در سالی که شیوع کرونا چتر خود را بر روابط اجتماعی گسترده و «فاصله» پرتکرارترین واژه این روزهای زیست مردمان تمام جهان از جمله کشورمان ایران شده است، سی‌ونهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر از روز شنبه ۱۱ بهمن ۱۳۹۹ خورشیدی فعالیت خود را آغاز کرد. به زعم بیشتر کارشناسان، هنرمندان، مدیران، مسئولان، متولیان امر فرهنگ و هنر و از همه مهمتر، مخاطبان این رویداد پرسابقه، این روزها شاهد برگزاری متفاوت‌ترین دوره این جشنواره است.
حال در شرایطی که ماراتن رقابتی ۱۰۷ نمایش حاضر از ۲۲ استان کشور در تمامی بخش‌ها و ۴۸ نمایش از ۱۶ شهر کشور در بخش آثار صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به روزهای پایانی و قرار گرفتن در آستانه تب و تاب مراسم اختتامیه و معرفی برگزیدگان بخش‌های مختلف نزدیک شده است، نگاهی متفاوت به بخش آثار صحنه‌ای حاضر در این رویداد از دریچه آمار، اعداد و ارقام می‌اندازیم.
بخش صحنه ای سی و نهمین جشنواره بین المللی فجر با حضور ۴۸ نمایش از ۱۶ شهر کشور در ۹ سالن نمایشی روز شنبه ۱۱ بهمن ماه آغاز شد.
قبل از ورود به بخش تحلیل آماری بدانیم!
بخش آثار صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر که خود به دو بخش «رقابتی» (مسابقه‌ی بزرگ تئاتر فجر) و «غیر رقابتی» (بخش ویژه ) تفکیک شده است. مطابق اعلامی که پیش از این در فراخوان این رخداد منتشر و به شکل مبسوطی شرایط حضور آثار در جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر تشریح شده بود، این امکان برای هنرمندان آثاری که از اول آبان ۱۳۹۸ تا پایان آبان ۱۳۹۹، در یکی از تالارهای نمایشی کشور (در شهر تهران حداقل ۱۵ اجرا و در استان‌ها حداقل ۵ اجرا) به صحنه رفته بودند، فراهم شد تا در گام سی‌ونهم جشنواره تئاتر فجر حضور یابند.
پراکندگی استان‌ها با ۴۸ نمایش از ۱۴ استان و سه رتبه اول
در بخش صحنه‌ای جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر، هنرمندانی از ۱۴ استان اصفهان، البرز، بوشهر، تهران، خراسان شمالی، خراسان رضوی، قزوین، فارس، کردستان، کرمان، گلستان، گیلان، هرمزگان، یزد با ۴۸ اثر نمایشی به بخش نهایی این رویداد راه پیدا کردند.
از این حیث هنرمندان تهرانی با ۲۶ اثر (۵۴ درصد) و هنرمندان ۱۳ استان دیگر کشور با ۲۲ اثر (۴۶ درصد) از جدول نهایی آثار نمایشی حاضر در بخش صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر را به خود اختصاص داده‌اند.
از منظری دیگر، بعد از هنرمندان پایتخت‌نشین که با ۲۶ اثر رتبه نخست از حیث پراکندگی استانی را مطابق انتظارها در اختیار دارند، استان‌های کردستان و هرمزگان هر یک با ۳ نمایش در جایگاه دوم از نظر تعداد آثار حاضر در بخش صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر قرار دارند.
رتبه سوم تعداد آثار حاضر از یک شهر در بخش صحنه‌ای جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر، به ۵ شهر گرگان، میناب، اصفهان، سنندج و شهریار می‌رسد که هر یک با دو نمایش در این دوره جشنواره حضور پیدا کردند.
در نهایت شهرهای مریوان، کرج، بندرعباس، بجنورد، قزوین، شیراز، مشهد، یزد، خمینی‌شهر، رشت، کرمان و جزیره خارک هر کدام با ۱ نمایش در بخش صحنه‌ای جشنواره سی‌ونهم با یکدیگر رقابت می کنند.
تحلیل آماری میزبانی سالن‌ها از آثار نمایشی و میدان داری مجموعه تئاترشهر
در بخش تحلیل آماری میزبانی سالن‌ها و تماشاخانه‌ها را از ۴۸ اثر حاضر در بخش صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر با ۹ سالن نمایشی و تماشاخانه شهر تهران طی ایام ۹ روزه (۱۱ تا ۲۰ بهمن‌ماه ۱۳۹۹) جشنواره شاهد هستیم. در این میان مجموعه تئاترشهر که از آن به عنوان قلب تپنده تئاتر ایران یاد می‌شود در قیاس با ۸ مجموعه نمایشی دیگر، به تنهایی میداندار و یکه‌تاز عرصه میزبانی از آثار نمایشی جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر است.
