در سواحل دریای خزر حدود ۲۰۰ شهر بزرگ با بیش از ۲۲۰ منبع آلودگی صنعتی موجود است . آلودگی های دریای خزر شامل مواد نفتی، آفت کش ها، سموم کشاورزی، عناصر سنگین و فاضلاب ، منجر به آلودگی شدید این اکوسیستم و در نتیجه کاهش آبزیان این دریا شده است.
گرچه شیلات گیلان در سالهای اخیر تلاش بسیاری برای تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان انجام داده اما همین آلودگی ها امکان حیات این گونه های پرورشی و ضریب بازگشت این ماهیان به تور صیادان را کاهش داده است . صیادان گیلانی تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان را ناکافی می دانند و خواستار راهکار جدی در این بخش هستند .
جامعه بهره بردار موثر در بازسازی ذخایر آبزیان
رئیس اتحادیه شرکت تعاونی های پره استان گیلان گفت: سال ۹۵ پیشنهاد تکثیر در محیط طبیعی به اداره کل شیلات گیلان ارائه شد و در سال ۹۷ دو شرکت یادگار امام در دستک و شهدای انزلی در رودسر بصورت آزمونه (پایلوت) اقدام به تکثیر ذخایر ماهیان کرد.
رحمت محمدی یادآور شد : این دو شرکت در محوطه شرکت تعاونی پره بصورت آزمایشی اقدام به تکثیر نیمه طبیعی کردند و حدود ۱۵۰ قطعه ماهی ماده و ۳۰۰ قطعه ماهی نر مولد را برای زایش شناسایی و توسط صیادان در استخر شرکت قرار دادند و این احیاء نتیجه داد.
وی افزود: هرکدام از این شرکت ها حدود ۵۰۰ هزار بچه ماهی انگشت قد را در تیرماه ۹۷ رهاسازی کردند. بر اساس رایزنی های صورت گرفته با معاونت صید و بنادر ماهیگیری شیلات گیلان موافقت برای اجرای این طرح در شرکتهای صیادی پره اخذ شد و در سال ۹۸ ، ۱۰ شرکت تعاونی پره در این زمینه پیشقدم شدند و با اطلاعات حاصل از تجربیات شرکت های اجرا کننده در تابستان ۱۴۰۰ شاهد رهاسازی بچه ماهیان این شرکت های تعاونی خواهیم بود.
وی ابراز امیدواری کرد : در آینده ای نزدیک تعداد این شرکتها به ۲۵ شرکت افزایش یابد تا شیلات در بخش بازسازی ذخایر به نتایج قابل قبولی دست یابد.
وی خاطر نشان کرد: در فصل بهار قریب ۱۰۰ ماهی از این رودخانه برداشت می شود که از این تعداد پنج تا ۱۰ هزار ماهی مولد است و توانسته خود را از لابه لای دامهای دام گستران قاچاق به رودخانه برساند و بصورت طبیعی زاد و ولد انجام دهند.
محمدی ماندگاری بچه ماهیانی که به روش طبیعی تکثیر می شوند را بیش از ۹۰ درصد اعلام کرده و می افزاید: شیلات در منطقه سیاهکل و سنگر اقدام به تکثیر مصنوعی می کند و چون سرمایه کافی برای نگهداری از این بچه ماهیان برای رسیدن به چند گرمی را ندارد ، آنها را در تانکرها حمل کرده و در مصب رودخانه ها و تالاب رهاسازی می کند. به اعتقاد کارشناسان شیلات ۹۵ درصد این ماهیان توسط ماهی های شکاری و سایر عوامل از بین می روند و تنها پنج درصد زنده می مانند.
وی تاکید می کند: شیلات می تواند با استفاده از توان و تجربه جامعه بهره بردار برای تکثیر طبیعی بچه ماهیان استفاده کند.
محمدی خواستار توجه بیشتر مسئولان به حفاظت از انفال دریا شد و اظهار کرد : دولت باید با اختصاص بودجه بیشتر به این بخش شرکتهای تعاونی پره را نسبت به بازسازی ذخایر دریا تشویق کند و در زمان تخم ریزی ماهیان از رودخانه هایی که محل تکثیر هستند حراست و پاسداری کند.
