هر چند می توان علل افزایش سن ازدواج را به طور کلی مسائل اقتصادی و مالی، مسکن و اشتغال دانست اما در مناطق تهران موضوعات مختلفی در این زمینه دخالت دارد که توسط پژوهشگران حوزه اجتماعی و فرهنگی در این محدود جغرافیایی جست و جو شده است.
جالب اینکه برخی خانواده ها از رفاه اقتصادی مناسبی نیز برخوردارند و برای ازدواج با مشکل مالی نیز مواجه نیستند، اما با این حال دنیای مجردی را به تاهل ترجیح می دهند.
خبرنگار ایرنا با دکتر مهدی عابدی محقق و پژوهشگر درباره مطالعات انجام شده در زمینه چرایی و علت بالارفتن سن ازدواج در تهران که براساس تحقیقات صورت گرفته در منطقه ۱۲ بیش از سایر مناطق این مساله نمود دارد، به گفت وگو کرده، که مشروح آن در پی می آید:
خوابگاه ها زیر ذره بین پژوهشگران
تحقیقات و مطالعات میدانی شامل دو گروه هستند. اولین گروه، اهالی و ساکنان بومی اند که در محله های مختلف سکونت دارند و دومین گروه، شهروندان غیر رسمی از جمله دانشجویان و شاغلان که در فهرست جمعیت شناور شهر قرار می گیرند. بنابراین پژوهش های انجام شده مربوط به جمعیت شناور و همچنین ساکنان بومی است.
عابدی به چگونگی گردآوری اطلاعات و تحقیقات میدانی در زمینه وضعیت «ازدواج» اشاره می کند و می گوید: «خوابگاه های دانشجویی، پانسیون ها، مراکز آموزش عالی، پاتوق های دانشجویی، سراهای محله و مجموعه های فرهنگی و اجتماعی از مکان های مورد نظر بودند که به صورت محله به محله با همکاری ارگان ها و نهادهای مربوطه و شورایاران محله در آنجا تحقیقات میدانی انجام شده است.»
آثار منفی ازدواج هراسی در جامعه
در زمینه تاخیر در ازدواج منطقه به ویژه دانشجویان بومی و غیر بومی موضوع مشترکی وجود دارد. متاسفانه در این تحقیقات مشخص شد که درصد بالایی از جوانان منطقه از ازدواج هراس دارند. آنها فکر می کنند با ازدواج، همه آزادی هایشان را ازدست می دهند. مثلا پسرها نمی توانند آزادانه به تفریح و خوشگذرانی بپردازند و دخترها دیگر نمی توانند ادامه تحصیل دهند و درس بخوانند.
پژوهشگر امور اجتماعی و فرهنگی در این زمینه می گوید: «ازدواج هیچگونه منافاتی با ادامه تحصیل و آزادی های مشروعی و عاقلانه از جمله تفریح و مسافرت و ...ندارد و حتی می تواند لذت زندگی را دو چندان کند. اما متاسفانه اشاعه فرهنگ غلط «ازدواج هراسی» را در بین دانشجویان منطقه باعث شده تا سن ازدواج بالا برود.
بازگشت به سبک زندگی ایرانی - اسلامی
گاهی اوقات رفتار ما آدم ها نیز به افزایش مشکلات جوان ها دامن می زند. در محافل و مهمانی ها هر وقت صحبت از ازدواج می شود، برخی به شوخی از تعابیری چون «بدبخت شدن»، «اسیر شدن» و «خداحافظی با لذت های خوش زندگی» یاد می کنند. جالب اینکه خود این افراد متاهل می دانند صحبت هایشان شوخی است و واقعیت اینطور نیست. اما جوانان با شنیدن این صحبت ها تحت تاثیر قرار می گیرند و از رو در رو شدن با مسئله ازدواج می ترسند.
