علی واعظ روز سه‌شنبه در گفت وگو با خبرنگار ایرنا درباره شرایط برجام و پیش‌بینی از وضعیت آن افزود: ما الان در شرایط مگافون دیپلماسی(دیپلماسی بلندگو )هستیم که طرفین از طریق تریبون‌های عمومی با هم صحبت می‌کنند. هر چقدر زمان بیشتری بگذرد، ممکن است موضع دو طرف به سمت سخت‌تر شدن برود.
وی ادامه داد: فکر می‌کنم نیاز است گفت‌وگوهای عمومی به سرعت به سمت مذاکرات ساکت و سازنده‌تر در پشت درهای اتاق دیپلماسی پیش برود. علت اینکه دولت بایدن تاکنون درباره مسایل ایران دست به عصا رفته، این است که در واشنگتن مقاومت سیاسی سنگینی در مقابل برنامه دولت بایدن برای بازگشت به برجام و برداشتن تحریم‌ها وجود دارد.
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران اضافه کرد: در سال ۲۰۱۵ نه یک جمهوری‌خواه به نفع برجام رای داد و نه برجام مورد تایید همه سناتورهای دموکرات قرار گرفت. دو سناتور مهمی که به آن رای منفی دادند امروز رهبر اکثریت سنا یعنی چاک شومر و رئیس کمیته روابط خارجی سنا یعنی باب منندز هستند که هر دو کلید انتصاب مقامات عالی رتبه دولت بایدن در سنا را در دست دارند.
واعظ اظهار کرد: از این رو، دولت بایدن نیازمند کنگره است تا بتواند با توان کامل برنامه خود را پیش ببرد. موضوعات دیگری هم چون سیاست آمریکا در قبال کوبا و ونزوئلا بین دولت بایدن و کنگره مورد مناقشه هستند. به همین دلیل نه در سخنرانی بایدن درباره سیاست خارجی، درباره ایران صحبتی شد و نه حتی انتصاب رابرت مالی نماینده ویژه در امور ایران به شکل نماینده ویژه در امور یمن توسط رئیس جمهوری اعلام شد.
وی خاطرنشان کرد: این‌ها همه نشانه این است که فضای سیاسی در واشنگتن دشوار است و دولت بایدن منتظر است تا اینکه بتواند از مرحله انتصاب مسئولان بلندپایه‌اش عبور کند تا پس از آن بتواند درباره ایران با کنگره وارد بحث شود.
مسئول تیم گروه بحران در موضوع مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ یادآور شد: در نظر بگیرید که دولت بایدن برخلاف ترامپ که شخصا تصمیم می‌گرفت و عمل می‌کرد، در حال احیای شیوه متداول سیاست‌گذاری در آمریکا است. از این رو به دنبال آن است که گام‌های مد نظر خود را در هماهنگی با کنگره و متحدان آمریکا در اروپا و منطقه بردارد.
واعظ اظهار کرد: به همین دلیل، متاسفانه در دو هفته نخست، اقدامات دولت بایدن درباره ایران شدت زیادی نداشته است و من فکر می کنم، فضایی در حال شکل‌گیری است که دو طرف هر کدام به گوشه‌ای رانده می‌شوند و در مواضع خود سرسختی بیشتر نسبت به قبل نشان می‌دهند.
وی افزود: امیدوارم تا پیش از ۲۱ فوریه که بر اساس قانونی که مجلس شورای اسلامی گذرانده است، ایران اجرای معاهده الحاقی را متوقف خواهد کرد، دست کم پیشرفت‌هایی نه اجبارا در رفع تحریم بلکه در روند احیای برجام صورت بگیرد.
همزمانی احیای برجام و تنش‌زدایی منطقه‌ای
افسر ارشد سابق در دپارتمان امور سیاسی و صلح سازمان ملل متحد درباره علت نخستین تماس «مالی» با وزیر خارجه امارات متحده عربی هم گفت: دولت آمریکا به دنبال این است که به متحدان منطقه‌ای این اطمینان را بدهد که احیای برجام به معنای آن نیست که منافع آنها یا نگرانی امنیتی آنها را مدنظر ندارد، بلکه گامی در جهت ساختن بر بستر برجام و پیش رفتن به سمت یک ساختار امنیتی در خلیج فارس است که در آن همه کشورهای منطقه احساس کنند که امنیت آنها تامین می‌شود.
