مرگ دسته‌جمعی پرندگان مهاجر در تالاب بین المللی میانکاله و خلیج گرگان سال گذشته از چهارم بهمن ماه مشاهده شده و تا پایان فصل زمستان و بازگشت این پرندگان به زیستگاه اصلی ادامه داشت.
امسال هم بر اساس گزارش دامپزشکی این تلفات از ۱۲ بهمن ماه در محدوده گلستان و چندین روز جلوتر در استان مازندران مشاهده شد.
سازمان دامپزشکی به عنوان مرجع قانونی تعیین کننده علت مرگ و میر وحوش، سال گذشته با رد بیماری هایی مانند آنفلوآنزا و نیوکاسل، علت تلفات ۵۰ هزار پرنده در تالاب میانکاله و خلیح گرگان را شیوع ویروس بوتولیسم اعلام کرده بود.
مرگ پرندگان مهاجر در این پهنه آبی امسال هم تکرار شد و از یک ماه قبل تاکنون لاشه افزون بر ۳۰ هزار پرنده شامل فلامینگو، چنگر و سایر گونه ها از مناطق کم عمق میانکاله و نوار ساحلی خلیج گرگان بیرون کشیده و در مکان امن دفن شد.
با وجود اینکه سازمان دامپزشکی نهاد علمی و تحقیقاتی محسوب می شود، برخی از بومیان، شکارچیان و کارشناسان حیات وحش گلستان با ارائه نظرات جدید، دقت نظر بیشتر این سازمان را در خصوص بیان علت مرگ و میر پرندگان مهاجر خواستار شدند.
یکی از کارشناسان حوزه حیات وحش به ایرنا گفت: بر اساس قوانین، اعلام بوتولیسم به عنوان دلیل مرگ پرندگان از سوی دامپزشکی، حرف پایانی برای تمام دیدگاه ها است اما بیان برخی نظرات از سوی مدیران دامپزشکی در صلاحیت کارشناسان محیط زیست و حیات وحش قرار دارد.
رحیم سخندان اظهار داشت: خلیج گرگان در دهه اخیر شاهد تغییر در اکوسیستم و نوسان در کمیت و کیفیت آب و ورود فاضلاب است اما مدیران دامپزشکی سال گذشته علت اصلی شیوع بوتولیسم را به این موارد قدیمی مرتبط دانستند.
وی بیان کرد: در مصاحبه سال گذشته مدیران دامپزشکی، وقوع سیل گلستان و انتقال املاح و مواد آلی با حجم بالا به خلیج گرگان و به تبع آن کاهش اکسیژن محلول در آب نیز از عوامل شیوع بوتولیسم اعلام شد اما معلوم نیست چرا امسال که خبری از سیل نبود باز هم شاهد مرگ و میر پرندگان مهاجر در این اکوسیستم بودیم؟
این کارشناس حیات وحش افزود: کاهش اکسیژن محلول در آب فقط در خلیج گرگان اتفاق نمی افتد و همه تالاب های ایران در ماه های گرم سال این رخداد را تجربه می کنند پس چرا مرگ پرندگان فقط برای خلیج گرگان است؟
وی با تاکید بر مردود دانستن بوتولیسم به عنوان علت مرگ پرندگان مهاجر در خلیج گرگان گفت: ممکن است وقوع این تلفات گسترده، بیماری ناشناخته و جدیدی باشد که لازم است برای درمان آن ابتدا به طور دقیق ریشه این بیماری را یافته و سپس به دنبال راه حل درمان بود.
سخندان با ذکر مثالی گفت: در دهه های قبل تلفات گسترده مشابهی در پرندگان رخ داده بود و بسیاری از کارشناسان علت آن را به بیماری های شناخته شده آن روزها مانند نیوکاسل مرتبط می دانستند اما مطالعات گسترده منجر به کشف ویروس جدیدی به نام "آنفلوآنزای فوق حاد پرندگان" شد.
این کارشناس حیات وحش ادامه داد: اگر بار بالای مواد مغذی و آلی آب به سبب افزایش رسوبات منتهی به خلیج گرگان در ایجاد بوتولیسم نقش دارند باید شاهد شیوع این بیماری در مصب قره سو و گرگان‌رود نیز باشیم ولی سرآغاز این بیماری در ۲ سال اخیر فقط در محدود نوکنده با فاصله زیاد از محل بارگذاری رسوبات ناشی از آورده رودخانه ها به خلیج گرگان مشاهده شده است.