موضوع بعدی هزینه های ازدواج است و متاسفانه در برخی از محافل در این زمینه سیاه نمایی می شود. عابدی به دیدگاه تعدادی از دانشجویان و جوانان مجرد در زمینه ازدواج اشاره می کند و می گوید: «به عقیده بسیاری از جوانان هزینه ازدواجشان بیش از ۵۰۰ میلیون تومان می شود، ضمن اینکه آنها باید از نظر مسکن، ماشین و تحصیلات نیز تامین باشند تا بتوانند زندگی مشترک را آغاز کنند. این موضوع نشان می دهد در این زمینه باید کارشود تا به سبک زندگی ایرانی – اسلامی بازگردیم.»
تعلق عاطفی بیش از حد والدین
یکی از مسائل و موضوعات خطرناکی که در تحقیقات و مطالعات میدانی از محله های بومی و قدیمی به دست آمده به نوع ارتباط و تعامل والدین با فرزندان برمی گردد. هر چند که در میان دلایل و علت های تاخیر در ازدواج جوانان این موضوع شامل درصد پایینی از جامعه ساکن در این محدوده است، اما آثار آن به مرور زمان می تواند به دیگر خانواده ها سرایت کند.
عابدی از محله هایی که جمعیت بومی و قدیمی دارند صحبت می کند و می گوید: «نتیجه تحققات حوزه اجتماعی و فرهنگی نشان می دهد که تعلق بیش از حد عاطفی پدرها و مادرها به فرزندان باعث شده تا برای ازدواج و سروسامان یافتن آنها میلی نداشته باشند. در واقع این افراد حاضر نیستند با ازدواج فرزندانشان برای خود شریک عاطفی پیدا کنند. بنابراین این نوع رفتارها باعث می شود که جوانان میلی به ازدواج و تشکیل خانواده نداشته باشند و به همین زندگی عادت کنند.»
تنهایی دختران و پسران سالمند
در زمینه میانگین سن ازدواج در مناطق مختلف شهر تهران الگوها و یافته های متفاوتی وجوددارد. هر چند گفته می شود که میانگین سن ازدواج در پایتخت بین ۳۰ تا ۳۵ سال است، اما یافته های پژوهشگران امور اجتماعی و فرهنگی نشان می دهد که میانگین سن ازدواج در برخی مناطق تهران چند درصد بالاتر این میانگین سنی است یعنی بین ۳۵ تا ۴۰ سال. حتی استثناهایی در این زمینه وجوددارد که در مناطق دیگر شهر تهران کمتر دیده می شود.
پژوهشگر منطقه عنوان می کند که در برخی از محله های قدیمی و بومی نشین منطقه۱۲ دختران بالای ۶۰ سال و پسران بالای ۷۰ سال زندگی می کنند که هنوز ازدواج نکرده اند و اکنون دوران سالمندی را به تنهایی می گذرانند.
وی در این باره می گوید: «پژوهش و مطالعات اجتماعی برای تشویش اذهان عمومی و افزایش نگرانی خانواده ها نیست، بلکه زنگ هشداری است تا برای رفع اینگونه مسائل چاره ای اندیشیده شود.»
ازدواج جوان ها باید اولویت باشد
نتایج تحقیقات و مطالعات پژوهشگران نشان می دهد که در زمینه موضوع ازدواج با چند گروه شامل جوانان، افراد بزرگسال و سالمند مواجه هستیم. قدر مسلم جوانان به عنوان نیروهای فعال و آینده ساز جامعه در اولویت نخست قرار می گیرند و باید برای تشکیل خانواده و ازدواج به موقع آنها، قدم های اساسی برداشته شود. البته نباید از وضعیت ازدواج سایر گروه های سنی نیز غافل بود. به هر حال آنها حق زندگی دارند و با تشکیل خانواده می توانند از باقیمانده عمر خود بهترین استفاده را ببرند. عابدی عقیده دارد که جامعه، خانواده و متولیان امور اجتماعی و فرهنگی باید همراه و همسو با یکدیگر برای رونق ازدواج جوانان و تشکیل خانواده تلاش کنند. باید مسائلی چون ازدواج هراسی و تعلق عاطفی بیش از حد والدین به فرزندان رفع شود و جوانان دیدگاه خود را نسبت به ازدواج تغییر دهند.