واعظ افزود: از این رو، این گفت وگوها هم با امارات و هم با دیگر کشورهای خلیج فارس ادامه خواهد داشت. درسی که دولت بایدن از دولت اوباما گرفته این است که یک توافق محدود هسته‌ای در بستر گسترده‌تر تنش‌های منطقه‌ای قابل دوام نخواهد بود. بنابراین برخلاف گذشته که رویکرد بر این بود که ابتدا توافق هسته‌ای به دست آید و بعد تنش‌زدایی در منطقه پیش برود، دولت بایدن به دنبال آن است که هر دو را همزمان و در راستای هم پیش ببرد.
وی ادامه داد: در حال حاضر این گفت‌وگوها با کشورهای منطقه کلی هستند و نهایتا امید بر این است که با احیای برجام، کشورهای منطقه وارد یک روند تعاملی شوند که البته آمریکا نقش رهبری این گفت‌وگوها را برعهده نخواهد داشت اما می‌تواند با دیگر اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد از این گفت‌وگوها حمایت کند.
نیاز به حمایت کنگره برای بازگشت به برجام
مدیر سابق پروژه ایران در فدراسیون دانشمندان آمریکایی در پاسخ به سوالی که آیا وسیع کردن دامنه برجام یا افزودن طرف‌های دیگر به آن منجر به نتیجه خواهد شد، گفت: در سال ۲۰۱۵ هم یک درجه‌ای از حمایت از کنگره لازم بود و امروز هم این مساله وجود دارد. ممکن است که دولت آمریکا نتواند همراهی کنگره را در حدی به دست آورد که برجام را به یک میثاق تبدیل کند اما تا حدی باید اطمینان یابد که دست کم یک اقلیت ۳۰ درصدی در کنگره چوب لای چرخ دولت نخواهند گذاشت.
واعظ توضیح داد: رفع تحریم‌ها با دستور رئیس جمهوری یک امتیازی است که کنگره آمریکا به رئیس جمهوری داده است و حق مسلم رئیس جمهوری نیست. ممکن است در هر زمان این امتیاز پس گرفته یا محدود شود. بنابراین برای اقدام آمریکا برای بازگشت به برجام و رفع تحریم‌ها، نیاز است این درجه از کنگره اطمینان حاصل شود که از نظر مراحل قانونی اختلال ایجاد نخواهد کرد.
وی با اشاره به پایان دادن حمایت از ائتلاف سعودی در جنگ یمن، گفت: چون اتفاق نظر در کنگره برای خاتمه دادن به جنگ یمن وجود داشت، این اتفاق به سرعت انجام شد و نیازی به یک کار پشت پرده یا ایجاد پس زمینه برای آن نداشت؛ اما درباره ایران با توجه به مخالفت‌هایی که وجود دارد، نیاز است از تبعات آن جلوگیری شود.
تحولات سیاسی در داخل ایران
خبرنگار ایرنا پرسید: در خبری که برای نشست روز پنج‌شنبه کمیته اصلی شورای امنیت ملی در تارنمای آکسیوس منتشر شد، به «وضعیت اضطرار» اشاره کرده بودند که به همین دلیل رئیس جمهوری خواسته است نشستی تشکیل دهند. این وضعیت اضطرار چه بوده است؟
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران پاسخ داد: من فکر می‌کنم گزارش اکسیوس مقداری غیر دقیق بود. به هرحال یکی از فاکتورهایی که در محاسبات دولتمردان آمریکا درمورد برجام وجود دارد، روند تحولات سیاسی در ایران با توجه به نزدیک شدن به موعد انتخابات است. البته به معنای این نیست که تنها فاکتور مدنظر است یا جلسه به طور کلی درباره آن بوده است.