یکی از شکارچیان ساکن بندرگز هم در گفت و گو با ایرنا ضمن بیان نظرات جدید در مورد علت مرگ پرندگان مهاجر در خلیج گرگان خواستار ریشه یابی دقیق تر این اتفاق شد.
پیخم داز اظهار داشت: تعدادی از شکارچیان غیرمجاز شرق مازندران و غرب گلستان از گذشته تاکنون شیوه خاصی برای شکار پرندگان در بخش هایی از میانکاله دارند که بی ارتباط با شیوع مرگ گسترده پرندگان مهاجر این منطقه نیست.
وی بیان کرد: در این روش، شکارچیان سمی به نام "سم شنی" را در مقداری از آب رقیق کرده و در محل استراحت و شب‌ماندگاری پرندگانی مانند چنگر و پرلا در داخل آب های کم عمق مناطق ساحلی می‌ریزند.
این شکارچی بندرگزی ادامه داد: سم شنی در ساعات پایانی روز داخل آب ریخته می شود و سم آرام آرام با جریانات آب به زیستگاه چنگر در چند ده متری ساحل می رسد و این پرندگان به محض نوشیدن آب دچار کاهش سطح هوشیاری می شوند.
داز گفت: پس از کاهش قدرت تصمیم گیری پرندگان به دلیل خوردن سم، شکارچیان قبل از طلوع خورشید با استفاده از تاریکی و سکوت منطقه به آسانی این پرندگان را با استفاده از تور زنده گیری می کنند.
وی اظهار داشت: شکارچیان برای جلوگیری از نفوذ سم به گوشت پرنده، آن ها را بلافاصله در مناطق ساحلی کشتار کرده و با خارج کردن امعا و احشاء، لاشه ها را روانه بازار می کنند.
این شکارچی بندرگزی بیان کرد: کیفیت آب در همه خلیج تقریبا مشابه هم است و اگر بوتولیسم علت مرگ پرندگان مهاجر باشد پس چرا فقط در نوکنده و گلوگاه (مازندران) چنگرها و فلامینگوها بر اثر بوتولیسم می‌میرند و این اتفاق در بهشهر و بندرگز و بندرترکمن رخ نمی دهد؟
وی گفت: شاید بوتولیسم علت نهایی مرگ این پرندگان مهاجر باشد اما دلیل وقوع این بیماری، ورود سم به بدن پرنده است و افزایش مواد آلی آب خلیج گرگان، دلیل تلف شدن این گونه های جانوری نیست.
رحمان هخامنشی از شکارچیان قدیمی بندرترکمن نیز گفت: در چند دهه گذشته بارها شاهد پسروی و پیشروی آب خلیج گرگان بودم و کمیت و کیفیت آب آن در مدل های مختلف تغییر کرد اما در هیچ دوره ای این حجم از مرگ در پرندگان مهاجر و مرغابی مشاهده نشد.
وی افزود: در گذشته روشی در برخی مناطق ساحلی میانکاله رواج داشت که در آن شکارچیان با ریختن سم رقیق شده شالی مبادرت به شکار پرندگان می کردند و من احتمال می دهم که تکرار این کار باعث مرگ و میر پرندگان مهاجر خلیج گرگان شده باشد .
یکی از اعضای کانون شکار بندرترکمن هم بدون تایید یا تکذیب علت مرگ و میر پرندگان در خلیج گرگان گفت : اگر واکنش به این بیماری سریع و کارشناسانه باشد، تعداد تلفات در سال های آینده کاهش خواهد یافت.
حکیم ادریسی اظهار داشت: اگر کانون این بیماری زودتر شناسایی شود، با ایجاد سر و صدا و تیراندازی و دیگر روش ها می توان پرندگان را از کانون آلودگی و مرکز تجمع باکتری ها دور کرد و تعداد تلفات را تا حد بسیاری کاهش داد؛ هر چند این رویه به دلیل ممنوعیت تیراندازی در پناهگاه حیات وحش میانکاله مورد تایید محیط زیست نیست.
وی به استمرار تلفات پرندگان در روزهای آخر حضور در میانکاله و خلیج گرگان اشاره کرد و گفت: پرندگان مهاجر در روزهای پایانی زمستان‌گذرانی، برای داشتن یک پرواز طولانی و رسیدن به سیبری، نیازمند تغذیه زیاد هستند که با افزایش استفاده از موجودات کف‌زی آلوده، رسوب سم در بدن آن ها بیشتر شده و استمرار مرگ و میر پرندگان در روزهای آخر حضور در میانکاله و خلیج گرگان را رقم می‌زند.