وی متذکر شد : شیلات با بهره گیری از پتانسیل جامعه بهره بردار می تواند در تکثیر، پرورش و نگهداری و بازسازی ذخایر ماهیان گام مهمی را بردارد.
رئیس اتحادیه شرکت تعاونی های پره استان گیلان در خاتمه با بیان این که کشورهایی که در این زمینه موفق عمل کردند به جهت استفاده از توان کارشناسان شیلاتی در کنار جامعه بهره بردار بود افزود: شیلات ایران باید بودجه را متناسب با ظرفیت هر استان اختصاص دهد .
تغییر رویکرد از صیادی به سمت آبزی پروری
سفر یکروزه رئیس سازمان شیلات ایران به استان گیلان فرصت مغتنمی بود تا در گفتگویی اختصاصی از او راهکار شیلات برای رونق سفره های صیادان خصوصا در شمال کشور را جویا شویم و او از تغییر رویکرد صید و صیادی به سمت آبزی پروری گفت.
رییس سازمان شیلات ایران در مصاحبه با خبرنگار ایرنا بیان کرد :صید در دنیا محدود و محدود تر شده، و ضوابط محیط زیستی استفاده از دریاها را با محدودیت بیشتری روبرو می کند. در توسعه آبزی پروری به عنوان یک رویکرد جهانی محدودیتی وجود ندارد و تولیدات شیلاتی از آبزی‌پروری تامین می شوند . ایران طی ۴۰ سال با این مسئله روبرو بوده و در سالهای اخیر روند توسعه آبزی پروری مسیری شتابان را طی کرده است.
نبی اله خون میرزایی ، استان گیلان را در تغییر رویکرد به سمت آبزی پروری از استان‌های پیشتاز کشور اعلام و خاطرنشان کرد: گیلان در بخش آبزی پروری و استفاده از فعالیت های نوین در این زمینه از استان‌های پیشتاز است . در حال حاضر نیز در برخی موارد مانند تولید ماهیان خاویاری ،ماهیان گرمابی ، ماهیان زینتی و تکثیر و بازسازی ذخایر از استان‌های ممتاز کشور هست .
وی اضافه کرد : در تامین وضعیت نیازمندیهای کشور همچون تولید و پرورش بچه ماهیان گرمابی، بچه ماهیان خاویاری، زنجیره فرآوری تامین خوراک ،ماهیان زینتی و مواردی از این قبیل پشتیبان و تامین کننده نیاز کشور است .استان گیلان به جهت برخورداری از سواحل مناسب و فرهنگ دریاروی که در بخش عمده ای از جامعه نهادینه شده است در رویکردی جدید پرورش ماهی در دریا را در دستور کار خود قرار داد و امیدواریم این جامعه بتواند رویکرد نوین ما را در آبزی پروری تحقق بخشد.
وی تاکید کرد : باید فعالیت جامعه صیادی را با تغییر رویکرد به سمت فعالیت های آبزی پروری در دریا و قفس و تلفیق فعالیت هایشان با فعالیت گردشگری در سال با توجه به پهنه های در اختیار تعاونی های پره حرکت داد تا حمایتی دو جانبه از سوی شیلات و میراث فرهنگی و گردشگری برای توسعه و تغییر فعالیتشان صورت گیرد .
رئیس سازمان شیلات ایران به ظرفیت بسیار وسیع تلفیق فعالیت آبزی پروری در دریا با صنعت گردشگری اشاره و تصریح کرد : این روش می تواند جذب گردشگر، افزایش تولید و اشتغال و رسیدن به ثبات در معیشت جامعه صیادی را در پی داشته باشد .
خون میرزایی با بیان اینکه بزرگترین مراکز تکثیر و رها سازی شیلاتی کشور در استان گیلان قرار دارد، گفت : بیشترین تعداد تولید و تکثیر بچه ماهی در منابع آبی گیلان اتفاق می افتد . شیلات تا مدت کوتاهی قادر به نگهداری از این بچه ماهیان است و هرچه بر میانگین وزن آنها افزوده می شود به غذای بیشتری نیاز دارند که هزینه تمام شده برای دستگاههای دولتی که این کار را انجام می هد بالاتر خواهد رفت ، در این رابطه فصل رها سازی نیز مهم است .
