیرزمینی جلوگیری به عمل آید که نیاز به ارائه روش های اقناعی عمومی بیشتری در این زمینه است.
- مشکلات ناشی از تعویق مراسم عروسی برای برخی از زوج های جوان که باعث عقب افتادن دیگر برنامه هایشان می شود، با توجه به اهمیت حفظ محدودیت ها برای سلامت جامعه ضرورت دارد کارشناسان علوم اجتماعی دراین زمینه راههای مناسب ارائه کنند.
- دوگانگی رفتاری نسبت به برگزاری مراسم تشییع و ترحیم برای مردم عادی و خواص که طی چند ماه اخیر در مواردی شاهد آن بوده ایم به اصل کلی حفظ محدودیت های اجتماعی لطمه می زند. برگزاری مراسم تشییع و ترحیم برای افراد خاص و مشهور و یا برگزاری برخی مراسم مذهبی بدون در نظر گرفتن محدودیت ها و فاصله گذاری های اجتماعی، عاملی برای شیوع این بیماری بوده است؛ در حالی که اکثر مردم این محدودیت ها را رعایت می کنند و یا حتی خانواده های داغدار برای حفظ جان خود و اطرافیان حتی از برگزاری مراسم ترحیم عزیزانشان خودداری می کنند.
۵- لزوم استفاده از ماسک و توجه به دستورالعمل های بهداشتی
سازمان بهداشت جهانی، کادر درمان و کارشناسان ستاد مقابله با کرونا معتقدند با توجه به همه‌گیری بیماری ویروسی کرونا و آمار افزایشی و نگران کننده مبتلایان و جان‌باختگان، رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی و استفاده از ماسک در کنار حفظ فاصله اجتماعی یک ضرورت است که باید از سوی همگان مورد توجه قرار گیرد.
از آنجا که برخی مردم نسبت به رعایت نکات بهداشتی و استفاده از ماسک نگاه جدی ندارند، دولت در بخشنامه های اداری خود، ورود افراد بدون ماسک را به محیط های اداری و بانک ها ممنوع و استفاده از ماسک را اجباری کرده است.
با افزایش سطح آگاهی مردم، درصد رعایت اصول و نکات بهداشتی به میزان قابل توجهی در جامعه افزایش یافته و تاثیر خود را بر کاهش شیوع کرونا گذاشته است. اما تقویت این فرهنگ تحت تاثیر چه عواملی بوده است؟
عوامل افزایش فرهنگ استفاده از ماسک و توجه به دستورالعمل های بهداشتی
- افزایش سطح سواد مردم در امر سلامت با مسایلی چون آموزش های پزشکی و پیروی از آنها، درک اطلاعات بهداشتی، مشارکت در جهت انجام رفتارهای پیشگیرانه، تشخیص به‌هنگام بیماریها، توانایی در مهارت‌های خود مراقبتی و تبعیت از رفتارهای سبک زندگی سالم .
- تهیه برنامه های آموزشی با موضوع ایمنی و بهداشت برای مقابله با کرونا از سوی صدا و سیما و همچنین افزایش ساخت و انتشار برنامه های گوناگون با موضوع آموزش و هشدار از طریق شبکه های مجازی موجب شد حساسیت مردم به استفاده از ماسک افزایش یابد و تنها عده معدودی از این موضوع غفلت کنند.
- توصیه های مردم به یکدیگر و درخواست ملتمسانه کادر بهداشت و درمان کشور از مردم به روش های مختلف، خصوصا به وسیله شبکه های اجتماعی تاثیر مثبتی در رعایت نکات بهداشتی و استفاده از ماسک در میان مردم داشته و این موضوع را به یک هنجار اجتماعی تبدیل کرده است.
- ممنوع بودن ورود افراد بدون ماسک و اجباری شدن استفاده از ماسک در محیط اداری و بانکها .
- قرار دادن خرید اقلام بهداشتی اعم از ماسک، مواد ضدعفونی کننده و دستکش در سبد خانوار از سوی اغلب مردم که رعایت ایمنی و بهداشت عمومی را در پی خواهد داشت.
- رونق کارآفرینی های متعدد در روزهای کرونایی به ویژه در چند ماه اول سال ۹۹ با هدف تولید اقلام بهداشتی به خصوص ماسک و از جمله رونق کسب و کار خانگی تهیه اقلام بهداشتی و ماسک.
- تغییر خط تولید برخی از کارخانهها در شهرها و استانهای مختلف برای تولید محلول ضدعفونی، الکل و ماسک ... به طور مقطعی(اوایل سال ۹۹) و دایم برای رفع نیاز جامعه و به ویژه واحدهای درمانی.
