بخش کشاورزی به عنوان تامین‌کننده امنیت غذایی جایگاه مهمی دارد و به تاکید صاحبنظران و کارشناسان اقتصادی، این بخش در حرکت چرخ های اقتصادی کشور نقش اساسی ایفا می‌کند.
علاوه بر آن بخش کشاورزی به عنوان برقرارکننده تعادل اقتصادی و اجتماعی دارای حساسیت و نقش‌آفرینی بسیار است چنانکه حفظ و توسعه کشاورزی می‌تواند در ایجاد اشتغال و جلوگیری از مهاجرت، نقشی بی‌بدیل ایفا کند.
اکنون ایران از نظر اقتصاد کشاورزی کشوری مهم در منطقه محسوب می‌شود و با توجه به این اصل مهم که کشورهایی در آینده می توانند رشد و توسعه داشته و در رقابت با سایرین به موفقیت دست پیدا کنند که سه ویژگی دسترسی به انرژی، توجه به نیروی انسانی و تامین مواد غذایی (امنیت غذایی) را دارا باشند می‌توان گفت ایران کشوری دارای ظرفیت فراوان برای توسعه است که این مهم و توانمندی تا پیش از وقوع انقلاب اسلامی مورد توجه نبود.
۲۷ درصد جمعیت ایران در روستاها زندگی می‌کنند لذا حدود یک سوم جمعیت کشور در بخش کشاورزی فعالیت دارند پس باید توجه خاص و ویژه‌ای به ساختار بخش کشاورزی شود که در پی وقوع انقلاب اسلامی به مراتب بیش از گذشته به این بخش توجه شده است.
در این میان بررسی وضعیت خراسان رضوی به عنوان یکی از استانهای مهم ایران در حوزه کشاورزی نشانگر و نمونه گویایی از دستاوردهای انقلاب اسلامی در این بخش است.
خراسان رضوی پیشرو در عرصه کشاورزی کشور
بیش از ۳۳۸ هزار بهره بردار در بخش کشاورزی خراسان رضوی فعالیت دارند و حجم تولید سالانه انواع محصولات باغی، زراعی و دامی این استان هشت میلیون تن است. همچنین دو میلیون و ۱۳۸ هزار هکتار عرصه مستعد کشاورزی در خراسان رضوی وجود دارد. سالانه یک میلیون و ۲۰۰ هزار هکتار زمین در این استان زیر کشت ۸۳ نوع محصول می رود که ۹۰۰ هزار هکتار از این سطح مربوط به زراعت و ۳۰۰ هزار هکتار آن باغ است.
بخش کشاورزی ۲۸ درصد اشتغال و ۳۰ درصد صادرات غیرنفتی خراسان رضوی را به خود اختصاص داده است. درآمد سالانه بخش کشاورزی این استان خراسان رضوی بیش از ۱۴۰هزار میلیارد ریال است.
این بخش خراسان رضوی با سهم ۴۰ درصدی از کل ارزش تولید ناخالص این استان به عنوان یکی از پایه‌های اقتصادی و حیاتی خطه خراسان رضوی محسوب می‌شود که هر سال در بخشهای زراعی، دامی و باغی نه تنها رشد و افزایش بهره‌وری را تجربه می‌کند بلکه سهمی بسیار در تامین و تولید محصولات مورد نیاز سایر استانها نیز دارد.
بخش کشاورزی این استان در سال زراعی ۹۸-۹۷ به عنوان یکی از بزرگترین ومهمترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی کشور با برخورداری از ظرفیتها وتوانمندی‌های وسیع با بیش از یک میلیون هکتار سطح زیرکشت انواع محصولات زراعی و باغی و بیش از ۱۵ میلیون واحد دامی، درمجموع با تولید بیش از هفت میلیون تن تولید انواع محصولات زراعی، باغی ، دامی و آبزیان به ارزش ناخالص اقتصادی بیش از ۳۴۸ هزار و ۹۳۴ میلیارد ریال جایگاه تعیین کننده‌ای در اقتصاد ملی و استان داشته و نقش مهمی درتامین نیازهای حیاتی جامعه، امنیت غذایی، تامین مواد اولیه موردنیاز صنایع و ایجاد اشتغال ایفا نموده است.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه به خبرنگار ایرنا گفت: در سال زراعی ۹۸-۹۷ مجموع سطح زیر کشت اراضی زراعی و باغی کشاورزی استان خراسان رضوی ۹۹۳ هزار هکتار بود که حدود ۶.۷ درصد اراضی زیر کشت کشور را تشکیل می‌داد. که از این مقدار بیش از۶۳۳ هزار هکتار زراعی و حدود ۳۶۰ هزار هکتار باغی بود که به ترتیب ۵.۳ و۱۲.۲ درصد مساحت زیر کشت کشور را به خود اختصاص داده‌اند.
