به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ ایرنا، پنجمین و آخرین نشست از سلسله نشست‌های پژوهشی سی و نهمین جشنواره تئاتر فجر که به همت دفتر پژوهش، آموزش و انتشارات اداره کل هنرهای نمایشی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در عمارت نوفل لوشاتو برگزار شد، به موضوع چالش‌های آموزش عملی تئاتر در فضای مجازی اختصاص داشت.
سعید اسدی کارشناس و مدرس تئاتر، مدیریت پنل این نشست را به عهده داشت و در شروع آن با اشاره به اینکه این سلسله نشست‌ها با توجه به شرایط حاکم در کشور ناشی از شیوع کرونا برگزار شده است، گفت:در این نشست در مورد یکی از بنیادی‌ترین بخش‌های تئاتر یعنی آموزش و آنچه که در مورد شرح درس پیرامون این موضوع در دانشکده‌ها و آموزشگاه‌های هنری در حال وقوع است و باید نسبت میان این روند آموزش با شکل نوین آن یعنی آموزش از طریق فضای مجازی مورد بحث و بررسی قرار بگیرد، صحبت خواهیم کرد.
وی ادامه داد: در شرایط فعلی و از مقطعی با تعطیلی دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی مواجه بودیم و لذا شیوه دیگری جایگزین آن شد؛ به عنوان یک شیوه نو که البته مواجهه با آن چالش‌هایی به دنبال داشت اما در طول یک سال شاهد تجربه‌های تازه و نوینی در این عرصه بودیم که باید به نقاط ضعف و قوت آن اشاره کنیم.
اسدی افزود: به این منظور از حضور دو تن از کارشناسان و مدرسان دانشگاه که در عرصه هنر و مدرسی تئاتر فعالیت دارند دعوت کردیم که در این نشست شرکت کنند؛ خانم شیوا مسعودی و آقای محمدرضا علی‌اکبری که در مورد چالش‌ها و دستاوردهای احتمالی چنین نظام آموزشی در عرصه تئاتر به بحث و تبادل نظر بپردازیم.
شرایط آموزش آنلاین تئاتر برای اساتید دانشگاه چالش‌برانگیز بود
شیوا مسعودی به عنوان یکی از سخنرانان این نشست با اشاره به اینکه حضور دانشجویان تئاتر در کلاس‌ها از اوایل اسفندماه سال گذشته شگل غیرفیزیکی به خود گرفت، گفت: این امر شوک بزرگی بر بدنه کارشناسی، اساتید و همچنین طبقه دانشجویان وارد کرد و من شخصاً در مراحل اولیه از طریق واتس‌آپ آن هم با به اشتراک گذاشتن صوت، موارد نظری مباحث درسی را با هنرجویان و دانشجویانم در میان می‌گذاشتم.
مسعودی تصریح کرد: چنین ارتباطی ببیشتر از همه برای خود من چالش‌برانگیز بود و من تازه آن زمان متوجه شدم که بخشی از مطالبی که سر کلاس با دانشجویان مطرح می‌کردم حاصل نوعی تعامل با دانشجو بود و در شرایطی که در خانه نشسته و مجبور باشم مطالبی نظری را با دانشجویان در میان بگذارم، انگار که چیز تازه‌ای برای گفتن ندارم. این شرایط ادامه داشت تا اینکه اردیبهشت‌ماه امسال اعلام شد که باید واحدهای عملی را نیز به همین طریق به دانشجویان تدریس کنم.
این مدرس و کارشناس تئاتر گفت: ورود به واحدهای عملی تئاتر به این معنا بود که باید دانشجویان بر روی متن نمایشی کار می‌کردند؛ اتود می‌زدند و من به شخصه حیران بودم که چگونه و از چه طریقی باید این تعامل با دانشجو صورت گیرد به ویژه اینکه نیاز بود دانشجویان در این مسیر هدایت درستی شوند و نیز مورد ارزیابی قرارگیرند که در چه سطحی هستند.
وی تصریح کرد: تجربه دو ترم تدریس به این شکل و اکنون که ترم سوم را به همین روش تجربه می کنیم به من آموخت که باید با یک ساختار منظم و هدفمند به پیش رفت که خروجی مشخصی داشته باشد و لذا از همان ابتدای ترم اینکه از کجا شروع کنم و مباحث را به کجا ختم کنم مشخص کردم. با این وجود این روند یک تجربه شخصی است و به عنوان یک متد و روش واحد در امر آموزش تئاتر فراگیر نشده است هرچند که ممکن است بسیاری از همکاران من نیز مواردی مشابه روشی که من اتخاذ کرده‌ام را برای آموزش برگزیده باشند.