به زبان اعداد و آمار، مجموعه تئاترشهر با چهار سالن اقماری خود (تالار اصلی، سالن‌های چهارسو، سایه و قشقایی) به تنهایی از ۲۲ اثر (۴۵ درصد آثار) از میان ۴۸ نمایش حاضر در این بخش میزبانی می‌کند.
در مجموعه تئاترشهر، تالار اصلی آن با ۱ نمایش، سالن چهارسو با ۶ نمایش، سالن سایه با ۸ نمایش و سالن قشقایی با ۷ نمایش طی ایام برگزاری جشنواره تئاتر فجر میزبانان مخاطبان تئاتر در این دوره جشنواره تئاتر فجر هستند.
۲۶ نمایش دیگرِ حاضر در بخش صحنه‌ای جشنواره تئاتر فجر در گام سی‌ونهم که ۵۵ درصد آثار باقی‌مانده را شامل می‌شوند در ۸ سالن یا تماشاخانه دیگر میزبان این رویداد به مخاطبان ارائه می‌شوند.
بر این اساس تالار مولوی با ۷ نمایش، سالن دکتر ناظرزاده تماشاخانه ایرانشهر با ۶ نمایش، سالن استاد سمندریان تماشاخانه ایرانشهر با ۶ نمایش، تالار حافظ با ۵ نمایش و تالار وحدت با ۲ نمایش، دیگر تالارهای میزبان بخش صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر هستند.
رکورد بیشترین اجراها در اختیار کدام نمایش‌ها است؟
مطابق جدول ارائه شده در بخش نمایش‌های صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر، نمایش گرگاس‌ها یا روز به خیر آقای وزیر به نویسندگی و کارگردانی حمیدرضا نعیمی با ۹ اجرا در سالن اصلی تئاترشهر، رکورد بیشترین اجرا در جشنواره را به خود اختصاص داده است.
نمایش سرباز که روایتی از زندگی و رزم سردار سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی به نویسندگی و کارگردانی حسین پارسایی است با ۵ اجرا در تالار وحدت در رتبه دوم نمایش‌ها با بیشترین اجرا قرار گرفته است.
نمایش سرباز پیش از حضور در جشنواره تئاتر فجر به مناسب نخستین سالگرد شهادت سردار دل‌ها، اجراهای عمومی خود را از ۱۳ دی‌ماه (مصادف با سالروز ترور ناجوانمرادنه سپهبد شهید حاج قاسم سلیمانی) تا ۱۸ دی‌ماه ۱۳۹۹ در تالار وحدت پشت سر گذاشته بود. این اثر در دوره سی‌ونهم جشنواره تئاتر فجر به عنوان اثر مهمان دعوت شده و حضور دارد.
همچنین ۱۵ نمایش دیگر این رویداد در بخش صحنه‌ای هر کدام دو اجرا و ۳۱ نمایش باقی مانده از مجموع ۴۸ نمایش حاضر در بخش صحنه‌ای جشنواره تئاتر فجر هر کدام با یک اجرا در این دوره رویداد میزبان مخاطبان هستند.
لقب مسن‌ترین و صفت جوان‌ترین کارگردان از آن کیست؟
میانگین سن کارگردانان حاضر در بخش صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر ۳۷ سال است. لقب مسن‌ترین کارگردان این بخش به داوود فتحعلی‌بیگی مدرس و پژوهشگر نامدار عرصه نمایش‌های آیینی و سنتی کشورمان به عنوان نویسنده و کارگردان نمایش عموهاشم تعلق دارد و صفت جوان‌ترین کارگردان نیز بر سینه علیرضا زارع ۲۰ ساله کارگردان یزدی نمایش خواهرم، منم ایسنمه نشسته است.
نمایش‌نامه‌ها، نویسندگان و کارگردانان در دایره آمار و استثنایی‌ترین اتفاق
درنگ و تامل بر جدول ارائه شده در بخش آثار صحنه‌ای جشنواره تئاتر فجر در بخش نمایشنامهنویسان و کارگردانان حاضر در گام سی‌ونهم این رویداد حاوی نکات جذاب و یک مورد استثنایی است که در تاریخ ادوار ۳۸ ساله برگزاری جشنواره تئاتر فجر حتی یک نمونه نظیر آن پیدا نمی‌شود و گمان نیز نمی‌رود در آینده نزدیک شاهد تکرار این اتفاق کم‌نظیر و استثنایی در سال‌ها و ادوار آتی این جشنواره باشیم.
