مستند بلند کودتای ۵۳ به کارگردانی تقی امیرانی با موضوع تاریخی و سرنوشت‌ساز کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که در چهاردهمین جشنواره سینماحقیقت، در بخش ویژه به نمایش درآمد و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران لقب گرفت، همچنین در بخش مستند سی‌ونهمین جشنواره فیلم فجر روی پرده رفت طی یک دهه ساخته شده و غیر از علاقه مندان ایرانی توانسته رسانه‌های تخصصی انگلیسی‌زبان نیز جذب کند.
به گزارش گروه فرهنگی ایرنا، پایگاه اطلاع‌رسانی هالیوود ریپورتر در نقد مستند کودتای ۵۳ ساخته تقی امیرانی که به تازگی برای رقابت در شاخه بهترین فیلم مستند نودوسومین دوره جوایز اسکار چراغ سبز گرفت، می‌نویسد: دسامبر ۲۰۱۹ (آذر- دی ۹۸) وقتی سینما آلدبرگ در سافولک انگلیس از رالف فاینس خواست به مناسبت ۱۰۰ سالگی این سینما یکی از فیلم‌هایش را برای پخش انتخاب کند، وی برخلاف انتظارات به جای فیلم‌هایی چون بیمار انگلیسی (۱۹۹۶)، فهرست شیندلر (۱۹۹۳)، باغبان وفادار (۲۰۰۵) یا هتل بزرگ بوداپست (۲۰۱۴) که نامزدی در اسکار و بفتا را برایش به ارمغان آورده بودند یا فیلم‌های ساخت خودش چون کوریولانوس (۲۰۱۱) یا کلاغ سفید (۲۰۱۸) روی کودتای ۵۳، اولین مستند بلند ساخته تقی امیرانی، دست گذاشت. مستندی که به داستان عملیات پنهانی و مخفیانه آمریکا و انگلیس در سرنگونی دولت اولین نخست وزیر منتخب ایران یعنی دکتر محمد مصدق در سال ۱۹۵۳ میلادی می‌پردازد.
آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) مدت‌هاست مسبب کودتای آن سال در ایران شناخته و سرزنش می‌شود، کودتایی که پس از ۷۰ سال همچنان در شکل دادن به سیاست‌های بین‌المللی موثر بوده، جلوی اصلاحات دموکراتیک در خاورمیانه را گرفته و به الگویی از ترفندهای کثیف آمریکا برای سرنگونی دولت‌های مخالفش، تبدیل شده است. آمریکا در سال ۲۰۱۳ میلادی به نقش در این کودتا اعتراف کرد و آن را اقدامی در حوزه سیاست خارجی نامید که از سوی همه حلقه‌های زنجیره سیاسی این کشور تا شخص دوایت آیزنهاور (رئیس‌جمهور آمریکا ۱۹۵۳ تا ۱۹۶۱) تایید شده بود. اما انگلیس تاامروز هرگز به دست داشتن در این کودتا اعتراف نکرده است.
امیرانی در این مستند نتایج یک دهه تحقیق از جمله مصاحبه‌ای حیرت‌آور با یکی از جاسوسان سازمان امنیت خارجی انگلیس (MI۶) (با بازی فاینس) را به تصویر کشیده و به شکلی شوکه‌کننده تمام ناگفته‌ها درباره این رویداد تاریخی را افشا می‌کند؛ آن طور که این فیلم نشان می‌دهد، انگلیس نه تنها در این کودتا دست داشت و با سازمان سیا همکاری کرد، بلکه مغز متفکر و هدایت کننده تمام عملیات بود. عملیاتی پنهانی که محمدرضا پهلوی جوان، بی‌رحم و وابسته به آمریکا را در ایران به تخت نشاند و ذخایر عظیم نفتی این کشور را به دست غرب بازگرداند.
حمایت فاینس از مستند کودتای ۵۳ تنها بخش کوچکی از موج تحسینی است که این فیلم از زمان اولین نمایش در جشنواره فیلم تلوراید ۲۰۱۹ دریافت کرده است. مایکل مور و ارول موریس از مستندسازان برنده اسکار هر دو از این اثر حمایت کردند. مور از این فیلم به عنوان یکی از بهترین مستندهای چند سال گذشته یاد کرد و حتی آن را در جشنواره تراورس سیتی که بنیان‌گذار آن است، به نمایش گذاشت. موریس نیز درباره این فیلم در مجله تلوراید یک یادداشت منتشر کرد. ورنر هرتسوک مستندساز سرشناس آلمانی نیز پس از دیدن اولین نمایش کودتای ۵۳ خطاب به امیرانی پیش‌بینی کرده بود از این فیلم استقبال بی‌نظیری شود.
والتر مرچ تدوین‌گر افسانه‌ای سینما و دارنده جایزه اسکار که فیلم‌هایی چون سه‌گانه پدرخوانده، اینک آخرالزمان و بیمار انگلیسی را در کارنامه خود دارد، چنان به این پروژه علاقه‌مند شد که به عنوان تدوین‌گر و نویسنده همکار به تیم امیرانی پیوست. اما با وجود این طرفداران تراز اول، فیلم کودتای ۵۳ که هم برای شرکت در جوایز اسکار و هم جوایز بفتا واجد شرایط شناخته شده، عمدتا از گفت‌وگوهای فصل جوایز سینمایی امسال غایب است.
این مسئله برای امیرانی چندان غافلگیرکننده نیست و به گفته خودش بازتابی از ۱۰ سال تلاشی است که برای ساخت آن به کار گرفت. وی با اشاره به این که مستندش در ابتدا از سوی تمام موسسات و نهادهای سرمایه‌گذار که مستندسازان معمولا به آنها رجوع می‌کنند و کارگزاران فروش و توزیع‌کنندگان رد شد، می‌گوید: این ادامه سفر پرفرازونشیب این فیلم است که از سال ۲۰۰۹ آغاز شد.
به گفته امیرانی در نهایت یک استودیوی بزرگ هالیوودی به این پروژه چراغ سبز نشان داد اما پس از مدتی ساخت آن را لغو کرد و وی را وادار کرد چند سال برای پیدا کردن سرمایه‌گذار معطل شود.
گویی یک مانع نامرئی در برابر کودتای ۵۳ و پیشرفتش در تمامی مراحل، از پیدا کردن سرمایه‌گذار گرفته تا پذیرش در جشنواره‌های سینمایی، وجود داشت. با وجود درخشش در جشنواره تلوراید نیز هیچ توزیع‌کننده‌ای برای پخش این فیلم پیشقدم نشد.
حتی پس از استقبال پرشور منتقدان از این فیلم، تهیه‌کنندگان در نهایت ناچار شدند شخصا آن را در سرویس‌های پخش اینترنتی اکران کنند.
از نظر امیرانی مشکل با موضوع مستند است که به گفته وی خلاف انتظاراتی است که صنعت سینما درباره فیلمی که یک کارگردانی ایرانی باید از ایران بسازد، دارد. وی می‌گوید: فیلم‌های فوق‌العاده‌ای توسط کارگردانان ایرانی درباره ایران ساخته شده که ایران و چالش‌ها و مشکلات آن را به نقد می‌کشند اما به سختی می‌توانید فیلمی پیدا کنید که یک ایرانی در انتقاد از غرب ساخته باشد.