واعظ افزود: دولت آمریکا کنجکاو است که بداند آیا بازگشت به برجام پیش از انتخابات ایران از نظر محاسبات انتخاباتی میسر است یا خیر. با این حال فکر نمی‌کنم این موضوع عامل اصلی در تصمیم‌گیری باشد. تقریبا می‌توان گفت محاسبات سیاست داخلی آمریکا در حال حاضر مهم‌ترین عامل در تصمیم‌گیری و تصمیم‌سازی برای بازگشت به برجام است.
وی ادامه داد: همان قدر که ایران به زبان تهدید حساسیت دارد، آمریکا هم مایل نیست که تحت فشار اقدامی انجام دهد. یعنی بخواهد پیش از ۲۱ فوریه به خاطر قانون مصوب مجلس اقدامی انجام دهد. برای اینکه کاملا به مثابه آن است که اگر آمریکا برای ایران ضرب الاجلی تعیین می‌کرد، ایران به آن واکنش مثبتی نشان نمی‌داد.
این تحلیلگر مسایل ایران اضافه کرد: نگرانی در آن است که با توقف اجرای پروتکل الحاقی، ممکن است که کشورهای اروپایی روند مکانیسم ماشه را در برجام فعال کنند و به دنبال بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل بر ایران باشند. با توجه به اینکه هیچ شکی در عضویت کشورهای اروپایی در برجام برخلاف آمریکا وجود ندارد، می‌توانند این مکانیسم را فعال کنند.
واعظ با بیان اینکه چنین روندی به دامنه بحران خواهد افزود، گفت: ایران را به این سمت پیش خواهد برد که از تعهداتش بیش از پیش بکاهد و دو طرف به جای اینکه از در تعامل سازنده وارد شده باشند با یک شرایط بحرانی مواجه خواهند شد. به همین علت فکر می‌کنم نیاز است دو طرف گام‌های ابتدایی را بردارند.
وی توضیح داد: واقعا این گام‌ها به معنای این نیست که بتواند برجام را به سرعت احیا کند بلکه می‌تواند گام‌های ابتدایی در این مسیر طولانی چند ماهه باشد. به عنوان مثال اگر آمریکا دستور اجرایی بازگشت به برجام را صادر می‌کرد، لااقل از نظر سیاسی نشان می‌داد که دولت بایدن به قول خود در دوره مبارزات انتخاباتی برای بازگشت به توافق متعهد است و ممکن بود که در طرف ایرانی هم یک دستور اجرایی به عنوان مثال از شورای عالی امنیت ملی دربرداشته باشد که از ادامه این روند تقابلی جلوگیری کند.
مسئول تیم گروه بحران در موضوع مذاکرات هسته‌ای ایران و گروه ۱+۵ ادامه داد: آمریکا هم می‌تواند با اقداماتی که در ردیف بشردوستانه قرار می‌گیرند، نشان دهد که به دنبال ادامه فشار حداکثری ترامپ و امتیازگیری از ایران نیست و این از طریق دسترسی ایران به برخی اموال مسدود شده یا از طریق عدم مخالفت آمریکا با پرداخت وام صندوق بین‌المللی پول به ایران میسر خواهد شد.
واعظ اضافه کرد: در مقابل، ایران هم می‌تواند از برخی اقداماتی که منجر به کاهش بیشتر اعتماد و افزایش تنش می‌شود، جلوگیری کند.
وی در پاسخ به این سوال که آیا آمریکا این کار را خواهد کرد، گفت: دولت آمریکا به صورت متشکل یک هفته است که به این موضوع پرداخته است. در روزهای اول بحث رایزنی داخلی و بین‌المللی مطرح بوده است. سپس باید در دولت بایدن، سپس با متحدان اروپایی و در مرحله بعد با ۱+۵ پیش از مواجهه با دولت ایران در میز مذاکره پیگیری شود.
افسر ارشد سابق در دپارتمان امور سیاسی و صلح سازمان ملل متحد افزود: آیا همه این اقدامات در ۱۰ روز آینده انجام می‌پذیرند یا نه، به نظرم دشوار است که بتوان پیش از ۲۱ فوریه از یک پیشرفت چشمگیر صحبت کرد. اما اقدامات سیاسی که هزینه مستقیم ندارند یا در زمره اقدامات بشردوستانه محسوب می‌شوند، قاعدتا باید عملی باشد اما اینکه آیا صورت خواهد گرفت یا نه همچنان به شرایط سیاسی بستگی دارد.