مسعودی در ادامه گفت:به هر حال قرارگیری در این شیوه ویژه آموزش برای مدرسان یک نوع مکاشفه به دنبال دارد که با توجه به سوابق و تجربه‌های شخصی در مسیر آزمون و خطای آن قرار می‌گیرند اما به نظر می‌رسد که این جریان آموزشی باید از مجموع تجارب به دست آمده تبدیل به یک شیوه‌نامه مدون در امر آموزش شود.
ماهیت تئاتر در مواجهه با فرایند آموزش مجازی به نسبت سایر رشته و گرایش‌ها متفاوت است
محمدرضا علی‌اکبری دیگر سخنران این نشست در ادامه گفت: ابتدا ما نیاز داریم که در جریان فرایند آموزشی جاری در سطح دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی به دنبال نسبت ارتباطی میان دانشجویان و اساتید و ارتباط میان این دو با مسئولان و مدیران این مراکز باشیم.
وی ادامه داد: سال ۱۹۹۰ شخصی به نام پاتلر کتابی تحت عنوان جابجایی در قدرت را منتشر کرد که طی آن چشم‌اندازی از تغییرات و تحولات در مناسبات اجتماعی و فرهنگی و سایر حوزه‌ها را مورد بررسی قرار داده بود که اتفاقاً در این کتاب مبحثی نیز به کشور ایران اختصاص داشت هر چند که مسئولان و مدیران ایران وقعی به آن نگذاشتند. در آن کتاب علاوه بر دو ضلع زور و ثروت برای چیره شدن بر مصایب و مشکلات جوامع در دهه‌های آینده به عنصر دانایی نیز تأکید شده بود؛ عنصری که شرط اصلی توفیق در مورد زندگی آینده بشری است.
علی‌اکبری تصریح کرد: در حقیقت براین اساس است که عرصه مدیریت کشورها به دو دسته کند و تند تقسیم می‌شود و چون از جانب ایران نسبت به مطالب این کتاب یک بی‌اعتنایی را شاهد هستیم لذا در این رقابت ما در دسته کُند قرار می‌گیریم. به هر حال موضوع فرهنگ و هنر موضوعی کلان است و جریان تئاتر به عنوان یکی از مظاهر آن ارتباط تنگاتنگی با جریان آکادمیک دارد و شاهد هستیم که بسیاری از فعالان تئاتر خروجی دانشگاه‌ها هستند اما میزان دانایی و دانش آنها که همواره باید متناسب با تغییر و تحولات در حال به روز شدن باشد چندان قابل اعتنا نیست.
وی ادامه داد: در دانشکده‌های هنری تئاتر دپارتمان مشخصی دارد همچون سایر رشته‌های هنری اما این نکته را باید در نظر داشت که ماهیت تئاتر به ویژه در امر آموزش نسبت به سایر هنرها که ممکن است بیشتر مباحث نظری در آنها اصل باشد در فضای مجازی متفاوت است؛ این امر را می‌توان حتی با برخی رشته‌های فنی و مهندسی که در آنها نیز واحدهای درسی عملی وجود دارد نیز مورد مقایسه قرار داد. این مسئله ممکن است ابتدا به ساکن جرقه‌ای را در ذهن ما بزند و آن اینکه باید در گرایشات تئاتری تدریس شده در دانشگاه بازنگری اصولی صورت گیرد به ویژه اینکه کارگاه‌های تئاتری نیز تفاوت‌های ماهوی با سایر رشته‌های هنری و حتی فنی و مهندسی دارند و لذا باید با تجدید نظر در نحوه ارائه آنها، سازگاری بیشتری میان آنها به منظور ارائه در فضای مجازی به انجام برسد.
لزوم مواجهه همه‌جانبه دانشجو و مشارکت حداکثری او در کلاس آنلاین
سعید اسدی نیز با تأیید این نکته گفت: باید پذیرفت که حتی در دورانی غیرکرونا نیز تکنولوژی وارد جریان آموزش شده است و لذا محتوای ارائه شده با استفاده از این ساختار و ابزار نیازمند نوعی همسان‌سازی است و باید براین اساس بازتعریف شود که تئاتر نیز از این امر مستثنی نیست.
وی ادامه داد: هنرجو و دانشجو در ساختار جدید آموزشی باید به این نکته توجه داشته باشد که تنها ابزار او همچون کلاس‌های حضوری یک کاغذ و قلم نیست و باید مواجهه‌ای همه‌جانبه با طرح مباحث از سوی استاد خود داشته باشد و با استفاده از امکاناتی که در اختیار دارد و اتفاقاً فضای مجازی و لینک موضوعات علمی آن را در اختیارش قرار می‌دهد در پیشرفت روند درسی با مدرس خود همراه شده و به کمک هم مباحث را به پیش برند.