براساس اطلاعات آماری جدول اجراهای صحنه‌ای تئاتر فجر در گام سی‌ونهم، ۵۰ نویسنده مسئولیت نوشتن و ۴۹ کارگردان وظیفه اجرای نمایشنامه‌های بخش صحنه‌ای را بر عهده دارند.
در تفکیک این آمار از دیدگاه حضور نمایشنامهنویسان و کارگردانانِ مرد و زن با سنگینی کفه آمار به سمت هنرمندان مرد مواجه هستیم. جایی که از میان ۵۰ نویسنده آثار نمایشی ۴۸ نفر آنها مرد هستند و تنها حضور ۲ بانوی نویسنده را شاهد هستیم و در بخش کارگردانی نیز شاهد تکرار همین آمار از میان ۴۹ کارگردان حاضر هستیم. جایی که ۴۷ نمایش توسط کارگردانان مرد و تنها ۲ نمایش توسط کارگردانان زن برای حضور و ارائه در جشنواره تولید شده‌اند.
اما نکته‌ای که شاید از بار تلخی این سنگینی کفه و پررنگی حضور هنرمندان مرد در دو مقام نمایشنامه‌نویس و کارگردان را نسبت به هنرمندان زن در این دو عرصه می‌کاهد به اتفاقی بازمی‌گردد که طی ادوار ۳۸ ساله جشنواره تئاتر فجر تاکنون سابقه تکرار نداشته و بی‌شک در آینده نزدیک نیز به وقوع نخواهد پیوست متوجه این مهم است که تمام نمایشنامه‌های حاضر در بخش صحنه‌ای جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر ایرانی است و هیچ کارگردانی از آثار نویسندگان سایر کشورها برای تولید اثر و حضور در این دوره جشنواره بهره نبرده است
نکته آماری و جالب توجه دیگر در تحلیل اطلاعات نمایشنامهنویسان و کارگردانان بخش آثار صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر که به چشم می‌خورد بازگو کننده این اتفاق است که در ۲۸ اثر از ۴۸ نمایش صحنه‌ای، نمایشنامه‌نویس و کارگردان یکی است. همین امر نشان می دهد در ۵۸ درصد آثار، نویسنده ترجیح داده، نمایشنامه نوشتاری خود را به جای اثر نمایشنامه‌نویس دیگری به صحنه ببرد.
رونمایی از پرکارترین‌ها تا سرشناس‌ترین چهره‌ها در جشنواره
آنچنان که گفته شد سهم زنان هنرمند در بخش صحنه‌ای جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر بسیار اندک بود. در این بخش لیلی عاج به عنوان نویسنده و کارگردان نمایش کجایی ابراهیم؟، ویدا موسوی به عنوان کارگردان نمایش بهشت حکیم الله و سپیده قربانی به عنوان نویسنده نمایش آپ. آرت. مان، سه بانوی هنرمندی هستند که در جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر در جایگاه و مقام نمایشنامه‌نویس و کارگردان حضور پیدا کرده‌اند.
اما برای شناخت پرکارترین هنرمندان حاضر در بخش آثار صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر و با مرور آمار ارائه شده از سوی دبیرخانه این رویداد و همچنین جدول منتشر شده آثار حاضر در این بخش، حمیدرضا نعمیمی با دو نمایشنامه گرگاس‌ها یا روز به خیر آقای وزیر و آژاکس و رضا گشتاسب نیز با دو نمایشنامه نگاهم به دریاست تا کسی آب را نبرد و چاقوی دم کرده شب هنرمندانی هستند که با بیش از یک اثر در بخش صحنه‌ای جشنواره تئاتر فجر در گام سی‌ونهم حضور دارند.
و در نهایت آنکه از میان قریب به ۷۰ نمایشنامه‌نویس و کارگردان حاضر در بخش آثار صحنه‌ای سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر، چهره‌های نام آشنا، جریان‌ساز و شناخته شده در هر دو عرصه به چشم می‌خورند. حضور همین نام‌ها، سابقه و ردِپای درخشان فعالیت‌شان در عرصه هنرهای نمایشی کشور خود به دلیلی محکمتر برای دیدن آثار این هنرمندان در جدول فشرده جشنواره تئاتر فجر بدل می‌شود.
بهرام بیضایی، محمد چرمشیر، داوود فتحعلی‌بیگی و امیردژاکام از مطرح‌ترین نام‌ها و چهره‌های عرصه نمایشنامه‌نویسی و حسین پارسایی، حمیدرضا نعیمی، داوود فتحعلی‌بیگی و امیر دژاکام نیز از شناخته‌شده‌ترین چهره‌های کارگردانی تئاتر کشور به شمار می‌آیند که در دوره سی‌ونهم جشنواره تئاتر فجر حضور دارند.