عوامل تاثیر گذار
-کمبود امکانات و بسترهای بهداشتی در مکان های عمومی و پرازدحام هنوز در مواردی احساس می شود.
- بالا بودن قیمت اقلام بهداشتی هنوز موضوع مهمی است که نظارت و حمایت دولت را در ایجاد ثبات قیمت ها می طلبد.
- پایین بودن توان مالی بسیاری از اقشار مردم، تهیه اقلام بهداشتی را برای به ویژه قشر محروم و بی بضاعت جامعه سخت کرده است.
- ضرورت تداوم توزیع بسته های بهداشتی در حد وسیع در میان اقشار ضعیف جامعه و مناطق محروم از سوی دولت و وزارت بهداشت.
- ناآگاهی برخی از مردم و جدی نگرفتن استفاده از ماسک از سوی اقشار مختلف.
۶- تعطیلی دانشگاه ها، مدارس و آموزشگاه ها و استفاده از آموزش های مجازی
در ایران حدود ۱۳ میلیون دانش آموز و حدود سه و نیم میلیون دانشجو مشغول تحصیلند. با همهگیر شدن بیماری کووید ۱۹ در ایران از اوایل اسفند ۱۳۹۹، شرایط حضور دانشجویان و دانشآموزان در محیط آموزشی دستخوش تغییر شد. با تعطیل شدن دانشگاه ها، مدارس و آموزشگاه ها، شیوه آموزش از حالت حضوری خارج شده و آموزشهای مجازی اهمیت دو چندانی پیدا کرد، به طوریکه آموزشهای رسمی مدارس و دانشگاه ها به سمت و سوی آموزش های مجازی سوق یافت.
از آنجا که آموزش مجازی یک شیوه نو و جدید است، اگر درست به کار گرفته شود می تواند برای دانش آموزان و دانشجویان جذابیت داشته باشد. در این مسیر باید از شکل و محتوای مناسب و متناسب با سن و سال، همچنین حال و هوای مخاطبان و نیازهای علمی - آموزشی آنها استفاده شود.
با توجه به نامحدود بودن فضای الکترونیکی، کاربران می توانند استفاده و بهره مندیهای متعددی از این شیوه آموزش داشته باشند و این روش افزایش بهره وری را به دنبال دارد.
اثرات مثبت تعطیلی مدارس و دانشگاه ها و استفاده این مراکز از آموزش مجازی
- با توجه به کارایی فضای الکترونیکی و مجازی، به کارگیری آموزش مجازی افزایش بهره وری را به دنبال دارد.
- در نظام آموزشی کشور، استفاده از شیوه آموزش مجازی کارکردهای متنوع و مثبتی به دنبال دارد؛ زیرا هم از اتلاف وقت جلوگیری می کند و هم از جهت مادی هزینه کمتری به نظام آموزشی تحمیل می شود.
- نداشتن محدودیت زمان و مکان از دیگر مزایای این روش است و مخاطب در هر زمان میتواند به راحتی به فایل های آموزشی خود مراجعه کند.
- حذف کلاسهای حضوری بخش زیادی از ترددهای درون شهری که برای انتقال دانش آموزان و دانشجویان به مراکز آموزشی انجام می‌شد را کاهش داده که تاثیر مثبتی در کاهش ترافیک و آلودگی هوا دارد.
- عدم محدودیت تعداد مخاطبان و کاربران، هماهنگی بیشتر با ذایقه نسل جدید و برقراری ارتباط متنوع تر با فراگیران از دیگر مزایای آموزش های مجازی است.
- با استفاده از تالارهای گفت وگو، پیام های فوری و پست های الکترونیکی و ایجاد مجموعه های آنلاین می توان ارتباط عمیق تری با فراگیران برقرار کرد.
- حذف هزینه شرکت در دوره های آموزش حضوری و تردد از دیگر مزایای آموزش مجازی است.
- همه گیری کرونا تلنگری است تا دست اندرکاران امر برای مواقع بحرانی کشور چاره ای بیاندیشند . البته اپیدمی بیماری کرونا برای همه کسانی که با آموزش سرو کار دارند، اعم از دانش آموزان و دانشجویان، معلمان، دبیران و اساتید دانشگاهی، همچنین مسئولان و دست اندرکاران وزارتخانه های آموزش و پرورش و آموزش عالی تجربه مفیدی را فراهم آورد تا در روزهای بحرانی کشور اعم از سیل، زلزله، جنگ و.. از آن بهره مند شوند. این فرصت باعث شد تا توسعه زیرساخت‌های آموزش مجازی و رفع مشکلات این حوزه در اولویت اقدامات اساسی قرار گیرد.