شیوا مسعودی افزود: باید به موضوعی اشاره کنم و آن اینکه تشکیل آموزشگاه‌های آزاد بازیگری و تئاتر روند آموزش تئاتر در دانشگاه‌ها را تغییر داد و به نظر می‌رسد که این حوزه و مباحث آموزشی طرح شده در آن را تا اندازه زیادی ناکارآمد کرد، چنانکه در برهه‌ای که همچنان هم شاهد آن هستیم بسیاری از فعالان تئاتری خروجی آموزشگاه‌های آزاد بودند تا دانشگاه‌های تئاتری و اساساً یک طرح عملی در این چرایی وجود ندارد کمااینکه چنین به نظر می‌رسد که هنرجویان این آموزشگاه‌ها چون صرف پول و وقت بیشتری می‌کنند لذا دلسوزانه به روند فعالیت در این عرصه ادامه می‌دهند. براین اساس باید فکری عاجل صورت گیرد مبنی بر اینکه چرا شاخه‌های جدید و کارآمد در حوزه آوزش تئاتر را در دانشگاه‌ها شاهد نیستیم و همچنان بر روند سنتی و نخ‌نمای آموزش در این عرصه اصرار داریم.
آموزش تئاتر با شیوه سنتی آن، ناکارآمد است
مسعودی ادامه داد: به نظر می‌رسد که دیگر عملاً آموزش با شیوه فعلی ناکارآمد باشد و مثلاً در گرایشات مختلف دانشگاهی رشته تئاتر باید در ترم‌های مجزایی به دانشجو مدیا نیز تدریس شود که این خود حوزه نمایش و مجموعه فعالیت‌های متأثر از آن را وارد فاز و ژانر جدیدی می‌کند و در نتیجه عرصه دانایی و دانستگی ما در این حوزه را وسعت بخشید و دانشجو با گذراندن این واحدهای قدرتمند و مجهزتر از قبل به پیش خواهد رفت.
سعید اسدی مدیر این پنل در این بخش از نشست با اشاره به اینکه دوران کرونا را باید دوران گذار نامید، گفت: به هر حال این شرایط ما را به سمت اتخاذ برخی تصمیمات دفعی و یا حساب شده می‌کشاند که بسیاری از آنها حتی در دوران پساکرونا هم نسخه‌هایی قابل اجرا در امر آموزش تئاتر هستند.
تربیت یک تئاتری حاصل یک فرایند تدریجی است
محمدرضا علی‌اکبری در این بخش از نشست مجدد به رابطه میان دانش رابطه بین استاد و دانشجو در محیط دانشکده‌های تئاتری اشاره کرد و گفت: تربیت یک تئاتری حاصل یک فرایند تدریجی است که خود دانشجوی تئاتر در آن دخیل است و باید دنبال کشف و شهود و ارائه راهکارهای نوین در امر تئاتر باشد؛ امری که به واسطه آموزش سنتی در دانشگاه‌ها به نوعی دانشجو را بد بار آورده است و او را تبدیل به یک موجودی کرده است که همواره به دنبال ارائه مطالبی یک طرفه از سوی استاد خود است در حالی که در شکل نوین آموزش که به شکل آنلاین و مجازی در حال وقوع است این امکان پدید می‌آید تا دانشجو بتواند همانطور که به درستی اشاره شد هر آن با دسترسی به منابع و رفرنسی که آنلین در اختیار اوست و می‌توان آنها را سرچ کند و مشارکتی جدی در فرایند آموزش داشته باشد.
وی ادامه داد: متأسفانه نظام آموزشی تئاتر در دانشگاه‌ها تئاترمحور است تا جایی که دانشجو را از همان ابتدا و حتی طی آزمون عملی ورودی با مجموعه‌ای از محفوظات مواجه می‌سازد حال آنکه کسی از خودش نمی‌پرسد آیا مثلاً دانستن این اطلاعات از فرد بازیگر تئاتر می‌سازد و یا تربیت بازیگر در جای دیگری اتفاق می افتد و اینجا باید به دنبال چیز دیگری بود.
گرایشات میان رشته‌ای نیاز امروز جامعه تئاتری ماست
سعید اسدی نیز اظهار داشت: اتفاقاً با قوت گرفتن این اندیشه است که موضوع گرایشات میان رشته‌ای در آموزش تئاتر مطرح می‌شود که نیاز جامعه تئاتری امروز است مضافاً بر اینکه استاد و مدرس را در جریان یک کلاس آنلاین نیز تبدیل به یک کنشگر می کند که دانشجو می‌تواند با نگاه با کنش استاد خود به نتایحی در گونه‌های گوناگون تئاتر برسد. از اینجاست که شاید استاد و مدرس تئاتر را بتوانیم به عنوان یک تسهیلگر قلمداد کنیم که تنها حلقه واصل و هادی جریان آموزش در نسبت با هنرجوی خود است و لذا دانشجویانی خواهیم داشت که از ذهنی کاوشگر و جستجوگر برخوردار خواهند بود.