محمدرضا اورانی افزود: در سال زراعی۹۸-۹۷ تولید محصولات زراعی و باغی استان معادل پنج هزار و ۸۷۲ تن شامل چهار هزار و ۷۹۸ تن محصولات زراعی و هزار و ۷۴ تن محصولات باغی بوده است.
وی ادامه داد: خراسان رضوی ۵.۸ درصد محصولات زراعی کشور و ۴.۶ درصد محصولات باغی این استان را تولید کرده است و در تولید محصولات جو و خربزه رتبه نخست کشور را داراست.
رییس سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: یکی از محصولات مهم بخش کشاورزی استان که در سطح ملی و بازارهای جهانی از موقعیت ویژه‌ای برخوردار است محصول زعفران است که در طبقه‌بندی‌های موجود در زیر بخش باغبانی قرار دارد و در سال زراعی۹۸-۹۷ سطح زیرکشت این محصول بالغ بر ۹۱ هزار هکتار با ۳۲۲.۵ تن تولید بوده است که رتبه اول تولید در کشور و جهان است.
اورانی ادامه داد: در سال زراعی ۹۸-۹۷ از مجموع یک میلیون هکتار اراضی کشاورزی (زراعی و باغی ) در استان ۷۲.۶ درصد زیر کشت آبی و ۲۷.۳ درصد زیر کشت دیم قرار دارد. در فعالیتهای زراعی این نسبتها شامل ۶۴.۴ درصد سطح زیر کشت آبی و ۳۵.۶ درصد زیر کشت دیم است و در فعالیتهای باغی ۸۷ درصد زیر کشت آبی و۱۳ درصد به صورت دیم است.
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در سال ۹۸ حدود هزار و 572 هزار تن انواع فراورده های دامی در استان تولید شد که ۸.۹ درصد از تولیدات دامی کشور را تشکیل می‌دهد به طوری که در این سال گوشت قرمز با ۸.۷ درصد رتبه اول، تخم مرغ با ۹.۴ درصد رتبه دوم، شیر با ۹.۷ درصد رتبه سوم در تولید را داراست.
اورانی افزود: هم اکنون ۲۳ درصد اشتغال این استان مربوط به بخش کشاورزی است در حالی که میانگین کشوری اشتغال در بخش کشاورزی ۱۸.۲ درصد است.
وی با بیان این که دولت تدبیر و امید توجه ویژه ای به بخش کشاورزی دارد ادامه داد: تجربه نشان داده است هر گونه توجه به بخش کشاورزی زمینه ساز تحول در کشور و رشد اقتصادی شده است.
او ادامه داد: رشد و توسعه بخش کشاورزی یکی از شاخص های مهم توسعه است و استان خراسان رضوی از این نظر جزء استانهای توسعه یافته محسوب می شود.
وی افزود: توجه به توسعه بخش کشاورزی موجب می شود شاهد افزایش سودآوری اقتصادی برای روستاها و ماندگاری جمعیت روستایی و جلوگیری از مهاجرت باشیم.
دستاورد انقلاب اسلامی در کشاورزی خراسان رضوی
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که انقلاب اسلامی تحول گسترده‌ای را در عرصه‌های مختلف از جمله بخش کشاورزی رقم زد افزود: شرایط پس از پیروزی انقلاب و هشت سال جنگ تحمیلی فشارها و شرایطی خاص را برای کشور و این استان ایجاد کرد و علاوه بر آن ناملایمات و قهر طبیعت و خشکسالی های پی در پی در استان هایی مانند خراسان رضوی بیشترین تاثیرگذاری را داشته است.
اورانی گفت: به رغم همه این مشکلات، قشر نجیب کشاورز که تامین غذا و پروتئین مورد نیاز جامعه را بر عهده دارد با تدبیر، همت و همدلی همیشگی و اعمال مدیریت صحیح بر کمبود و کاهش آب، افزایش تولید را در کارنامه خود ثبت کرد.
وی با اشاره به اینکه ۴۲ سال دستاورد انقلاب اسلامی در بخش کشاورزی استان خراسان رضوی مشهود است ادامه داد: افزایش ۱۰۰ درصدی تولید محصولات زراعی، افزایش بیش از ۶۵۰ درصدی در تولید محصولات باغی، افزایش ۴۹۰ درصدی تولید محصولات دامی، افزایش ۱۵ برابری تولید تخم مرغ و افزایش ۱۹ برابری تولید گوشت مرغ از جمله این دستاوردهاست.