واعظ، در پاسخ به این سوال که آیا در شورای امنیت ملی به این جمع‌بندی رسیده‌اند که آمریکا باید قبل از انتخابات اقدام عملی انجام دهد، اظهار کرد: من فکر نمی‌کنم آمریکا منتظر این باشد که در انتخابات ایران چه اتفاقی خواهد افتاد و می‌تواند و احتمال زیاد مایل است که این اقدامات را شروع کند.
وی خاطرنشان کرد: هر روز که می‌گذرد، جلوگیری از پیشرفت برنامه اتمی ایران که برای آمریکا مهم است، به سمتی می‌رود که بر نگرانی آمریکا می‌افزاید. بنابراین فکر می‌کنم می شود تصور کرد که ترجیح آمریکا بر این است که پیش از انتخابات پیشرفت جدی صورت گیرد.
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران اظهار کرد: اگر به این نتیجه برسد که دولت یا نظام در ایران مایل به این نیست که این اتفاق پیش از انتخابات بیفتد، فکر می‌کنم بعید است که دولت آمریکا اصراری بر این موضوع داشته باشد. از نظر من هزینه اصلی شرایط فعلی را ایران پرداخت می‌کند چرا که در نتیجه تحریم‌ها، فشار اقتصادی را تحمل می‌کند اما در میان مقامات دولت بایدن دیده نمی‌شود که فکر کنند زمان علیه آنها سپری می‌شود در عین حالی که نگرانی مساله هسته‌ای وجود دارد.
واعظ ادامه داد: البته در ایران هم کسانی هستند که فکر می‌کنند زمان به نفع آنها است اما به طور کلی به نظر من این شیوه محاسبه، نتیجه‌ای جز یک روند باخت-باخت برای دو طرف نخواهد داشت. ترجیح بر این است حتی اگر روند بازگشت به برجام کندتر از آنچه که طرف‌ها مایل هستند، پیش برود اما لااقل دو طرف در مسیری حرکت می‌کنند که پیش از تغییر دولت در ایران کار به نتیجه برسد و اگر نه، دولت بعدی بتواند گام‌های دولت فعلی را ادامه دهد و دو طرف به برجام بازگردند تا زمینه‌ای برای گفت‌وگوهای دیپلماتیک در آینده شود.
مخالفت با افزوده شدن دیگران به برجام
خبرنگار ایرنا پرسید امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه پیشنهاد داده بود که سعودی هم به گفت‌وگوهای برجام وارد شود، آیا دولت بایدن به چنین پیشنهادی نظر مثبت دارد؟
مدیر سابق پروژه ایران در فدراسیون دانشمندان آمریکایی پاسخ داد: به هیچ وجه. اصولا پیام‌های ضد و نقیضی از فرانسه شنیده می‌شود که برخی از آنها به گمان من باید در ساختار روابط فرانسه با کشورهای منطقه مورد بررسی قرار گیرد. اما هنوز سیاست اصلی دولت بایدن بر این است که احیای برجام نخستین گام در هر روند دیپلماتیک است.
واعظ توضیح داد: دولت بایدن در گام‌های نخست همچنان به دنبال برجام یک است و نه برجام ۲. درباره برجام ۲ هم همچنان به گروه ۱+۵ معتقد است نه گسترش این ساختار. نهایتا اینکه برای پرداختن به مسایل منطقه‌ای که موضوع موشکی و سلاح‌های متعارف منطقه را باید در همان ساختار دید که در هر دو سوی خلیج فارس باعث نگرانی امنیتی می‌شود، یک ساختار تعامل منطقه‌ای ممکن خواهد بود.
وی اظهار کرد: یک نهاد یا گروهی از کشورهای بی طرف اعم از سازمان ملل متحد یا اسکاندیناوی می‌توانند آن را هدایت کنند اما آمریکا می‌تواند از آن حمایت و اعضای دائم شورای امنیت به عنوان ناظر در آن شرکت کنند.
