با ورود بایدن به کاخ سفید و داغ شدن تنور گمانه‌زنی‌ها در ارتباط با بازگشت آمریکا به برجام و احیای توافق هسته‌ای، شاهد درخواست‌ها و مطالبات تازه از سوی غربی‌ها هستیم. در حالی که ایران لغو تحریم‌ها و جبران خسارت را از شروط تعهدپذیری طرف مقابل می داند، دولت بایدن و اعضای اروپایی برجام ضمن تقاضای اجرای کامل تعهدات هسته‌ای از سوی ایران، بر طرح مسائل موشکی و منطقه ای در مذاکرات احتمالی تاکید دارند.
در این میان و به تازگی شاهد مطالبه‌ای عجیب از سوی کاخ الیزه بودیم؛ «امانوئل مکرون» رئیس جمهوری فرانسه به تازگی اظهار داشته «مذاکرات هسته‌ای آینده با ایران سختگیرانه خواهد بود و متحدان غرب در منطقه، از جمله عربستان باید در آن سهیم باشند».
«سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه روز شنبه ۱۱ بهمن با بیان اینکه که برجام قابل مذاکره نیست، رئیس جمهوری فرانسه را «به خویشتن‌داری و پرهیز از مواضع شتاب‌زده و نسنجیده» دعوت کرد و گفت: «برجام یک توافق چندجانبه بین‌المللی است که توسط قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تایید و تثبیت شده و به هیچ وجه قابل مذاکره مجدد نبوده و طرف‌های آن هم مشخص و غیرقابل تغییر هستند.»
از سوی دیگر، اتحادیه اروپا هم اعلام کرده که به برجام کنونی پایبند است و سخنان مکرون دیدگاه های شخصی او بوده و ارتباطی به سیاست اتحادیه ندارد.
چرخش معنادار در مواضع برجامی فرانسه
با ایده جدید دولت فرانسه این پرسش به ذهن می رسد «مکرون که در دوره ترامپ بیش از دیگران سعی داشت خود را ناجی برجام نشان دهد، چرا در مقطع کنونی که شرایط بیش از پیش برای احیای برجام مساعد است، سنگی بزرگ بر سر راه احیای توافق می افکند؟»
در دوره ترامپ که ایران در حال برداشتن گام های پنجگانه با هدف توازن بخشی به تعهدات بود، رییس جمهوری فرانسه بیش از دیگر اعضای اروپایی در صدد نجات برجام برآمد. مکرون در گفت وگویی تلفنی که ۱۵ تیرماه پارسال با «حسن روحانی» رئیس جمهوری کشورمان داشت، اذعان کرد: می‌پذیریم که اقدامات اروپا برای جبران تحریم‌های آمریکا موفق و کارآمد نبوده است اما همه تلاش خود را برای جبران این موضوع بکار می‌گیریم.
در این تماس تلفنی که حدود یک ساعت به طول انجامید، مکرون به تلاش و حمایت مجدانه فرانسه از برجام چه قبل از توافق و چه بعد از آن اشاره و تاکید داشت که «اروپا از ابتدای خروج آمریکا از برجام با این اقدام شدیداً مخالفت کرده است».
تعمیق شکاف‌ها بین اروپا و آمریکا در دوره ترامپ، موضوع مهمی بود که سران بروکسل از جمله فرانسه را به حفظ تعهدات خود مصمم می ساخت. خروج آمریکا از توافقات مهم با اروپایی‌ها، راه اندازی جنگ تجاری و تعرفه‌ای واشنگتن با بروکسل، یکه تازی آمریکا در عرصه‌های منطقه‌ای و بین المللی و ... از جمله مسائلی به شمار می رفت که بستر را برای افزایش فاصله دو سوی آتلانتیک ایجاد کرده بود.