«تلویزیون تئاتر ایران»، گامی بلند در راستای تحقق شعار «عدالت فرهنگی»
آنچنان که در مقدمه این گزارش نیز ذکرش رفت؛ جشنواره سی‌ونهم تئاتر فجر، مزیتی قابل توجه نسبت به تمام ادوار پیشین خود دارد. آن مزیت به عرضه فیلم‌تئاترهای نمایش‌های صحنه‌ای این دوره جشنواره تئاتر فجر در سه پلتفرم نمایشی «تیوال» و «نمایش‌نت» و «تلویزیون تئاتر ایران» برای نخستین بار آن هم به سبب شیوع ویروس کرونا و فراگیری آن در سطح کشور همانند دیگر نقاط جهان بازمی‌گردد.
در حقیقت این یکی از آن فرصت‌های درخشانی است که در سایه «تهدید» این ویروس لجوج، سمج و مرگبار در بهره‌بردن از بسترهای نوین ارائه آثار نمایشی و همنشینی دو رسانه تئاتر و تلیزیون تعاملی در قالب فضای مجازی محقق شد.
اتفاقی که نه تنها آسودگی خیال هنرمندان و مخاطبان در ارائه و تماشای آثار نمایشی با کمترین احتمال خطر ابتلا و یا انتقال این ویروس را با خود به همراه داشت که به گامی بلند، عملیاتی و اجرایی در راستای تحقق شعار «عدالت فرهنگی» با هدف دسترسی تمام مردم ایران به آثار ارائه شده در معتبرترین رویداد نمایشی کشور و حتی منطقه در قالب فضای مجازی منتج شد.
اتفاقی که با وجود تجربه نخستین دوره آن، با بیشترین اقبال و میزان رضایت هنرمندان و عموم مردم علاقه‌مند به تماشای آثار تئاتری به ویژه در مناطق دورافتاده و کم‌برخوردارتر کشور مواجه شد.
به گزارش ایرنا، جشنواره تئاتر فجر به‌عنوان مهم‌ترین رویداد رقابتی و جشنواره‌ای در عرصه هنر تئاتر و بازتاب‌دهنده آینه تمام‌نمای هنر انقلاب در ایام یوم‌الله دهه فجر امسال (۱۳۹۹) در شرایطی سی‌ونهمین دوره خود را با دبیری حسین مسافرآستانه پشت سر می‌گذارد که همه‌گیری و گسترش ویروس کرونا در کشور برگزاری جشنواره‌ها و فعالیت‌های هنری به‌ویژه در عرصه تئاتر را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
تعطیلی فعالیت‌های نمایشی به‌ویژه تماشاخانه‌ها و سالن‌های میزبان آثار نمایشی از یک‌سو و ازسوی دیگر برگزاری بخش اعظم این رویداد به‌عنوان مهم‌ترین رویداد عرصه تئاتر کشور در بستر فضای مجازی، ویژگی‌های این دوره جشنواره را متمایزتر از ادوار دیگر ساخته است.
همچنین دو محور «رادیوتئاتر» و «فیلم‌تئاتر» به‌عنوان دو بستر متفاوت تولید آثار نمایشی و ارائه آن به مخاطبان برای نخستین‌بار به‌عنوان بخش‌های اصلی و استوانه این جشنواره تعریف شده است.
همچنین با اعلام سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر بازگشایی مجدد تالارهای نمایشی از ابتدای بهمن‌ماه با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و استفاده از ظرفیت محدود و حداکثر ۵۰ درصدی نمایش‌ها، سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر را به یکی از معدود رویداد عرصه هنری کشور در قالب جشنواره‌های هنری فجر بدل ساخته که به شکل محدود میزبان مخاطبان خواهد بود.
در کنار دو بخش یادشده (رادیوتئاتر و فیلم‌تئاتر) به‌عنوان دو ستون اصلی جشنواره تئاتر فجر در گام سی‌ونهم؛ اختصاص بخش «سرباز انقلاب» به مناسبت نخستین سالروز شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی و ترور ناجوانمردانه شهید محسن فخری‌زاده باعث شده‌است که این رویداد بعد از مدت‌ها یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های محتوایی خود را بر حوزه تئاتر مقاومت و دفاع مقدس به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بن‌مایه‌های گفتمان فرهنگی انقلاب قرار دهد.
از دیگر بخش‌های این دوره از جشنواره می‌توان به بخش «نمایش‌های میدانی و خیابانی»، «بخش دیگر گونه‌های اجرا»، «بخش رقابتی آثار صحنه‌ای»، «بخش رقابتی برگزیدگان جشنواره‌های استانی» و «بخش رقابتی نمایشنامه‌نویسی» اشاره کرد.
سی‌ونهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به دبیری حسین مسافرآستانه در تهران در حال برگزاری است.