از کلاس های آموزشی تا توزیع دفترچه خاطرات زوج ها
پژوهشگران و کارشناسان با جمع آوری اطلاعات و یافته های مربوطه به مسائل اجتماعی برای حل و فصل اینگونه چالش ها تلاش می کنند. یکی از برنامه های تاثیر گذار برپایی کلاس ها و کارگاه های مشاوره ای گروهی و انفرادی است که با موضوعاتی چون ازدواج جوان ها، موانع و چالش های ازدواج، خواسته های جوان دیروز و امروز در امر ازدواج، نقش خانواده در تشکیل خانواده جوانان و ... با حضور کارشناسان و صاحبنظران به اجرا در می آید که البته در دوران کرونایی به صورت مجازی و غیر حضوری شهروندان با شرکت در این برنامه ها می توانند پرسش ها و دغدغه های ذهنی خود را مطرح کنند و از نظر کارشناسان این حوزه بهره مند شوند.
عابدی در این زمینه از یک برنامه ابتکاری و جدید در زمینه رونق ازدواج و امید به زندگی به زوج های جوان صحبت می کند و می گوید: «در طول این سال ها خاطرات شیرین و تاثیر گذار تعدادی از زوج های جوان را جمع آوری ودر قالب دفترچه خاطرات به چاپ رساندیم و تعدادی از این دفترچه ها را بین زوجین توزیه کرده ایم و در نظر داریم این دفترچه ها را در تعدادی از دفاتر ثبت ازدواج تهران بین زوج ها توزیع کنیم.»
خانواده ام مخالفت می کنند
(زهرا - ش) ازجوانان ساکن محله امیرآباد است که ۳۷ دارد و تا کنون ازدواج نکرده است. او عنوان می کند که علت اصلی تاخیر «ازدواجش، مخالفت خانواده با افرادی است که به خواستگاری اش می آیند. پدر و مادرم می خواهند من همسر فردی شوم که خانه، ماشین و کار پردر آمدی داشته باشد که غیر منطقی است و مخالفت من هم نتیجه ای نمی دهد.»
به دور و برم نگاه می کنم، می ترسم
(مریم - ص) از دیگر جوانان که تحصیلات دانشگاهی ای را به پایان رسانده و اکنون جویای کار است. او نسبت به موضوع ازدواج نگاه مثبتی ندارد و می گوید: «به دور و برتان نگاه کنید، چند درصدازدواج ها موفقیت آمیز بوده و به طلاق کشیده شده است. این مسائل باعث شده تا به ازدواج فکر نکنم، چون می ترسم زندگی ام تباه شود.»
هنوز برای ازدواج زود است
(احمدرضا - ف) از اصفهان برای تحصیل در دانشگاه آمده و در یکی از خوابگاه های دانشجویی زندگی می کند. او ۲۵ سال دارد و تا به حال به ازدواج فکر نکرده است. وقتی از او سوال می پرسیم که آیا قصد ازدواج نداری؟ می گوید: «در طول این سال ها که به فکر درس و کلاس بودیم و حالا که کمی فرصت داریم با دوستانمان به تفریح و خوشگذرانی بپردازیم، باید خودمان را به دردسر بیندازیم. به نظر من برای ازدواج زود است و وباید زمان مناسبش برسد.»
خانواده ام را نمی توانم تنها بگذارم
(محسن - ع) از دیگر جوانان مجرد است که همراه با خانواده اش در محله ولی عصر(عج) زندگی می کند. او که ۴۰ ساله است عنوان می کند که تنها فرزند خانواده است و نمی تواند پدر و مادر سالمندش را تنها بگذارد. جوان هم محله ای عقیده دارد که اگر ازدواج کند باید خانه و زندگی مستقلی برای همسرش تهیه کند و به همین دلیل برای خدمت کردن به والدین خود به دردسر می افتد.»