وی میزان ماندگاری بچه ماهیان پس از رها سازی را وابسته به آلودگی های رودخانه ها ، تالاب ها و منابع آبی دانست و تصریح کرد : هرچه آلودگی ها کمتر باشد ضریب بازماندگی بچه ماهیان افزایش می یابد اما متاسفانه در استان گیلان در برخی نقاط آلودگی آب بالاست. هرچه جریان روان آبها و رودخانه ها پاک تر و سالمتر باشد ضریب بازماندگی بالاتری خواهیم داشت . در سالهای اخیر همکاری خوبی بین جوامع بهره بردار و شرکت های تعاونی پره با شیلات صورت گرفته و کار تکثیر طبیعی و نیمه طبیعی با استفاده از توان آنها در حال انجام است .
وی الگوی تکثیر به روش طبیعی و نیمه طبیعی را استان مازندران اعلام و اضافه کرد : خوشبختانه در گیلان نیز این فعالیت به خوبی شکل گرفته و در حال توسعه است ما رها سازی را با نیت بازسازی انجام می دهیم تا نتیجه آن را در تور صیادان شاهد باشیم و معیشت آنان تامین شود . اما در واقع روشهای به صرفه تری مانند روش پرورش ماهی در قفس های دریایی و سواحل وجود دارد که باید جامعه صیادی به آن مبادرت و شرکت های پره در این زمینه همکاری کنند.
خون میرزائی خاطر نشان کرد : ما برای همکاری هیچ محدودیتی نداریم و به هر میزان که ظرفیت زیر ساختی و فنی تکنیکی مراکز تکثیر اجازه دهد در اختیار جامعه صیادی خواهیم بود تا بخشی از این کار را به دوش بکشند و بتوانند از این ظرفیت زیر ساختی برای تکثیر و رها سازی در منابع آبی دریای خزر و منابع استانی بهره بگیرند سالهای آینده نتیجه آنرا در تامین معیشت جامعه صیادی مشاهده کنند.
وی در ادامه با بیان اینکه ، تولید بچه ماهی با اهداف مختلف صورت می گیرد، تاکید کرد: ما برای بازسازی ذخایری مانند ماهی و میگو و برای مراکز پرورشی کشور را مطابق با برنامه پیش برده و تعهد رهاسازی را انجام داده و نیاز مزارع پرورشی خود را در داخل کشور تامین کردیم اما در حال حاضر نیاز به واردات تخم چشم زده قزل آلا داریم .
خون میرزائی خاطر نشان کرد: در سالهای گذشته میزان وابستگی ما در این زمینه بالا بود اما امسال ضریب خود اتکایی ما در داخل کشور افزایش پیدا کرده و نیازمان به واردات تخم چشم زده خارجی در سال ۹۹ بسیار کمتر از سالهای گذشته شده است و طی یک برنامه سه ساله نیاز ضریب خوداتکایی کشور به تخم چشم زده بسیار بالاتر خواهد بود .
شیلات گیلان
یکی از نقاط قوت شیلات گیلان سابقه ۵۳ ساله آن در بخش آبزی پروری است که با چهار هزار و یکصد مزرعه گرمابی تولید بچه ماهی، ۳۵۶ مزرعه سردآبی، ۴۶ مزرعه ماهیان خاویاری و ۳۶۹ مزرعه در راستای مشاغل خانگی که از این تعداد شش مزرعه تکثیر ماهیان گرمابی، ۱۱ مزرعه تکثیر ماهیان سردابی، شش مزرعه تکثیر ماهیان خاویاری با ظرفیت تولید ۲۰۰ هزار بچه ماهی از شیلات های پیشرو کشور می باشد.
در حوزه آبزی پروری شیلات گیلان با ۴۶ مزرعه پرورش ماهیان خاویاری رتبه اول را در کل کشور به خود اختصاص داده و علاوه بر آن در حوزه تولید ماهیان گرم آبی نیز رتبه نخست کشوری از آن شیلات گیلان است.
هر ساله با شروع فصل صید که از بیستم مهر ماه شروع و تا فروردین ماه ادامه دارد چهار هزار نفر صیاد از آستارا تا چابکسر در ۴۹ پره صیادی تورهای ماهیگیری خود را در دریا می گسترانند و روزی خود را از دریا می گیرند.
