نیروی هوایی یکی از مهمترین قطب‌های توانمند و قدرتمند نظامی کشور به شمار می رود که نقش بی بدیل خود را در بازدارندگی و پاسخ به تهاجم رژیم بعث عراق در هشت سال دفاع مقدس به اثبات رساند. با پیروزی انقلاب اسلامی و پیوستن نیروی هوایی به نهضت اسلامی، مستشاران و عوامل استکبار که تا آن روز از امتیازات فراوانی در ایران بهره‌مند بودند از کشور خارج شدند. البته آنها تنها به خروج اکتفا نکردند، بلکه تمامی قطعات اساسی مربوط به تعمیر و آماده سازی هواپیماها را نیز از ایران خارج کردند. با این وجود ارتش جمهوری اسلامی با تلاش شبانه روزی و خودباوری کارکنان خود، جنگنده‌ها و هواپیماهای زمین گیر شده این ارگان را تعمیر و آماده عملیات کردند. در آن روزهای حساس که کشور درگیر نبرد در جبهه های حق علیه باطل بود، نیروی هوایی به صورت خودکفا، تحقیق و طراحی انواع جنگنده ها را شروع و همزمان آموزش‌های خلبانی و فنی را به بهترین شکل در داخل کشور ارایه می داد؛ به گونه ای که امروز با تولید جنگنده‌هایی همچون جنگنده بومی کوثر و جت آموزشی یاسین، ایران همتراز کشورهای دارنده فناوری هوایی قرار گرفته است.
۱۹ بهمن، سالروز بیعت سرنوشت ساز همافران نیروی هوایی با امام خمینی(ره) در ۱۳۵۷، روز نیروی هوایی نام گرفت تا نقش این نیروی وفادار به ملت ایران و انقلاب اسلامی هر ساله، پاس داشته شود. از این رو در این جستار به مناسبت فرا رسیدن چهل و دومین فجر پیروزی انقلاب اسلامی، بخشی از دستاوردهای دفاعی کشور در حوزه هوایی را بررسی و فهرستی از توانمندی‌ها و پیشرفت های جمهوری اسلامی ایران در عرصه تولید جنگنده، موشک و پهپاد را از نظر می‌گذرانیم.
طراحی و تولید جنگنده
تحریم های ناعادلانه و یکطرفه دولت آمریکا از همان روزهای نخستین پیروزی انقلاب اسلامی آغاز شد. در حقیقت آمریکا با اعمال شدیدترین تحریم ها در بخش های مختلف و حساس کشور از جمله صنعت هوایی نظامی در تلاش بود تا ایران را تسلیم خواسته های خود کند. صنعت هوایی کشور که تا آن زمان وابستگی شدیدی به خارج از کشور و حضور عوامل خارجی در کشور داشت، استکبارگران را به این خوش بین کرده بود که هواپیماها و جنگنده های نیروی هوایی ارتش به زودی از چرخه عملیاتی خارج می شوند. این گونه بود که نیروی هوایی ارتش تصمیم گرفت تا اقدام به تاسیس تشکیلاتی بنام جهاد خودکفایی برای تولید قطعات هواپیما کند و در کمترین زمان ممکن به این مهم دست یافت. حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که در آن زمان ریاست جمهوری کشور را عهده دار بودند، ضمن تایید و استقبال از این ابتکار، دستور تشکیل سازمان های مشابه را در دیگر ارگان‌ها نیز صادر کردند. عملیاتی نگه داشتن هواپیماها، نخستین فعالیت نیروی هوایی ارتش در طول جنگ هشت ساله بود که باتوجه به آسیب‌های ناشی از عملیات رزمی، مشمول تعمیر و بازسازی می‌شدند. این روند همچنان پس از سال ها با تکمیل مهارت های فنی و مهندسی ادامه دارد و نیروی هوایی کشور به دستاوردهای مهمی در این ارتباط دست یافته است، چنانچه ورود ایران به باشگاه طراحی و تولید جنگنده نتیجه این تلاش‌های شبانه روزی است.