عوامل تاثیر گذار بر بالارفتن سن ازدواج
امان الله قرایی مقدم جامعه شناس و استاد دانشگاه در خصوص عوامل تاثیر گذار بر بالا رفتن سن ازدواج در جامعه گفت: ازدواج اصل و اساس یک جامعه و زمینه تشکیل خانواده است. خانواده سلول بنیادی جامعه است که از طریق ازدواج حاصل می شود. اما چندین عامل سن ازدواج را در جامعه بالا برده که از مهمترین آنها بیکاری است. با توجه به اینکه در جامعه، جوانان بسیاری بیکار هستند و امکان تشکیل خانواده برای آنها وجود ندارد، چگونه می توان انتظار داشت که میزان ازدواج بالا باشد.
وی افزود: این مساله یعنی بالا رفتن سن ازدواج از قبل از انقلاب یعنی در سال های ۱۳۵۴ مطرح بود که در همان زمان هم چهار عامل برای این امر مشخص شد. این عوامل عبارت بودند از تحصیلات، سربازی برای پسران، بیکاری و تفریحات بیرون از خانه. بسیاری از تحصیل کرده ها در جامعه دچار بیکاری کاذب و یا پنهان شده اند. بطوریکه به شغل هایی روی آورده اند که متناسب با میزان تحصیلات و رشته آنها نیست. همین امر به یک میل بسیار قوی برای مجرد ماندن و عدم تشکیل خانواده در جامعه تبدیل شده است.
وی افزود: مساله دیگر تفریحات بیرون از خانه و نحوه گذراندن اوقات فراغت است. دست یابی گسترده به دایره دوستی و از بین رفتن مرزهای دوستی بین زنان و مردان و دختران و پسران در جامعه به این امر اشاره دارد. دسترسی راحت به جنس مخالف و ارضای نیازهای جنسی خود تبدیل به عاملی برای به تعویق افتادن سن ازدواج شده اند. برقراری رابطه جنسی راحت و در دسترس، نیاز و انگیزه ای برای ازدواج و زیر بار تعهد و مسوولیت رفتن افراد باقی نمی گذارد.
قرایی مقدم افزود: بنابراین وضعیت معاش، گرانی مسکن و بیکاری همه از جمله عوامل اقتصادی بسیار مهمی هستند که زمینه های تجرد گرایی را بیش از گذشته فراهم کرده و زمینه های سرخوردگی جوانان را فراهم می کند.
اثرات بالا رفتن سن ازدواج در جامعه
قرایی مقدم در خصوص اثرات بالا رفتن سن ازدواج در جامعه گفت: وقتی ازدواج نباشد رشد جمعیت پایین می آید و نیروی انسانی به خطر می افتدو هرم سنی جامعه رو به میان سالی و کهنسالی می رود. این امر به یک پدیده مساله ساز در جامعه تبدیل و به دنبال این مساله میزان بیماری های مقاربتی و اچ ای وی در جامعه بسیار می شود. در نتیجه سلامت جامعه و فرزندانمان به خطر می افتد.
وی افزود: افزایش بی اعتمادی در جامعه و افزایش تجرد گرایی از مهمترین آثار و تبعات این امر است. کاهش تعداد تشکیل خانواده ها و فرزند آوری ها برای دولت خطرناک می شود. چون جمعیت یک جامعه در حفظ قدرت و اقتدار آن جامعه مهم است. به همین خاطر است که بسیاری از دولت طرح های حمایت از تشکیل خانواده و فرزند آوری را در دستور کار خود قرار می دهند.
روند منفی ازدواج از سال ۱۳۸۵
بالا رفتن ازدواج دلایل مختلفی دارد همان طور که زبان شهروندان تهرانی بویژه منطقه ۱۲ شنیدیم که چه دلایلی برای ازدواج نکردن، دارند. برخی به دلیل مشکلاتی مالی تن به ازدواج نمی دهند این در حالی است که اخیرا محمدمهدی تندگویان معاون امور جوانان وزیر ورزش و جوانان اعلام کرده است ٨٠ درصد متقاضیان وام ازدواج در ۶ ماهه نخست سال ٩٩ این اعتبار را دریافت و ٢٠ درصد متقاضیان نیز در نوبت انتظار این مبلغ هستند. آمار ازدواج نیز در هر سال (به ویژه از سال ١٣٨۵) روندی منفی داشته که در سال ٩٩ با رشد ۵ درصدی (ازدواج) و کاهش سه درصدی طلاق روبه‌رو شده است.