تبعات منفی تعطیلی دانشگاه ها، مدارس، آموزشگاه ها و استفاده این مراکز از آموزش مجازی
- در پی تعطیلی دانشگاه ها و تبدیل آموزش حضوری به آموزش های مجازی و الکترونیکی شدن دانشگاه‌ها، ارتباط موثر چهره به چهره میان استاد و دانشجو و نیز فضای عاطفی و پرشور میان دانشجویان، جای خود را به ارتباطات سرد و مجازی داده است.
- جدی نگرفتن درس و تکالیف مدرسه از سوی برخی از دانش آموزان موجب نگرانی معلمان و والدین دانش آموزان از عدم یادگیری دروس به صورت کامل شده است.
- محروم بودن دانش آموز از محیط اجتماعی مدرسه، عدم برقراری ارتباط با دوستان همدل، محروم ماندن از فعالیت‌های گروهی و جمعی، نبود روحیه رقابت و تلاش همچنین اثرات روحی و روانی ناشی از دوری از همسالان و دوستان از مهمترین معضلات اجرای طرح آموزش مجازی محسوب می شود.
- بی تحرکی ناشی از ماندن در خانه و آموزش از طریق مجازی در دانش آموزان موجب بروز اضافه وزن در کودکان و نوجوانان شده است.
- عدم حضور در فعالیت های اجتماعی برای جامعه پذیری و محروم شدن از فراگیری رفتارهای مثبت گروه همسالان از اهم دغدغه‌های اولیا و مربیان در این دوران است.
- اختلال در شبکه های اینترنتی، کاهش سرعت اینترنت در زمان حضور و شرکت دانش آموزان در کلاس های مجازی، همچنین عدم توازن در توزیع زیرساخت‌های مورد نیاز در بخش اینترنت و به تبع دسترسی نداشتن بسیاری از دانش آموزان ساکن مناطق محروم و صعب العبور به اینترنت از مشکلات عدیده آموزش های مجازی است.
- ناامن بودن فضای مجازی برای دانش آموزان به خصوص کودکان کم سن و استفاده بیش از حد از فضای مجازی می تواند باعث بروز خسارت های جبران ناپذیری از لحاظ تربیتی، روحی-روانی و جسمی گردد.
-بسیاری از کودکان بی بضاعت به امکاناتی نظیر گوشی همراه، تبلت و رایانه دسترسی ندارند و این امر به نابرابری آموزشی دامن می زند. از سوی دیگر برخی دانش آموزان از تلفن همراه و فضای مجازی والدینشان استفاده می کنند. این درحالی است که والدین شاغل در طول روز در خانه حضور ندارند و همین موضوع دسترسی این دانش آموزان به آموزشهای الکترونیکی ارایه شده در بستر فضای مجازی را محدود می کند.
- تعدادی از فراگیران با توجه به حضور چند دانش آموز در خانواده، امکان دسترسی دایم به فضای مجازی و استفاده از برنامه های آموزشی را ندارند و استفاده از این امکانات محدود به صورت مشترک مشکلاتی را به همراه دارد.
- طیف متنوع دروس و رشته‌ها در مدارس و دانشگاه‌ها خود مشکل عمده‌ای در این شرایط محسوب می شود.
- خانواده‌ها در سال تحصیلی کرونایی نقش و وظایف بسیار پررنگی برای رفع خلاءهای آموزشی ایفا می نمایند که این وظایف از عهده برخی والدین به دلایل مختلف از جمله سطح سواد و شیوه های نوین آموزشی خارج است.
-عدم تناسب آموزش مجازی با دروس عملی و آزمایشگاهی و فعالیت های پرورشی و فرهنگی از دیگر معضلات این طرح محسوب می شود .
- نقش فعال خانواده ها در بحث آموزش فرزندان و تحمیل بخشی از وظایف آموزگار به والدین موجب خستگی مضاعف آنها شده است.
- حضور مداوم فرزندان در منزل برای مادران شاغل به معضلی قابل تامل تبدیل شده است.
- آموزش افراد ویژه و کم توان ذهنی و جسمی در روش مجازی با چالش های بسیاری همراه است.
۷ - ایجاد محدودیت ساعتی برای فعالیت اصناف و بازاریان
ستاد ملی مقابله با کرونا، طرح تعطیلی برخی از اصناف را در برهه های مختلف زمانی کلید زد و محدودیت‌های ساعتی را برای طیف گسترده ای از اصناف و بازاریان اجرایی کرد تا با این روش علاوه بر جلوگیری از اجتماع مردم بتواند کنترل و قطع زنجیره کرونا را در سطح شهرها را به بهترین وجه مدیریت کند.