شیلات گیلان در صنعت آبزی پروری به تنوع ۱۵ گونه کپور معمولی ، کپور علفخوار ، کپور نقره ای ، کپور سرگنده ، فیل ماهی، تاسماهی ایرانی، تاسماهی سیبری، ازون برون ، هیبرید ماهیان خاویاری ، زالو ، حلزون، گیاهان آبزی ، کپور دریایی ، قزل آلا و ماهی آزاد دست یافته است .
مدیرکل شیلات استان گیلان در گفتگو با ایرنا عملکرد بخش آبزی پروری را در سال ۹۲ آغاز دوره دولت تدبیر و امید ۴۶ هزار و ۹۰۶ تن اعلام کرد در حالیکه این مقدار در ۱۰ ماه گذشته سال جاری و در پایان دوره دولت ۴۵ هزار و ۷۰۲ تن بوده است .
عظیم مدبری به فعالیت های شیلات در بازسازی ذخایر نیز اشاره و تصریح کرد : در سال ۹۲ شیلات گیلان در بخش بازسازی ذخایر توانست ۱۴۸ میلیون قطعه بچه ماهی را در پهنه های آبی استان گیلان رها سازی کند این درحالیست که در سال ۹۹ این مقدار ۱۷۷ میلیون قطعه بچه ماهی بوده است.
وی در خصوص توسعه ارقام کمی تکثیر و بازسازی ذخایر ماهیان استخوانی به طریق ایجاد مزرعه در حاشیه سپید رود افزود : مبلغ۱۷ هزار میلیون ریال به منظور ایجاد زیرساختهای مزرعه ۱۰۰ هکتاری در حاشیه سپید رود هزینه شده که بر اساس آن سالیانه تعداد ۱۰ میلیون قطعه بچه ماهی سفید تکثیر و رها سازی می شوند .
وی اضافه کرد: در بخش توسعه پرورش ماهیان خاویاری در اراضی غیر ساحلی نیز در استان گیلان ۴۶ مزرعه فعال با تولید سالیانه ۵۴۶ تن فعال است که گیلان رتبه نخست کشوری را به خود اختصاص داده و قریب به چهار تن خاویار به بازار عرضه می کند .
مدبری میزان تولید ماهیان سردآبی در محیط های محصور پرورشی را در سال اول برنامه چهارم ۸۶۶ تن اعلام کرد که این مقدار در سال پایانی دولت تدبیر و امید به قریب شش هزار تن در سال رسیده است .
وی از افزایش تولید ماهیان گرم آبی نیز خبر داد و افزود: این مقدار از یکهزار و ۹۰۰ تن در سالهای ابتدایی دولت دوازدهم به مرز ۵۰ هزار تن در سال ۹۹ افزایش یافت .
وی تکثیر سالانه ۲۰۰ هزار قطعه ماهیان خاویاری با بهره گیری از ظرفیت بخشهای غیر دولتی ، توسعه آبزی پروری دریایی با ظرفیت اسمی سالانه هفت هزار و ۵۰۰ تن، توسعه مشاغل خرد آبزی پروری با بهره گیری از مخازن و جایگاههای پرتابل با حداقل نیاز آبی در استان به تعداد ۲۰۰ واحد خرد ، تجهیز یگان حفاظت شیلات به دوربین های دید در شب ، سامانه های مدار بسته و امکانات خودرویی و موتوری، بهره گیری از ظرفیت های زیر ساختی موجود در استان برای حفاظت از منابع آبزیان در قالب انجام عملیات مشترک با سایر نیروها را از اقدامات انجام شده در سالهای اخیر اعلام کرد.
مدبری همچنین از تعدیل و ساماندهی شرکتهای تعاونی پره صیادی خبر داد و افزود : مبلغ ۳۰۰ میلیون ریال برای تعدیل ۱۴ شرکت تعاونی پره غیر فعال و ساماندهی تمامی شرکت های صیادی فعال (۵۱ شرکت) بصورت اعتبارات هزینه ای از محل مازاد ماده ۱۰ تخصی و برای رفع مشکل بخش مهمی از جامعه صیادی و اقتصادی کردن صید تعاونی های پره هزینه شده است.
