ایران دارای پیشینه طولانی در ارتباطات ماهواره‌ای است و از ۱۳۴۸ خورشیدی با عضویت در برخی از مجامع بین‌المللی مرتبط با فضا، خود را به عنوان کشوری پیشرو در امر هوافضا به جهان معرفی کرده و این فناوری با دستاوردهای مثبت و بی‌شماری همراه بوده است، برای نمونه ایران موفق شد در ۱۴ بهمن ۱۳۸۷خورشیدی برای نخستین بار ماهواره با نام «امید» را به فضا پرتاب کند؛ این ماهواره سه ماه در فضا ماند و پس از پایان ماموریت به زمین بازگشت؛ به همین مناسبت شورای فرهنگ عمومی سالروز پرتاب ماهواره ملی امید به فضا را «روز فناوری فضایی» نام گذاشت.
پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز ملی هوا فضا به گفت وگو با «مسعود طائفی فیجانی» رییس هیأت مدیره یکی از شرکت های دانش بنیان و عضو پیشین هیأت علمی پژوهشگاه هوافضا، گروه سیستم های فضایی پرداخت که در ادامه متن آن آمده است:
ایرنا: به نظر شما مهم ترین دستاوردهای فناوری فضایی ایران به ویژه در چند سال گذشته چه بوده است؟
طائفی فیجانی: یکی از مهمترین دستاوردها در حقیقت فعال شدن شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه بوده است و رویکردی که معاونت علمی و سازمان فضایی ایران در این حوزه اتخاذ کرد و عملاً سازمان فضایی ایران توانست تا حدودی در نظام‌مند کردن و شناسایی این شرکت‌ها، بحث کسب و کار در حوزه فضایی را تحقق بخشد، اگرچه تاکنون به اتفاق عملی خاص یا اقتصادی مثبت برای شرکت ها منجر نشده است و هنوز این ساختار نظام مند نشده و قوانین و ضوابط مرتبط با آن شکل نگرفته است اما این اهمیت را سازمان فضایی در چند سال گذشته به تصویر کشید و یک اداره کلی را با عنوان اداره کل کسب و کارهای فضاپایی ایجاد کرد که در واقع متولی شناسایی، رشد و ترویج انجام فعالیت های فضایی در بستر بخش خصوص بود، اتفاقی که در بسیاری از کشورهای دنیا سال‌هاست که آغاز شده و حوزه فضایی از این قاعده کلی مستثنی نیست که بخش خصوص در صورتی که بستر را برای آن ایجاد کنند، بستر پویاتر، حاذق تر، کم هزینه تر، نتیجه گراتر و موفق تری برای انجام پروژه‌های فضایی خواهد بود. در چند سال گذشته دولت طراح، مجری، ناظر و تحویل گیرنده بود و این باعث می شد تا طرح های فضایی آن گونه که انتظار می رود به نتیجه نرسند اما اتفاقی که در این سال ها افتاد، این بود که بخش خصوص دیده شد، هرچند همانطور که گفته شد، تاکنون بخش خصوصی نتوانسته از محل انجام پروژه‌های فضایی به خاطر مشکلات و مسایلی که وجود دارد، ارتزاق کند.
ایرنا: تحریم های اعمال شده بوسیله آمریکا چه اثری بر فناوری فضایی ایران داشته است و چه محدودیت هایی در این زمینه ایجاد کرده است؟
طائفی فیجانی: گستره این تحریم ها که به وسیله آمریکا اعمال شده است، طبیعتاً دامن گیر حوزه فضایی هم شده و توانسته به صورت جدی موثر باشد، شاید یکی از در واقع اثرگذارترین و موثرترین بخش‌هایش تحریم افراد باشد. ما از یک شبکه متخصصان حاذق و توانا که بخش عمده آن ایرانی هستند، برای مشارکت در پروژه‌های فضایی به خاطر محدودیت‌هایی که ایجاد شده است، محروم شدیم. من در پروژه ای با یکی از دوستان ایرانی خارج از کشور همکاری داشتیم اما از یک مقطعی به بعد، ایشان بزرگوارانه گفتند که من کمک می کنم اما اسم اینجانب در هیچ جا، حتی در خروجی علمی کار آورده نشود. این مسایل به آن دلیل است که غرب بسیار بی‌رحم، غیر منطقی و غیر متمدنانه برخورد می کند و حتی دامنه شمول تحریم ها را ناظر بر بحث های علمی و تبادلات آکادمیک کرده و این موضوع به نظر من موثرترین بخش بوده است.
بخش دوم تامین تجهیزات فناوری فضایی که کاری کنسرسیومی و بین المللی محسوب می شود و یک کار مبتنی بر تعاملات دانشی، تجربی و فناورانه است، وقتی شما یک کشور را تحریم می کنید و آن کشور را از بخش عمده‌ای از منابعی که در حوزه تامین تجهیزات به راحتی در اختیار کشورهای دیگر قرار می گیرد، محروم می کنید، این مساله خیلی بروز و ظهور جدی دارد و دسترسی به تجهیزات، هزینه و زمان تامین آنها بسیار دشوار و پرهزینه شده و این مهمترین اثری است که تحریم های ظالمانه روی کیفیت و کمیت توسعه فناوری فضایی ما داشته است.