ضرورت وام ازدواج تجمیعی با بازپرداخت ۴۰ ساله
معاون ساماندهی امور جوانان وزیر ورزش و جوانان در ادامه در پاسخ به سوال خبرنگاران در خصوص وام ازدواج نیز گفت: مجموع اعتبارات وام ازدواج باید در اختیار جوانان قرار گرفته و یک امتیاز مالی مشخص داشته باشد.
تندگویان افزود: برخی از بخش‌ها همچون تولید محتوا واجرا نمی تواند در حیطه اختیارات جوانان باشد؛ اما اعتبار این وام باید در اختیار جوانان قرار گیرد. در واقع یک وام تجمیعی با بازپرداخت ۳۰ تا ۴۰ ساله (بدون بهره) و صرفا اخذ کارمزد می تواند سبب انقلاب در بودجه کشور، توزیع عادلانه منابع، نظارت و همچنین بهره‌مندی جامعه هدف از منابع شود.
به اعتقاد این مسئول، پرداخت این نوع وام همچنین باعث کوچک‌سازی نهادهای قضایی و دولتی خواهد شد وبا توجه به این مهم که جوانان زیر ۱۸ ساله امکان افتتاح حساب نداشته‌اند، از آسیب‌ها جلوگیری می کند.
تندگویان همچنین با بیان این مهم که افزایش مبلغ وام ازدواج می تواند مسبب افزایش سوء‌استفاده‌های اقتصادی باشد، گفت: در هر سال نزدیک به ۱۳ هزار متقاضی بیش از ۵۰ سال وام ازدواج دریافت می کند که در موضوع فرزندآوری و رشد جمعیت اثرگذار نبوده و بر این اساس باید گفت، افزایش وام مستلزم نظارت بر متقاضیان است.
به گفته وی، پیشنهاد جامعه ورزش و جوانان نیز عدم پرداخت این اعتبار به داوطلبان بالای ۵۰ سال و همچنین تشکیل یک کارگروه نظارتی بر پرداخت این وام است که به رغم پیشنهاد به ریاست جمهوری، هنوز تشکیل نشده است.
تندگویان با اشاره به تجرد قطعی فرزندان دهه ۶۰ نیز یادآور شد: کاهش سن ازدواج در کشور مطلوب اما به تجرد قطعی دختران وپسران دهه ۶۰ نیز نباید بی توجهی شود.
وی همچنین در خصوص نظر نمایندگان مجلس در این باره گفت: به اعتقاد این نمایندگان، درصد تبعات سوء دریافت وام ازدواج، اصل مساله را زیر سوال نمی برد؛ اما بدون شک افزایش مبلغ وام ازدواج آسیب‌های ناشی از آن را نیز افزایش داده و همچنین یک درصد از مجموع ۴۵۰ هزار میلیارد ریال، بخش قابل توجهی از منابع عمومی کشور را تضییع می کند و این مساله نیازمند تحقیق از جانب مجلس شورای اسلامی به منظور رفع آسیب‌ها است.
تندگویان یادآور شد: جوانان نیز درخواست وام ازدواج را به علت رشد اعتبارات در سال‌های آتی به تعویق نیندازند؛ زیرا با تعویض دولت احتمال تغییر برخی از طرح‌ها و برنامه‌ها نیز وجود خواهد داشت و بالتبع وام ازدواج نیز می تواند دستخوش تغییر و تحول شود.
وی همچنین در خصوص بیمه مراکز مشاوره و خسارات ناشی از شیوع کرونا گفت: یکی از مطالبات جامعه جوانان پوشش بیمه‌ای این مراکز است که در این زمینه با سازمان تامین 9 و سازمان برنامه و بودجه گفت و گو و در صورت تع9یین اعتبارات این مطالبه توسط سازمان برنامه و بودجه، تامین اجتماعی می تواند بیمه‌ای در این زمینه تعریف کند.
از: معصومه نیکنام
۱۲۰۰