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: افزایش تقریبا سه برابری تولید گوشت قرمز، افزایش ۱۷ برابری تولید زعفران، افزایش ۶۴ برابری تولید پسته، افزایش ۲۷۳ برابری تجهیز و نوسازی اراضی سنتی، افزایش ۳۴۰ برابری تجهیز و نوسازی اراضی سنتی و افزایش ۳۴۰ برابری پوشش انهار و کانال های آبیاری از دیگر دستاوردهای بیش از چهار دهه گذشته است.
اورانی افزود: این استان با بیش از ۱۴ میلیون واحد دامی، تولید ۱.۳ میلیون تن محصولات دامی با ارزش بیش از ۵۵ هزار میلیارد ریال از نظر تولیدات دامی رتبه دوم کشور را دارد.
رشد تولیدات محصولات راهبردی
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی با بیان این که تولید محصولات کشاورزی به خصوص در حوزه محصولات راهبردی مانند گندم در این استان نسبت به قبل از انقلاب رشد چشمگیری داشته است افزود: هم اکنون در سطح زیر کشت گندم ۲۲ درصد و در میزان تولید گندم ۷۶ درصد نسبت به سال ۱۳۵۶ در استان رشد محقق شده است که با توجه به اهمیت این محصول در امنیت غذایی موفقیتی خوبی محسوب می‌شود.
اورانی گفت: قبل از انقلاب اسلامی در استان خراسان رضوی ۳۹۲ هزار تن گندم تولید می شد که این رقم هم اکنون به ۶۹۱ هزار و ۲۵۱ تن رسیده است.
وی ادامه داد:تولید جو از ۱۲۴ هزار تن به ۳۱۵ هزار و ۴۳۴ تن، سیب زمینی از ۲۹ هزار و ۸۰۰ تن به ۱۶۴ هزار تن و زعفران به عنوان کالای صادراتی و درآمد زا از ۸.۶ تن به ۳۲۲ تن رسیده است که در هر بخش نشان از افزایش چندین برابری تولید دارد.
مکانیزاسیون کشاورزی، تحولی نو
مکانیزاسیون کشاورزی، استفاده از فناوری و ماشین درکشاورزی برای رسیدن به توسعه پایدار باهدف کاهش هزینه‌هاو کاهش سختی کار و نیز افزایش بهره‌وری نهاده‌ها و در نهایت تولید اقتصادی است.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این زمینه گفت: درسالهای قبل از انقلاب درمجموع استان خراسان بزرگ شامل استانهای خراسان شمالی، خراسان رضوی و خراسان جنوبی کمتر از هشت هزار دستگاه تراکتور و حدود ۲۵ دستگاه کمباین برداشت غلات موجود بود و در مجموع سطح مکانیزاسیون استان کمتر از ۰.۳ اسب بخار در هکتار بوده است.
سیدجعفر حاجی مجتهد افزود: از نظر درجه مکانیزاسیون ادوات دنباله‌بند تراکتورها محدود به گاوآهن و خرمنکوب و تریلر بودیم و در مراحل کاشت، داشت وبرداشت محصولات زراعی عملیات ماشینی محدود به تعداد کمی از کشت و صنعتها و مزارع خیلی بزرگ بود در حالی که درحال حاضر تنها در استان خراسان رضوی با افزون بر ۳۵ هزار دستگاه انواع تراکتور، هشت هزار و ۵۰۰ دستگاه انواع تریلر، ۴۷۰ دستگاه انواع کمباین غلات،۷۵۳دستگاه دروگر و سایر ماشینهای خودگردان، سطح مکانیزاسیون به ۱.۸۶ اسب بخار در هر هکتار ارتقا یافته است.
وی ادامه داد: کاربرد افزون بر ۱۶۳ هزار دستگاه انواع ادوات دنباله‌بند و تجهیزات در تمامی زیربخشهای زراعت، باغ و گلخانه، دام، طیور و آبزی‌پروری افزایش درجه مکانیزاسیون عملیاتهای کشاورزی و در نتیجه ارتقای بهره وری در این بخش را درپی داشته است.
معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: در آغاز کار دولت تدبیر و امید ۲۸ درصد سطح کشت غلات استان مکانیزه بود که این رقم اکنون از ۵۰ درصد نیز عبور کرده و این روند در حال افزایش است.
حاجی مجتهد افزود: در کاشت دستی یک هکتار گندم باید ۳۳۰ تا ۳۴۰ کیلوگرم بذر پاشیده شود که این مقدار با استفاده از دستگاه و به صورت مکانیزه به ۲۲۰ کیلوگرم بذر در هر هکتار می رسد و این به معنای صرفه جویی ۱۰۰ کیلوگرم گندم در هر هکتار است.
