تصفیه خانه قند ورامین، یکی از قدیمی‌ترین کارخانه های کشور است که طراحی آن در سال ۱۳۱۲ توسط نیکلای مارکف، معمار روسی انجام شد و با تجهیز آن توسط مهندسان چک اسلواکی و تکمیل ساختمان در سال ۱۳۱۳، تولید قند در آن آغاز شد.
اهمیت معماری ساختمان قدیمی این کارخانه موجب شد که نام آن در هفتم مهر ۱۳۸۱ با شماره ۶۱۴۶ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شود.
این کارخانه نقش مهمی در بسیاری از تحولات این بخش از استان تهران داشته و هم اکنون نیز پس از ۸۶ سال، بخش مهمی از شهرستان را به نام کارخانه قند می‌شناسند و اغلب ساکنان قدیمی ورامین دست کم یک تابستان را در این تصفیه‌خانه کار کرده‌اند.
کارخانه قند ورامین علاوه بر ایجاد شغل و رشد و رنق اقتصادی منطقه، با دارا بودن یک زمین چمن طبیعی، یک سالن ورزش زورخانه‌ای و دو سالن ورزش کشتی و تکواندو، نقش مهمی در رشد ورزش ورامین داشت و بسیاری از ورزشکاران به نام ورامینی سابقه فعالیت در آن را دارند.
هنوز هم مردم خاطره بازی‌های تیم فوتبال ستاره کارخانه قند، نوای مرشد عباسعلی کنگرلو و تلاش‌های استاد ملکی در تربیت کشتی‌گیران به نام ورامین را به یاد دارند و از آن به نیکی یاد می‌کنند.
در شمال تصفیه خانه قند ورامین، منطقه‌ای مسکونی موسوم به "شصت‌دستگاه" وجود دارد که خانه‌های آن، به کارگران کارخانه تعلق داشت.
دهه هفتاد را می‌توان دوران طلایی کارخانه قند ورامین دانست ، ایامی که کارگران در سه شیفت کاری مشغول به تولید قند بودند و تلاش داشتند بهترین و با کیفیت‌ترین محصول روانه بازار مصرف شود.
افول دوران طلایی تصفیه خانه قند ورامین با واگذاری به بخش خصوصی
همه چیز در کارخانه قند ورامین به خوبی پیش می‌رفت تا این که در سال ۱۳۸۵، این کارخانه به بخش خصوصی واگذار شد.
هر چند که اسناد و مبلغ واگذاری این کارخانه هیچ گاه به دست رسانه‌ها نرسید و کمتر مسوولی در ورامین از چگونگی این واگذاری اطلاع دارد ولی پس از این واگذاری بود که دوران افول کارخانه قند ورامین آغاز شد و تعطیلی گاه و بیگاه، تعدیل نیرو و کاهش یک شیفت کاری باعث شد تا رفته رفته زمینه تعطیلی آن فراهم شود.
این کارخانه طی سالهای ۸۶ تا ۹۵ بارها تعطیل و مجددا راه‌اندازی شد و هیچ گاه به طور مداوم با ظرفیت کامل، فعالیت خود را ادامه نداد و مسوولان کارخانه قند، کمبود شکر خام به عنوان ماده اولیه را دلیل این تعطیلی مداوم اعلام می‌کردند.
به گفته نماینده پیشین ورامین در مجلس شورای اسلامی، این کارخانه چند هکتاری در سال ۱۳۸۵ و به قیمت ۵۰ میلیارد ریال آن هم به صورت اقساط به بخش خصوصی واگذار شد که از این مبلغ ۲۰ میلیارد ریال به صورت نقد و ۳۰ میلیارد ریال با تسهیلات ، پرداخت گردید و در مقابل بخش خصوصی تعهد کرد که هیچ گونه تغییر کاربری درآن بوجود نیاورده و کارخانه به تولید خود ادامه دهد.