یکی از کارشناسان محیط زیست با رد آلوده کردن آب خلیج گرگان به سم برای شکار گفت: پذیرش نتایج آزمایشات دامپزشکی و تایید بیماری بوتولیسم به عنوان عامل مرگ پرندگان، مقابله با تکرار این تلفات در سال های آینده و یافتن راه حل درمان را امکان پذیرخواهد کرد.
جبار نسایی اظهار داشت: نمی توان با چند حدس و گمان که هیچ مبنای علمی هم ندارد، مسیر تحقیق برای یافتن حقیقت بروز این بیماری و مرگ و میر گسترده مهمانان زمستان گذران تالاب میانکاله و خلیج گرگان را به حاشیه برد.
وی بیان کرد: ادعای بروز این تلفات در محدوده خاص میانکاله از جمله ساحل نوکنده در غرب گلستان، غیرواقعی است چرا که همزمان در سایر نقاط خلیج گرگان نیز نشانه هایی از مرگ پرندگان مهاجر مشاهده و تعدادی لاشه از آب بیرون کشیده شد.
وی به چرایی فراگیرنشدن تلفات بوتولیسم در آبزیان خلیج گرگان پاسخی نداد اما مدعی شد که این بیماری فقط در چنگرها رخ داده و لاشه های جمع شده مربوط به پرندگانی نظیر فلامینگو، تنجه و سایر مرغابی ها انگشت شمار بوده و ارتباط چندانی با بوتولیسم ندارد و مرگ و میر در حد محدود درهمه گونه ها، طبیعی است.
بر خلاف اظهارات این کارشناس، گزارش روزانه محیط زیست مازندران (به عنوان تنها مرجع مجاز ارائه آمار تلفات پرندگان مهاجر میانکاله و خلیج گرگان) نشان می دهد که میزان مرگ گونه هایی نظیر فلامینگو و انواع مرغابی در مجموع بیش از چند صد قطعه است.
مدیرکل دامپزشکی گلستان با رد مرگ پرندگان خلیج گرگان ناشی از ورود سم از منبع خارج آب (ریختن تعمدی سم توسط شکارچیان) گفت: افزایش سطح مواد آلی در داخل آب تالاب میانکاله، میزان اکسیژن را در سطح این منبع آبی کاهش می دهد و با چنین شرایطی احتمال تکثیر میکروارگانیسم های تولیدکننده بیوتوکسین بیشتر خواهد شد.
غلامرضا محرابی اظهار داشت: با تشدید فعالیت میکروارگانیسم های (باکتری) بی‌هوازی، تولید بیوتوکسین به عنوان عامل اصلی مرگ و میر پرندگان مهاجر در آب خلیج گرگان بیشتر شده و به بیان ساده ، کف‌زیان این پهنه آبی شامل زئوپلاکتون و فیتوپلاکتون به این سم آغشته شده و زمینه ایجاد بوتولیسم تلفات پرندگان فراهم می‌شود.
بوتولیسم نوعی بیماری برای پرندگان و آبزیان است که بر اثر دو باکتری "کلوستریدیوم " و " بوتولینیوم" ایجاد می شود و به آن مسمومیت طبیعی هم گفته می شود.
این باکتری ها به طور وسیع در خاک وجود داشته و برای فعالیت و تولید سم به گرما، منبع پروتئین و محیط بی هوازی نیاز دارند.
دوستداران محیط زیست انتظار دارند با توجه به تجربه تلخ ۲ سال اخیر که منجر به تلفات ده‌ها هزار پرنده مهاجر در منطقه شد و گونه های کمیابی هم در میان آنان وجود داشت ، شناسایی علت مرگ و راهکار جلوگیری از بروز آن به درازا نکشد؛ انتظاری که به نظر می رسد از سوی دامپزشکی و محیط زیست باید مورد توجه جدی تر قرار بگیرد.
تالاب بین المللی میانکاله به وسعت حدود ۴۸ هزار هکتار در شرق استان مازندران واقع است.
طبق آمارهای رسمی حدود ۷۰ درصد از مجموع ۱.۵ میلیون بال پرنده مهاجر کوچنده به ایران، تالاب میانکاله را به عنوان زمستان‌گذرانی انتخاب می کنند.