وی ادامه داد: در شاخص سم پاشی که با سلامت انسانها ارتباط دارد نیز استفاده از ابزار مکانیزه و پیشرفته علاوه بر تسهیل سم پاشی در کاهش باقی مانده سموم بر روی محصولات نیز موثر است و در این زمینه نیز از شاخص ۲۳ درصدی انجام سمپاشی‌ها در استان در سال ۹۲ هم اکنون به شاخص ۵۵ درصد رسیده ایم.
کشت گلخانه ای، انقلابی نو در کشاورزی خراسان رضوی
هم اکنون بیش از ۱۶ هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی خراسان رضوی زیر کشت گلخانه است و سالانه سه میلیون تن محصول از این سطوح برداشت می‌شود.
استان خراسان رضوی به عنوان یکی از استانهای موفق و برتر در حوزه کشاورزی دارای توانمندی‌های فراوان است و کسب رتبه دوم کشور در کشت گلخانه‌ای نشان از توان و ظرفیت بسیار در این بخش دارد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: تا پایان سال گذشته ۳۸۸ هکتار گلخانه و محیط‌های کنترل شده در استان ایجاد شده است که از این نظر این استان موفق به کسب رتبه دوم کشور شده است.
علی ساربان افزود: پارسال در مجموع ۱۷۰ هکتار به سطح کشت گلخانه‌ای در خراسان رضوی افزوده شد که رتبه استان را از جایگاه ششم کشور به رتبه دوم در این حوزه ارتقا داد.
وی ادامه داد: راه‌اندازی هر هکتار گلخانه هم اکنون بین ۱۲۰ تا ۳۰۰ میلیارد ریال سرمایه گذاری نیاز دارد و در این زمینه از علاقه‌مندان و کشاورزان حمایت می‌شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: پارسال ۹۵۰ میلیارد ریال تسهیلات یارانه‌ای برای توسعه کشت گلخانه‌ای به خراسان رضوی تخصیص یافت که بخش عمده آن تاکنون جذب شده و بقیه تا پایان سال مالی جذب خواهد شد.
ساربان افزود: هر هکتار گلخانه برای ۱۰ نفر اشتغال مستقیم و غیر مستقیم ایجاد می‌کند و برداشت محصول در این سامانه در تمام ایام سال انجام می‌شود که این ویژگی‌ها گرایش به توسعه این نحوه کشت را بیشتر کرده است.
۸۰ درصد مزارع در دست ۲۰ درصد بهره‌برداران کشاورزی
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: از جمعیت افزون بر ۳۰۰ هزار نفری بهره‌برداران بخش کشاورزی در این استان ۲۰ درصد بر ۸۰ درصد از عرصه یک میلیون و ۴۶۰ هزار هکتاری کشتزارهای خراسان رضوی مالکیت دارند که این وضعیت، نشانگر نبود تعادل میان خرده مالکی و بزرگ مالکی است که سبب سخت شدن تصمیم گیری و سیاستگذاری در حوزه کشاورزی می‌شود.
اورانی جمعیت بهره‌بردار بخش کشاورزی خراسان رضوی را ۳۳۸ هزار نفر اعلام و بیان کرد: ۷۳ هزار نفر از این تعداد بهره‌بردار بخش کشاورزی، فاقد زمین هستند و صرفا به امر گاوداری، مرغداری و پرورش ماهی اشتغال داشته و یا در زمره عشایر محسوب می‌شوند.
وی ادامه داد: بر این اساس ۲۶۶ هزار بهره‌بردار بخش کشاورزی در این استان مالک مزرعه هستند که عرصه کشت و زرع تحت مالکیت هر یک از ۱۰۳ هزار نفر بهره‌بردار بخش کشاورزی خراسان رضوی نیز کمتر از یک هکتار زمین است.
رییس جهاد کشاورزی خراسان رضوی گفت: به خاطر چنین شرایطی در حوزه مالکیت کشتزارها هم اینک تمرکز اصلی سازمان جهاد کشاورزی در حوزه خرده مالکی بر تاسیس شرکتهای تعاونی تولید و زراعی است تا کشاورزان خرده مالک مورد حمایت و ساماندهی قرار گیرند همچنین در حوزه بزرگ مالکی نیز به دنبال کشاورزی صنعتی با هدف کنترل تولیدات کشاورزی از مزرعه تا سفره هستیم.
اورانی اعمال سیاستهای متنوع برای مدیریت این حجم از تنوع در کشت و کار استان را امری بسیار ضروری و مورد پیگیری جدی توصیف و بیان کرد: یکی از سیاستها و برنامه های اصلی بخش کشاورزی خراسان رضوی توسعه کشت گلخانه ای است.