کارشناسان بر این باورند که با رفتن ترامپ، مکرون گوی سبقت را از سایر قدرت‌های غربی برای پر کردن جای او روبده است؛ به این دلیل که بتواند بخشی از دلارهای نفتی عربستان را به سمت پاریس حرکت دهد. با توجه به اینکه آمریکا صادرات سلاح و جنگ افزار را به عربستان متوقف کرده، اکنون بهترین موقعیت برای فرانسه است تا بتواند تولیدات خود را روانه بازار عربستان کند.
مسوولان عالی رتبه جمهوری اسلامی ایران بارها بر عدم نیاز به هر گونه مذاکره مجدد در خصوص برجام تاکید کرده اند و فقط به دنبال انجام تعهدات از سوی دو طرف توافق هستند. در واقع، از منظر ایران قرار نیست مذاکره مجددی بر سر برجام صورت گیرد که عربستان جزئی از آن باشد. نکته مهم دیگر آنکه هیچ توجیه واقع بینانه‌ای نیز برای مشارکت عربستان در هرگونه مذاکره احتمالی نیز وجود ندارد. مسئله هسته‌ای ایران موضوعی است که همواره در چارچوب ۵+۱ دنبال شده است و بازیگرانی چون ریاض بیش از آنکه دنبال توافق باشند، در پی اخلال در فرایندهای مذاکراتی هستند.
تکاپوی چند ساله ریاض برای شکست برجام
پیروزی «جو بایدن» نامزد حزب دموکرات در انتخابات اخیر آمریکا و اظهارات وی پیرامون بازگشت به برجام، مجددا هراس به دل دشمنان منطقه‌ای ایران از جمله اسرائیل و برخی دول عرب افکنده‌است؛ هراسی که باعث شده به انحای مختلف برای تغییر دیدگاه بایدن بکوشند. برخلاف دوره ترامپ و اجرای سیاست فشار حداکثری علیه ایران، کارشناسان شانس رسیدن تهران و واشنگتن به دیدگاهی مشترک را دور از ذهن نمی‌بینند. همین موضوع باعث شده‌است که مقامات برخی دول عربی منطقه و رژیم صهیونیستی از بایدن تقاضای تجدیدنظر در متن توافق را داشته‌باشند.
چندی پیش «ترکی الفیصل» رئیس پیشین سازمان اطلاعات سعودی و سفیر پیشین این کشور در آمریکا از بایدن خواست که در هر مذاکره احتمالی جدید با ایران، متحدان منطقه‌ای واشنگتن را نیز در نظر بگیرد. همچنین وی خطاب به بایدن ادعا کرد «اشتباهات و کاستی‌های توافق قبلی نباید تکرار شود، هر توافق غیرجامعی، صلح دائمی و امنیت را در منطقه ما محقق نخواهد کرد.»
تقاضای آل سعود از بایدن برای اعمال فشار بر ایران در حالی صورت می‌گیرد که آنها در دوره ترامپ از هیچ کوششی برای انزوای ایران دریغ نکردند. شورای همکاری خلیج فارس به رهبری عربستان مهرماه امسال در آستانه لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران در قطعنامه ۲۲۳۱ از شورای امنیت سازمان ملل درخواست تمدید تحریم تسلیحاتی ایران را کرد. این سازمان در بیانیه‌ای، ایران را به مداخله در کشورهای همسایه متهم و بر ضرورت تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران تاکید کرد.
تلاش برخی دولت‌های عربی منطقه با شکست آمریکا در صحن شورای امنیت و پایان‌یابی زمان تحریم‌های تسلیحاتی پنج ساله، راه به جایی نبرد. آنها اینک دست به دامان بایدن و دیگر اعضای اروپایی برجام همچون فرانسه شده‌اند به امید آن که از احیای توافق گذشته جلوگیری کنند.
برخلاف اصرار مکرون برای مشارکت دادن ریاض در مذاکرات برجامی اما بایدن تاکنون در این باره سخنی به میان نیاورده است. از نگاه ناظران، آل سعود و مکرون هر دو به این درک رسیده اند که تهران هرگز به این مطالبه تن نخواهد داد و مذاکرات مجدد خارج از گفت وگوهای ایران و ۱+۵ در کار نخواهد بود.