سید حسین نقوی حسینی افزود: این کارخانه در طول این سال‌ها چندین بحران را پشت سر گذاشت که تلاش شد تا با وجود خصوصی بودن آن، زمینه فعالیت این تصفیه خانه قدیمی فراهم شود.
وی گفت: بر اساس قانون مصوب مجلس شورای اسلامی، واردات شکر خام تنها برای شش ماه هر سال میسر است و واردکنندگان تنها مجاز به وارد کردن شکر خام مورد نیاز تصفیه خانه‌ها بوده و در نیمه دوم سال با توجه به برداشت محصول چغندر قند و به دلیل حمایت از تولید کنندگان داخلی، واردات شکر خام ممنوع است.
وی افزود: همه وارد کنندگان شکر خام به خوبی این قانون را می دانند و تلاش می‌کنند که در شش ماهه نخست هر سال، شکر مورد نیاز کل سال را وارد کنند که در طول سال با کمبود مواد اولیه روبرو نشوند.
نقوی حسینی گفت: میزان مصرف ماهیانه تصفیه خانه قند ورامین ۱۵ هزار تن است که صاحبان این کارخانه بیش از دو برابر نیاز یعنی حدود ۴۰۰ هزار تن شکر خام وارد کردند و مازاد آن را در بازار آزاد فروختد و در شش ماهه دوم با کمبود ماده اولیه روبرو شدند.
وی تصریح کرد: وقتی از آنان سوال می شد که چرا این کار را کرده اید اظهار می کردند که نباید پولمان بخوابد و یا پول انبار نداریم و با این استدلال ماده اولیه مورد نیاز خود را در بازار آزاد می فروختند و در نیمه دوم سال با مشکل روبرو می شدند و آن وقت خود را پشت سر کارگران و مسوولین پنهان می‌کردند که اگر به ما کمک نکنید و مجوز واردات ندهید کارگران بیکار می شوند.
نقوی حسینی افزود: تعطیلی این کارخانه بسیار با ارزش باعث شده تا اکنون از آن به عنوان انبار علوفه و ذرت استفاده کنند.
خروج برخی از وسایل کارخانه
اردیبهشت سال ۹۵ بود که پس از تعطیلی چندباره، مسوولان کارخانه قند اقدام به خارج کردن برخی از وسایل کارخانه به بیرون از ورامین کردند که این امر با واکنش مسوولان شهرستان مواجه شد.
۲۵ اردیبهشت سال ۹۵ معاون وقت سیاسی انتظامی فرمانداری ورامین به خبرنگار ایرنا گفت: تمامی فعالیت های مسئولان این کارخانه رصد شده و اجازه نمی دهیم که حقی از کارگران، نهادها و ادارات طلبکار از کارخانه قند تضییع شود.
فرامرز تاجیک افزود: مسئولان کارخانه تصفیه خانه قند ورامین اعلام کرده اند که دیگر توان اداره کارخانه را ندارند و انتقال تجهیزات کارخانه به دلیل جلوگیری از فرسودگی کامل و استفاده در مکان دیگر صورت گرفته است.
وی تصریح کرد: انتقال وسایل کارخانه زیر نظر دادستانی ورامین انجام می شود.
تاجیک گفت: دادستان ورامین به مدیران و صاحبان کارخانه قند اخطار داده که اگر حقوق کارگران را پرداخت نکنند موضوع ورشکستگی و مصادره اموال را طبق قانون پیگیری خواهد کرد.
وی گفت: کارگران کارخانه قند به دو بخش قراردای و رسمی تقسیم می شوند که مطالبات هر دو گروه با توجه به قوانین موجود به رایزنی نیاز دارد که با توجه به این که تعدادی از کارگران رسمی در آستانه بازنشستگی قرار دارند نیاز بود با سازمان تامین اجتماعی مکاتبات لازم انجام شود.
این مقام مسوول، آن سال اظهار امیدواری کرد که در سایه تلاش مسئولان و همت صاحبان کارخانه، فرصت های شغلی این کارخانه حفظ شده و فعالیت مجدد آن آغاز شود.