این تحلیلگر مسایل ایران و آمریکا خاطرنشان کرد: به گمان من برنامه اصلی دولت بایدن این است اما برای آنها همه راه‌ها برای رسیدن به تعامل دیپلماتیک بر سر مسایل گسترده‌تر، از بستر برجام می‌گذرد.
مالی و پیشنهادهای گروه بحران
واعظ در پاسخ به این سوال که با توجه به مسئولیت رابرت مالی به عنوان نماینده ویژه در امور ایران، آیا رئیس سازمان گروه بین‌المللی بحران مشخص شده است، گفت: هنوز خیر. فعلا از اعضای خود گروه به صورت موقت مدیریت را برعهده گرفته‌اند و از بهار امسال جست و جو برای یافتن یک جایگزین آغاز خواهد شد.
وی در پاسخ به اینکه گروه بحران بعد از دولت بایدن، تماسی با ایران و آمریکا داشته است، گفت: در تمام این سال‌ها گروه بحران که وظیفه‌اش جلوگیری از جنگ و بحران در نقاط مختلف جهان است، با هر دو طرف این مناقشه به گفت‌وگو پرداخته است تا راه حل‌هایی بیابد.
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران افزود: این گفت‌وگوها همیشه ادامه داشته است چه در زمانی که مذاکرات دیپلماتیک در جریان بود و چه در زمانی که هیچ گفت‌وگویی بین دو طرف وجود نداشته است. آخرین گزارش ما پیش از به قدرت رسیدن بایدن منتشر شد و حاوی یک راهکارهایی برای بازگشت به برجام بود، در آن زمان آقای مالی مدیریت سازمان را به عهده داشت.
واعظ خاطرنشان کرد: پس از دولت بایدن هم همچنان ما به فعالیت خود برای جلوگیری از از بین رفتن برجام و عمیق‌تر شدن بحران هسته‌ای ادامه می‌دهیم.
وی در پاسخ به این سوال که آیا «مالی» در چارچوب همان پیشنهاد گروه بحران اقدام خواهد کرد، گفت: اینکه راهکارهای گروه بحران مورد نظر او است، شکی نیست. اما اینکه برخلاف موقعیت قبلی که منافع صلح و امنیت بین‌المللی را دنبال می‌کرد، امروز منافع آمریکا را دنبال می‌کند و باید محاسباتی را در اولویت قرار دهد که مد نظر دولت بایدن است.
مشاور ارشد رئیس گروه بین‌المللی بحران افزود: بنابراین ممکن است نظر شخصی وی همچنان به راهکارهای گروه بحران نزدیک باشد اما نظر رسمی او حتما با نظرات دولت بایدن همراستا است چرا که هر اقدامی که بخواهد انجام دهد باید در داخل دولت اجماع سازی کند.
گام سیاسی سمبلیک
واعظ تصریح کرد: دولت بایدن مایل نیست که در شرایط فعلی بحران عمیق‌تر یا تنش‌ها بشتر شوند. بنابراین ترجیح می‌دهد که قبل از ۲۱ فوریه به اقداماتی دست بزند. اینکه آیا از نظر شرایط سیاسی داخلی آمریکا عملی باشد یا خیر، هنوز نمی‌توان درباره آن قضاوت کرد.
وی ادامه داد: حدس من بر این است که ترجیح دولت آمریکا اینگونه باشد که تا پیش از این تاریخ، پیشرفتی صورت گیرد ضمن اینکه مایل نیست تحت فشار از طرف ایران بخواهد دست به اقدام بزند. در نهایت، تصمیم نهایی در تعادلی بین این دو محاسبه به وجود خواهد آمد. یعنی اینکه دولت آمریکا نمی‌خواهد از موضع ضعف و تحت فشار وارد گفت‌وگو شود و هم اینکه به دنبال این نیست که بخواهد در این زمینه سیاست دولت ترامپ را ادامه دهد یا تنش بشتر شود.
مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران اضافه کرد: از این رو، احتمال یک گام‌های ابتدایی که شاید بیشتر ارزش سیاسی سمبلیک داشته باشند در چند روز آینده وجود دارد.