در ۱۳۶۵ خورشیدی به دستور سرلشکر شهید منصور ستاری فرمانده وقت نیروی هوایی ارتش، مجتمع صنعتی اوج نهاجا برای بازسازی هواپیماهای آسیب دیده ایجاد شد. این مجتمع مسوولیت داشت تا با عملیاتی کردن این هواپیماها در آینده بتواند از طریق بازسازی هواپیماها به بستری برای ساخت هواپیماهای جنگنده و آموزشی به منظور شکستن سد تحریم هم دست پیدا کند. پس از پایان جنگ تحمیلی برنامه‌های مجتمع اوج نهاجا با همکاری شرکت صنایع هواپیمایی ایران و شرکت هواپیماسازی ایران تقویت شد و در نهایت به تولید جنگنده‌های آذرخش و صاعقه در فاصله سال های ۱۳۷۰ تا ۱۳۸۰ خورشیدی و همچنین جنگنده‌های آموزشی منجر شد. اگرچه ایران پیش از پیروزی انقلاب اسلامی جنگنده‌های به روز و مدرن دنیا را خریداری کرده بود اما تمامی آموزش ها و دوره های خلبانی و آموزش‌های فنی در خارج از کشور برگزار می‌شد، به طوری که برای تعمیر و نگهداری تجهیزات از مستشاران آمریکایی استفاده می‌شد. آنها در طول حضور خود در ایران هرگز اجازه ندادند تا کارشناسان داخلی در این عرصه ورود کرده و تجربه‌ای کسب کنند. این مسأله اما با پیروزی انقلاب اسلامی و خروج کارشناسان نظامی آمریکایی پایان یافت و با شدت یافتن تحریم های همه جانبه و به خصوص نظامی، کارکنان نیروی هوایی مصمم شدند تا ضمن تقویت خودباوری و تلاش همه جانبه برای دستیابی به اطلاعات روز دنیا در این عرصه تحقیق و طراحی جنگده ها را آغاز کرده و آموزش های خلبانی و فنی را به بهترین شکل ممکن در داخل کشور برگزار کنند. فعالان این عرصه در قالب جهاد خودکفایی و مجتمع اوج نیروی هوایی با همکاری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح شروع به طراحی جنگنده های بومی کردند و صنعت هوایی ایران هم رده معدود کشورهای دارنده فناوری هوایی قرار گرفت.
قدرت موشکی ایران
توان موشکی هر کشوری با مقوله امنیت و قدرت بازدارندگی آن ارتباط مستقیمی دارد. پیروزی انقلاب اسلامی و تحمیل جنگ هشت ساله به ایران، فرصتی فراهم ساخت تا دانشمندان و جوانان دلاور این مرز و بوم اقدامات درخشانی را در این راستا به عمل آورند که باعث مباهات و آرامش برای هر ایرانی باشد. نیاز کشور به تجهیزات موشکی و اهمیت این فناوری تنها ۱۷ روز بعد از آغاز جنگ تحمیلی یعنی ۱۶ مهر ۱۳۵۹ و حمله موشکی رژیم بعث عراق به دزفول احساس شد. ارتش بعث با یک فروند موشک فراگ ۷، دزفول را هدف قرار داد و در جریان آن ۷۰ تن از مردم بیگناه این شهر به شهادت رسیدند. یکم فروردین ۱۳۶۳ یگان موشکی سپاه پاسداران راه اندازی شد. شهیدحسن طهرانی مقدم، بنیانگذار یگان موشکی سپاه پاسداران به مدت ۲۸ سال تا زمان شهادت، مسوولیت این یگان را برعهده داشت و موثرترین فرد در افزایش و تثبیت توان موشکی ایران به حساب می آمد. پس از شهادت او، صنعت موشکی نه تنها متوقف نشد، بلکه در طول این سال ها انبوهی از دستاوردها را رونمایی کرد که برخی از آنها در زمان حیات پدر موشکی ایران شهید تهرانی مقدم، پایه گذاری شده بود. فعالیت علمی و عملی در سطح جهان در حوزه پهپاد بیش از یک سده سابقه دارد، اما جمهوری اسلامی ایران توانست در مدتی کمتر از ۳۰ سال به رقیب اصلی قدرت های مهم جهان در این زمینه تبدیل شود. نخستین تلاش های جمهوری اسلامی ایران برای دستیابی به صنعت پهپادی به ۱۳۶۴ خورشیدی و تأسیس صنایع هوایی قدس باز می گردد. نخستین نمونه های پهپاد بومی برای استفاده در اختیار نیروهای مسلح قرار گرفت. روند طراحی و ساخت پهپادهای بومی با قدرت تمام در سال های گذشته ادامه یافت و اکنون ایران یکی از قدرت های پهپادی منطقه است.
دستیابی به فناوری جنگنده
نخستین تلاش کارشناسان و فرماندهان نیروی هوایی برای تولید جنگنده ای بومی به تولید جنگنده آذرخش منجر شد و در این پروژه با بازیابی جنگنده‌های F-۵ آسیب دیده از جنگ تحمیلی و ارتقاء آنها با عنوان پروژه SR-۲، آذرخش با توانایی‌هایی ارتقا یافته نسبت به F-۵ به مرحله تولید رسید. پشتیبانی نزدیک هوایی از نیروهای سطحی مستقر در میدان رزم به عنوان مأموریت این جنگنده در نظر گرفته شد که با استفاده از انواع بمب‌ها و راکت‌ها اقدام به اجرای این مأموریت می‌کند.
دانشگاه صنعتی مالک اشتر و شرکت هواپیما سازی ایران، جت آموزشی شفق را برای رفع نیاز نیروهای مسلح کشورمان به هواپیمای آموزشی طراحی کردند. شفق هواپیمایی تک موتوره با قابلیت پرواز در تمامی شرایط آب و هوایی، با ۲ سکان عمودی V شکل و ابعاد به نسبت کوچک بود که هرچند هیچگاه به تولید انبوه نرسید اما این تجربه گرانسنگ در گام‌های بعدی، جمهوری اسلامی ایران را برای تولید جنگنده بومی استفاده شد.