این اتفاق اثرات مثبت و منفی را به دنبال داشته که در ادامه به بخشی از مهمترین آنها اشاره شده است.
اثرات مثبت ایجاد محدودیت ساعتی برای فعالیت اصناف و بازاریان
- در دوران کرونا، کسب و کارهای اینترنتی رونق گرفت و با تغییر نگرش جامعه نسبت به این نوع از مشاغل، اقبال به آنها افزایش یافت.
- بدون شک با شیوع جهانی بیماری کرونا، مردم بیشتر تمایل دارند کالاهای اساسی مورد نیاز خود را در منزل تحویل بگیرند و حتی‌المقدور از خانه‌های خود خارج نشوند که این امر در کاهش سفرهای درون شهری و ازدحام فروشگاه ها و مراکز خرید موثر است.
- بسیاری از کسب و کارها علاوه بر فروش حضوری، فروش اینترنتی خود را نیز فعال کردند که این امر در رونق اقتصادی آنان تاثیرات مثبتی به همراه داشته است.
- برنامه ریزی خود مردم برای خرید اقلام ضروری و مورد نیاز به جهت پرهیز از ترددهای مداوم و غیر ضروری به مراکز خرید و فروشگاه ها در ایام کرونایی.
ضرورت کمک به آسیب دیدگان این طرح
- تعطیلی اصناف و بازاریان هرچند با همراهی کسبه و اصناف مواجه شده، اما موجب ضرر اقتصادی فراوانی به آنها شده و بسیاری از کسب و کارها را به ورطه تعطیل کشاندیه است که بیکاری و فقر و دیگر تبعات را در پی دارد.
- در دوران کرونا، شرایط اجتماعی و محدودیت های مردم در ترددها و حضور در مراکز خرید موجب رشد و گسترش کسب و کارهای اینترنتی شد. در مقابل صاحبان کسب و کارهایی که خودشان را برای چنین شرایطی آماده نکرده بودند و نتوانستند کارشان را با شرایط جدید وفق دهند، زیان فراوانی را متحمل شدند.
- چک‌های برگشتی، بدهی مالی، اقساط عقب افتاده، ناتوانی در پرداخت اجاره های سنگین مغازه، اجناس مانده در مغازه، هزینه‌های آب، برق، گاز، بیمه و مالیات بخشی از مشکلات است که اصناف در دوران کرونا با آن مواجه هستند.
- اعلام محدودیت های متعدد اعم از ترددها، بستن مغازه ها، محدودیت زمانی برای باز بودن مغازه ها، محدودیت های شبانه و ... به کسب و کارهای خرد آسیب های جدی وارد کرده است که حمایت دولت را از صاحبان کسب و کار متضرر می طلبد.
کلام آخر
برای مقابله با شیوع ویروس کووید۱۹، اگرچه اعمال محدودیتها و استفاده از ابزار قانونی (جریمه) راه حل نهایی نیست، اما تا زمان دستیابی به واکسن موثر برای کرونا، می‌توان از آن به عنوان راهکارهایی موقتی بهره برد؛ هرچند این راهکارها در کنار آثار مثبت و ارزشمند خود، تبعاتی نیز به همراه دارند.
مقام های وزارت بهداشت، اعمال تعطیلی‌ها و نیز جدی گرفتن رعایت پروتکل‌های بهداشتی از سوی مردم را در کاهش روند ابتلا به کرونا و مرگ و میر ناشی از این بیماری، موثر ارزیابی می‌کنند و همواره تاکید دارند که باید در شهرهایی که میزان شیوع آلودگی کرونا بیشتر است، محدودیت‌های کنترل شده بیشتری اعمال و در شهرهای آلوده‌تر، محدودیت‌های هوشمند به صورت جدی‌تر اجرایی شود.
بی شک اعمال محدودیت‌های کرونایی در راستای بهتر شدن وضعیت کرونایی کشور است و در صورت بی‌توجهی به آن شاهد تداوم افزایش تعداد مبتلایان به این بیماری و وضعیت بحرانی خواهیم بود. اما باید تبعات آن ها را هم در برنامه ریزی ها مد نظر قرار داد.از سوی دیگر به نظر می‌رسد باید از راهکارهای مختلف برای جلب همکاری و همیاری مردم در راستای اجرای تصمیم‌های ستاد ملی مقابله با کرونا بهره برد.
در این راستا مسوولان باید تلاش کنند در کنار اعمال محدودیت‌های کرونایی با فراهم آوردن زیرساخت‌های لازم در جهت رفع مشکلات مردم تلاش کنند و در راستای توسعه فعالیت‌های اقتصادی و رونق کسب و کار در جامعه در شرایط کرونایی اهتمام ورزند .