آتش در جان کارخانه قند
۲۴ اسفند سال ۸۶ و ۱۲ اسفند سال ۹۰، دو آتش‌سوزی مهیب در محوطه کارخانه قند ورامین رخ داد که طی آن درختان حاشیه و بخشی از ساختمان‌های قدیمی کارخانه در آتش سوخت.
مهار هر دو آتش‌سوزی بیش از ۲۰ ساعت به طول کشید اما این آتش سوزی ها روندی بود که با آن، تعطیلی کارخانه، اماکن ورزشی و ساختمان‌های قدیمی باشگاه‌های ورزشی این کارخانه قدیمی آغاز شود.
برخی از افراد این آتش‌سوزی ها را عمدی اعلام کردند، موضوعی که هیچ گاه از سوی کارشناسان تأئید نشد.
نابودی فضاهای ورزشی کارخانه قند
پس از این ۲ آتش سوزی و با کاهش میزان تولید ، فعالیت‌های ورزشی نیز در این مکان کمرنگ شد.
با تعطیلی باشگاه‌های کشتی و تکواندو، زمین چمن نیز تعطیل شد و تأخیر در آبیاری، پاشیدن آهک و شکر در زمین چمن و تردد مداوم ماشین های سنگین در این زمین، رفته رفته آن را به سوی نابودی کشاند و تمامی این اتفاقات پیش چشم مردم و در حاشیه خیابان اصلی ورامین اتفاق افتاد.
مسوولان کارخانه قند زمانی که بی تفاوتی مسوولان شهرستان را نسبت به این اقدامات مشاهده کردند، در آخرین اقدام تیرهای دروازه این زمین را نیز از زمین بیرون آورده و آخرین امیدها را برای احیاء مجدد این زمین چمن را از بین بردند.
زمین چمن کارخانه قند ورامین، میعادگاه عاشقان به نظام مقدس جهموری اسلامی بود و مسیر تمامی راهپیمایی‌ها از ۱۳ آبان، ۱۵ خرداد، روز قدس و ۲۲ بهمن به این مکان ختم می‌شد.
امروز از زمین چمن قدیمی کارخانه قند، هیچ اثری باقی نمانده است.
تأمین شکر خام مورد نیاز کارخانه
پس از چندین بار تعطیلی و بازگشایی کارخانه قند ورامین، رئیس اداره صنعت، معدن و تجارت شهرستان ورامین از تأمین ۲ هزار و ۵۰۰ تن شکر خام برای راه اندازی مجدد کارخانه قند این شهرستان خبر داد.
حسن میرزایی در تاریخ ششم دیماه سال ۹۶ در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: تصفیه خانه قند ورامین یکی از مهمترین کارخانه های تولیدی استان تهران است که در ماه های گذشته به دلیل عدم تأمین مواد اولیه تعطیل شد که با پیگیری زیاد فرماندار ورامین، شکر خام مورد نیاز این کارخانه برای فعالیت دوباره تأمین شده است.
وی اظهار کرد: بخشی از این مواد از منابع داخلی و بخش دیگر از طریق واردات تأمین شده است.
۲۵ دیماه همان سال نیز معاون امور صنایع سازمان صنعت، معدن و تجارت استان تهران گفت: کارخانه قند ورامین پس از ۳ سال توقف فعالیت، بار دیگر وارد مدار تولید شد.
افشار فتح اللهی با اشاره به این که طراحی اولیه کارخانه قند ورامین بر پایه تصفیه شکر خام وارداتی بوده است، گفت: در سالهای اخیر به دلیل اعمال سیاست های حمایتی دولت از بخش کشاورزی داخلی، این واحد تولیدی مانند کارخانجات مشابه سراسر کشور با محدودیت واردات مواد اولیه مواجه و در نهایت با تعطیلی موقت مواجه شد.