ضرورت طراحی جنگنده‌های آموزشی سبب شد تا تیم طراحی و توسعه محصول شرکت هواپیماسازی ایران در دهه ۸۰، ساخت یک جنگنده آموزشی را در دستور کار خود قرار دهد و حاصل این تلاش ها، برای نخستین بار در نمایشگاه هوایی کیش در معرض دید عموم قرار گرفت. در طرح ساخت جنگنده آموزشی پیشرفته سیمرغ، به جای طراحی و ساخت یک جنگنده آموزشی، با ایجاد تغییراتی در جنگنده‌های F-۵A تک سرنشین به جنگنده‌های ۲ سرنشینه تبدیل شدند که توانمندی بهره برداری آموزشی از این جنگنده‌ها را فراهم ساخت.
در سفر رهبر معظم انقلاب به همدان، جنگنده بمب افکن صاعقه، پرواز آزمایشی خود را با موفقیت به انجام رساند و فرمانده معظم کل قوا، این موفقیت را نتیجه تلاش بی وقفه و ایمان پایدار جوانان دانشمند کشور قلمداد کردند. جنگنده بمب افکن صاعقه در شهریور ۱۳۸۵ خورشیدی با پرواز موفق در رزمایش ضربت ذوالفقار رسماً به ناوگان هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پیوست. رونمایی از این جنگنده بازتاب زیادی در رسانه‌های جهان داشت.
جنگنده قاهره ۳۱۳
جدیدترین جنگنده ایرانی، «قاهره ۳۱۳» نام دارد که در ۱۳۹۱ خورشیدی رونمایی شد. تمامی مراحل طراحی و ساخت این جنگنده توسط دانشمندان و متخصصان سازمان صنایع هوایی وزارت دفاع انجام شده است. این جنگنده پیشرفته با مشخصات ظاهری منحصر به فرد، دارای سطح مقطع راداری بسیار کم و همچنین قابلیت انجام عملیات پروازی در ارتفاع پست است.
همچنین جت آموزشی رزمی کوثر ۸۸ که به منظور آموزش‌های پیشرفته خلبانی (UPT و CCT) طراحی و ساخته شده، با سطح بال ١٢ متر، ارتفاع ٤.٧ مترو بیشینه وزن برخاست ۶ هزار و ۱۸۰ کیلوگرم از توانایی اجرای مأموریت‌های آموزشی و رزمی سبک را با ۲ خلبان برخوردار است. طراحی این هواپیما مختص جمهوری اسلامی ایران است و کپی هیچ هواپیمای دیگری نیست.
جنگنده کوثر
جنگنده بومی کوثر یک هواپیمای جنگنده پیشرفته با مأموریت پشتیبانی نزدیک هوایی به شمار می رود که تجربه طراحی و ساخت آن در گام‌های بعدی جمهوری اسلامی ایران برای تولید جنگنده بومی به دست آمد. کوثر دارای ویژگی‌هایی از جمله بومی سازی سامانه‌های اویونیک و کنترل آتش پیشرفته نسل ۴، سامانه‌های مکانیکی و هیدرولیکی، موتور با به کارگیری شبکه گسترده شرکت‌های دانش بنیان و سازمان‌های صنعتی وزارت دفاع، مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی، بهره گیری از معماری یکپارچه پیشرفته اویونیک و کنترل آتش با استفاده از شبکه داده دیجیتال نظامی منطبق با نسل ۴، بهره گیری از فناوری نمایشگرهای چندمنظوره تمام دیجیتال، بهره گیری از کامپیوتر محاسبات بالستیک سلاح و سامانه پیشرفته نشانه روی مقابل خلبانان(HUD) به منظور افزایش دقت اصابت سلاح و مهمات، بهره گیری از رادار پیشرفته چندمنظوره کنترل آتش، جهت بالا بردن کشف اهداف و تهدیدات و بهره گیری از ناوبری دقیق به صورت رادیویی و مستقل و استفاده از سامانه نقشه متحرک هوشمند است.
این هواپیما در ۲ نوع تک کابین و ۲ کابین قابل تولید خواهد بود که نوع ۲ کابین علاوه بر قابلیت رزمی، برای آموزش خلبانان در مرحله پیشرفته کاربرد دارد.
جت یاسین
جت آموزش پیشرفته تمام ایرانی یاسین آخرین دستاورد رونمایی شده توسط متخصصان داخلی است. این جت دارای ۱۲ متر طول، ۴ متر ارتفاع و پنج و نیم تن وزن بدون بار در شرایط برخاست عملیاتی است و می‌تواند تا سقف دوازده کیلومتر به پرواز درآید.
جت آموزشی پیشرفته «یاسین» از ۲ موتور توربو جت با قدرت رانش ۷ هزار پوند بهره می‌برد که از نظر قدرت در رده موتور هواپیماهای جنگنده دنیاست. ایران با طراحی و ساخت این هواپیمای جت آموزش پیشرفته در زمره معدود کشورهای دارنده فناوری هوایی قرار گرفته و آمادگی دارد این توانمندی را با دیگر کشورها به اشتراک بگذارد.