ایرنا: ایران در دانش هوا فضا چه جایگاهی در میان کشورهای اسلامی و جهان دارد؟
طائفی فیجانی: بحث رتبه بندی ایران و جایگاه ایران در توسعه فناوری فضایی میان کشورهای دیگر در واقع بحثی نیست که خیلی راحت بتوان برای آن عدد و رقم تعریف کرد، کشورهای دیگر در برخی حوزه‌ها برای نمونه در ماهواره سنجش از دور بسیار از ما جلوتر هستند اما نکته ای که نباید مغفول بماند این است که آن کشورها عموماً مبتنی بر همکاری های عمیق و وسیع با کشورهای پیشرفته توانسته اند به این موفقیت ها دست یابند، این آن چیزی هست که ما از آن محروم هستیم، بنابراین می توان گفت از این نظر این مقایسه درست نیست.
توسعه ما از صفر تا صد در داخل کشور خودمان انجام شده است و تقریبا بیشتر محصولات و فناوری هایی که در ایران تولید شده، ساخت بومی است می توان گفت از این نظر از دیگر کشورها جایگاه برتری داریم و در صورتی که این موانع و تحریم ها رفع شود با یک جهش قابل ملاحظه مواجه خواهیم بود در صورتی که بتوانیم با دنیا در این حوزه تعامل کنیم به طور قطع یک اتفاق مهم خواهد افتاد و با یک شیب زیادی می توانیم در واقع جایگاه خود را در این حوزه نه تنها در میان کشورهای اسلامی بلکه در دنیا تثبیت کنیم.
ایرنا: مهم ترین موانع در مسیر پیشرفت فناوری فضایی کشور چیست و چه راهکارهایی را برای رفع این موانع پیشنهاد می کنید؟
طائفی فیجانی: مهمترین مانع پیشرفت فناوری کشور در بخش غیرنظامی چالش مدیریت است، تحول و تغییر پی‌درپی مدیریت‌ها، یکی از این موانع است. به نظر من مهم ترین چالش و مانع در مساله پیشرفت فناوری فضایی که ظاهراً بخش دفاع توانسته تا حدودی مصون بماند و موفق تر هم شود، وجود مدیرانی است که از جنس این حوزه نیستند، این امر موجب سرخوردگی کارشناس ها و هجرت کاری آنها شد و باعث شده این افراد از دانشی که در هوافضا یاد گرفتند در بخش های دیگر صنعت استفاده کنند.
ایرنا: فناوری هوا فضا چه تاثیری می تواند بر اقتصاد و محیط زیست داشته باشد؟
طائفی فیجانی: در خصوص آثار فناوری فضایی بر اقتصاد، معیشت، رفاه عمومی، امنیت غذایی، امنیت زیستی و محیط زیست صحبت‌های زیادی صورت گرفته است اما به طور کلی فناوری هوا فضا پیامدهای بالقوه بسیاری در حوزه های مختلف دارد از جمله: امکان پایش محیط زیست، سرویس های مخابراتی، پزشکی، امکان مانیتورینگ عرصه ها که برای کشوری پهناوری مانند ایران در واقع یک امکان استراتژیک است، پیشگیری از تخریب عرصه‌های منابع طبیعی، بازدارندگی که می‌تواند در بحث های حقوقی ایجاد کند، شناسایی سریع‌تر متصرفان و دست اندازان به عرصه‌های طبیعی، پیشگیری از ساخت و ساز غیرمجاز، رصد آلودگی شهرها، شناسایی زود هنگام کانون های آلاینده، پایش آلودگی آب ها که بیشتر توسط بعضی از سکوهای نفتی و نفت کش های خارجی صورت می گیرد (اخیراً هم یک مورد آن نفت کش کره جنوبی بود)، مانیتور زیست محیطی عرصه آبی، پایش فرونشست، پیشگیری از تهدیدهای زمین شناختی که سازه ها و شهرها را تهدید می کند (در پروژه ای که برای یکی از نیروگاه خیلی استراتژی انجام شد، این نتیجه به دست آمد که پیرامون این نیروگاه یک فرونشست خیلی وسیع وجود دارد.)
این موارد سرویس های متنوع فناوری فضایی هستند که نسبت به هزینه ای که برای آنها صرف می‌شود، یک کسر نزدیک به صفر است. وقتی شما یک دلار برای یک سرویس فضایی هزینه می‌کنید، ارزش افزوده که آن یک دلار دارد، شاید چند هزار دلار و بسیار بیشتر از آن باشد زیرا برخی اوقات این فناوری از بروز یک بحران پیشگیری و به مدیریت یک بحران کمک موثر می کند. این را می توان در تجربه زلزله کرمانشاه و سیلی که در ۱۳۹۸ خورشیدی اتفاق افتاد بررسی کرد. بنابراین این فناوری آثار بسیار متنوع می تواند داشته باشد و در واقع یک فضایی ایجاد کند که افرادی که توانا هستند، بتوانند میدان دار اصلی این فناوری باشند.