این مسئول همان زمان افزود: علت اصلی در بازگشت کارخانه قند ورامین هماهنگی و همراهی مجموعه های مختلف کشور به ویژه گمرک است که توانستیم در گام نخست، مجوز واردات ۴۰ هزار تن شکر خام را برای این شرکت بگیریم و این روند با همین تناسب ادامه یابد و در قبال آن کارخانه نیز تضمین هایی به گمرک داد که عین محصول فرآوری شده را بدون عرضه در داخل، صادر کند.
آپارتمان‌سازی به جای کارخانه
یکی از مسوولان ورامین با اعلام این که مسوولان کارخانه اراده‌ای به راه اندازی مجدد آن ندارند، از تلاش آنان برای ساخت آپارتمان در محوطه کارخانه خبر داد.
وی که خواست نام و عنوانش در گزارش ذکر نشود، گفت: در جلسه مشترک مدیران کارخانه با مسوولان ورامین به صراحت اعلام شده که قصد آنان احداث آپارتمان در محوطه کارخانه است و تأخیر در اجرای این طرح، درخواست برای افزایش طبقات این واحدهای مسکونی است.
وی اظهار داشت: مدیران کارخانه مدعی هستند که حتی حق و حقوق شهرداری ورامین را نیز پرداخت کرده و خیابانی که در حاشیه کارخانه به نام ۲۲ بهمن احداث کرده‌اند، به عنوان بخشی از مطالبات شهرداری برای دریافت مجوز ساخت و ساز است.
وی گفت: اگر ساختمان قدیمی و ثبت ملی شده کارخانه قند ورامین نبود، قطعا تاکنون این کارخانه به طور کامل تخریب و به آپارتمان تبدیل شده بود.
اطلاعی از وضعیت ساختمان ثبت ملی شده کارخانه قند نداریم
رئیس دفتر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان ورامین در این رابطه به خبرنگار ایرنا گفت: به دلیل شخصی بودن کارخانه قند، اطلاعی از وضعیت ساختمان ثبت ملی شده آن وجود ندارد.
ژیلا خدادادی افزود: دو سال پیش جلسه‌ای با حضور مسوولان شهرستان در کارخانه قند ورامین برگزار و طی آن بر لزوم حفاظت از این اثر تاریخی تأکید شد ولی به دلیل تعطیل بودن کارخانه طی سالهای اخیر، اطلاعی از وضعیت آن در دست نیست.
وی تأکید کرد: مالک موظف است تا از این اثر ثبت ملی شده حفاظت کند.
تلاش مسوولان ورامین و استان برای بازگشایی کارخانه قند
فرماندار شهرستان ورامین به خبرنگار ایرنا گفت: مسوولان شهرستان ورامین و استان تهران برای بازگشایی کارخانه قند تلاش بسیاری داشته و بارها مواد اولیه مورد نیاز آن را تأمین کرده‌اند.
حسین کاغذلو اظهار داشت: به منظور تسهیل روند بازگشایی کارخانه قند، جلسات متعددی برگزار و با هماهنگی وزارت صمت، شکر خام مورد نیاز آنان در چند مورد طی سالهای اخیر تأمین شده است.
وی تصریح کرد: آذرماه امسال، معاون قضایی دادستان کل کشور با حضور در شهرستان ورامین، در جریان روند فعالیت‌ها و اقدامات صورت گرفته در این کارخانه قرار گرفت تا در جلسه‌ای تخصصی مشکلات آن بررسی شود.
وی تأکید کرد: تمامی مسوولان استانی و شهرستانی تلاش دارند که این کارخانه بازگشایی شود و مسوولان کارخانه نیز باید با اراده قوی، زمینه این مهم را فراهم کنند.
باز در پایان، به خاطر می آورم، خاطرات مردم ورامین از این کارخانه را، ورزشکاران این خطه را، و زمین چمن کارخانه قند ورامین را که میعادگاه عاشقان به نظام مقدس جهموری اسلامی بود و مسیر تمامی راهپیمایی‌ها از ۱۳ آبان، ۱۵ خرداد، روز قدس و ۲۲ بهمن به این مکان ختم می‌شد و امروز از زمین چمن قدیمی کارخانه قند، هیچ اثری باقی نمانده است.