وی با بیان اینکه برای تعدیل ناوگان صید و صیادی تعاونی های کیلکا گیر مبلغ ۱۳۰ میلیون ریال هزینه شده است ،گفت : تعداد ۸۹ شرکت از چرخه صید خارج و ۲۹ شرکت باقی ماند تا این صنعت به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه باشد .
مدبری ادامه داد : در سال جاری که سال جهش تولید نام گذاری شده است شیلات گیلان ۱۷۵ میلیون قطعه انواع بچه ماهیان را رهاسازی و بازسازی کرد که این مقدار نسبت به مدت مشابه سال گذشته با افزایش ۲۵ تا ۳۰ درصدی همراه بوده است.
وی این اقدام شیلات را در راستای بازسازی ذخایر رودخانه‌های منتهی به دریای خزر اعلام کرده و می افزاید : در آینده برنامه تکثیر طبیعی به عنوان یکی از پروژه‌های جهش تولید با دورنمای رهاسازی ۱۰ تا ۲۰ میلیون قطعه بچه ماهی در دستور کار قرار دارد.
وی در خصوص صنعت نوپای پرورش ماهی در قفس در کشور نیز می گوید : پرورش ماهی در قفس یکی از صنایع نوپایی است که در گیلان برنامه ریزی و اجرا شده و بر اساس پیش بینی ها در قالب هفت سایت پشتیبان ۷۵ هزار و ۵۰۰ تن ماهی در نوار ساحلی گیلان از آستارا تا چابکسر تولید خواهد شد.
مدبری در ادامه به برنامه شیلات برای افزایش درآمد صیادان و پره های صیادی در سال جاری اشاره کرده و می گوید : کارگروه هایی در سطح استان متشکل از اداره کل شیلات گیلان، اداره کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی تشکیل شد و ما بدنبال دو منظور کردن جایگاه صید پره هستیم تا از راه گردشگری تفریحی افزایش درآمد جامعه آبزی پروری را در سطح نوار ساحلی استان گیلان داشته باشیم.
وی تاکید می کند : شیلات گیلان در صدد است مجوز پرورش ماهی در قفس که یکی از روشهای نوین آبزی پروری است را برای ایجاد شغلی پایدار به سمت جامعه صیادی هدایت کند.
مدبری یادآور شد : از محل اعتبارات استانی یک سایت پشتیبان پرورش ماهی در قفس برای تکثیر طبیعی در کیاشهر از توابع شهرستان آستانه اشرفیه در نظر گرفته شده است تا بتوانیم با ایجاد زیرساخت ها میزان تولید را بالا ببریم و زمینه تولید ۲۳ هزار تن بچه ماهی را در این سایت پشتیبان فراهم کنیم.
وی تصریح می کند : طبق آمار میزان رهاسازی بچه ماهیان متناسب با نیاز جامعه صیادی استان است که متاسفانه با صید غیرمجاز این مقدار از سبد صید صیادان مجاز خارج می شود.
مدبری اظهار می کند : شیلات در قالب ۱۰ پایگاه یگان حافظت از منابع آبزیان در سطح استان با صید غیرمجاز مبارزه می کند اما متاسفانه این پدیده همچنان وجود دارد و امیدواریم با تلاش های یگان حافظت از منابع آبزیان تعداد صیادان غیرمجاز را به حداقل ممکن کاهش دهیم.
وی اذعان داشت: جامعه صیادی نگران هستند که شیلات بازسازی ذخایر را انجام نمی دهد درصورتی که شیلات اقدام به بازسازی می کند چنانکه مرداد ماه امسال شیلات گیلان ۱۱ گونه بچه ماهیان استخوانی و خاویاری را رهاسازی کرد که درصورت برگشت هفت درصد آن، ذخایر ماهیان در سال جاری و آینده تامین خواهد شد.
اکنون چشم امید صیادان گیلان برای استمرار شغلشان به سازمان شیلات ایران و اقدامات و تصمیمات در زمینه تکثیر و رهاسازی بچه ماهیان است .
در کنار تکثیر و رهاسازی ماهیان در منابع آبی باید راهکارهایی را برای تشویق صیادان به پرورش ماهی اندیشیده شود . در کنار تعاونی های صیادی می توان تعاونی های پرورش آبزیان تشکیل و معیشت آنان را تضمین کرد.