علی اکبری تأکید کرد: تسهیل‌گری کلیدواژه مناسبات جدید استاد و دانشجو در جریان آموزش به شیوه جدید است که می‌تواند همانطور که گفته شد ذهن دانشجو را به جستجو و هدایتگری کلاس سوق دهد و حتی به طرح مباحث از سوی مدرس نیز جهت داده و آن را هدفمندتر سازد اما یک چیز را نیز نباید از نظر دور داشت و آن اینکه ماهیت بسیاری از رشته ها به مواجهه حضوری استاد و شاگردی است همانند پزشکی که با وجود شرایط حاد پیش آمده به سبب کرونا نه عرصه آموزش و نه عرصه تلاش کادر پزشکی را به تعطیلی نکشانده است و می‌توان با رعایت برخی پروتکل‌های بهداشتی همچون به حضور دانشجویان در کنار استاد برای طرح مباحث عملی در یک جلسه کلاسی حضوری امیدوار بود که البته نه از سوی مدیریت مراکز آموزشی و نه از سوی اساتید عزمی در این زمینه وجود ندارد.
آخرین مبحثی که شرکت‌کنندگان در این نشست به آن پرداختند فرایند ارزیابی دانشجویان تئاتری در یک مواجهه آنلاین و مجازی بود که هر دوی کارشناسان بر فرایندمحور بودن و تحولی که یک دانشجو از ابتدا تا مجهز شدن به ابزار علمی و عملی گرایش خود طی می کند ملاک قرار داده و از آزمون پایان ترم در چنین شرایطی خود و سایر مدرسان را برحذر داشتند.
به گزارش گروه فرهنگ ایرنا، جشنواره تئاتر فجر به‌عنوان مهم‌ترین رویداد رقابتی و جشنواره‌ای در عرصه هنر تئاتر و بازتاب آینه تمام‌نمای هنر انقلاب در ایام دهه فجر امسال (۱۳۹۹) در شرایطی سی‌ونهمین دوره خود را با دبیری حسین مسافرآستانه پشت سر می‌گذارد که همه گیری ویروس کرونا و گسترش آن در کشور برگزاری جشنواره‌ها و فعالیت‌های هنری به‌ویژه در عرصه تئاتر را به شدت تحت تاثیر قرار داده است.
تعطیلی فعالیت‌های نمایشی به‌ویژه تماشاخانه‌ها و سالن‌های میزبان آثار نمایشی از یک‌سو و ازسوی دیگر برگزاری بخش اعظم این رویداد به‌عنوان مهم‌ترین رویداد عرصه تئاتر کشور در بستر فضای مجازی، ویژگی‌های این دوره جشنواره را متمایزتر از ادوار دیگر ساخته است.
همچنین دو محور «رادیوتئاتر» و «فیلم‌تئاتر» به‌عنوان دو بستر متفاوت تولید آثار نمایشی و ارائه آن به مخاطبان برای نخستین‌بار به‌عنوان بخش‌های اصلی و استوانه این جشنواره تعریف شده است.
همچنین با اعلام سیدعباس صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر بازگشایی مجدد تالارهای نمایشی از ابتدای بهمن‌ماه با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی و استفاده از ظرفیت محدود و حداکثر ۵۰ درصدی نمایش‌ها، سی‌ونهمین جشنواره تئاتر فجر را به یکی از معدود رویداد عرصه هنری کشور در قالب جشنواره‌های هنری فجر بدل ساخته که به شکل محدود میزبان مخاطبان خواهد بود.
در کنار دو بخش یادشده (رادیوتئاتر و فیلم‌تئاتر) به‌عنوان دو ستون اصلی جشنواره تئاتر فجر در گام سی‌ونهم؛ اختصاص بخش «سرباز انقلاب» به مناسبت نخستین سالروز شهادت سردار سپهبد حاج قاسم سلیمانی و ترور ناجوانمردانه شهید محسن فخری‌زاده باعث شده‌است که این رویداد بعد از مدت‌ها یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های محتوایی خود را بر حوزه تئاتر مقاومت و دفاع مقدس به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین بن‌مایه‌های گفتمان فرهنگی انقلاب قرار دهد.
از دیگر بخش‌های این دوره از جشنواره می‌توان به بخش «نمایش‌های میدانی و خیابانی»، «بخش دیگر گونه‌های اجرا»، «بخش رقابتی آثار صحنه‌ای»، «بخش رقابتی برگزیدگان جشنواره‌های استانی» و «بخش رقابتی نمایشنامه‌نویسی» اشاره کرد.
سی‌ونهمین جشنواره سراسری تئاتر فجر به دبیری حسین مسافرآستانه در تهران در حال برگزاری است. این رویداد عصر دوشنبه (۲۰ بهمن) با برگزاری مراسم اختتامیه در تالار وحدت به کار خود پایان می‌دهد.