میراث فرهنگی دو سویه ملموس شامل ابنیه و آثار تاریخی و طبیعی و میراث فرهنگی ناملموس شامل رسوم و زبان، موسیقی و دانش و مهارت دارد که موجودیت قومی را رنگ و جلوه می‌بخشد و در هشت سال خدمت دولت تدبیر و امید یکی از اقدامات اولویت‌دار شناسایی، حراست و اشاعه داشته‌های فرهنگی بود که استان مرکزی در این راستا کارنامه قابل قبولی دارد.
طبق تعریف کنوانسیون میراث جهانی، میراث فرهنگی ملموس شامل آثار بناها و محوطه‌ها می‌شود که نیاز است ضمن حفاظت بهینه آن‌ها سهم اقتصادی آن در جذب گردشگر و درآمدزایی و اشتغال به خوبی دیده شود اما، در حوزه میراث ناملموس که شامل آداب و رسوم، اصطلاحات، زبان‌ها، گویش‌ها، بازی‌ها، موسیقی، ادبیات شفاهی، هنرهای اجرایی، مراسم، جشن‌ها، رقص‌ها، دانش و مهارت‌ها و بسیاری موارد دیگر را نیز شامل می‌شود این موارد اگر چه قابل لمس و شاید مشاهده نباشند و وجود خارجی هم نداشته باشند، اما بخش بسیار مهمی از میراث فرهنگی در هر منطقه را شامل می شوند.
میراث فرهنگی ناملموس بخشی زنده و زاینده فرهنگ است که به دست بازماندگان به صورت پیوسته مورد استفاده و بازآفرینی قرار گرفته و طول زمان بر ارزش آن افزوده شده و حس هویت و تعلق به انسان و جامعه بخشیده است، این بخش ارزنده از فرهنگ توسط یونسکو به‌عنوان همتای میراث جهانی یونسکو ترویج می‌شود و تمرکز عمده آن بر جنبه‌های ناملموس فرهنگ قرار دارد.
میراث فرهنگی ناملموس به تولیدات و فرایندهای فرهنگی گفته می‌شود که با گذشت زمان و از نسل‌های پیشین باقی مانده‌اند بخشی از دارایی‌های فرهنگی، محصولاتی ملموس مانند ساختمان‌ها یا کارهای هنری هستند با این حال بخش‌های زیادی از فرهنگ به شکل ناملموس است مانند ترانه، موسیقی ،رقص، درام، توانمندی، آشپزی، هنر صنایع دستی و جشنواره‌های گوناگون. اینها شکل‌هایی از فرهنگ به‌شمار می‌روند که قابل ثبت و ضبط هستند ولی ملموس نبوده و قابلیت ذخیره در محل فیزیکی مانند موزه را ندارند ولی از طریق ابزارها و وسایلی که در آن‌ها به‌کار رفته‌اند قابل تجربه هستند این وسایل فرهنگی توسط سازمان ملل متحد گنجینه‌های بشری نامیده شده است.
۴۸ اثر ناملموس استان مرکزی زینت‌بخش فهرست آثار ملی
رئیس گروه حفظ و احیای بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی می‌گوید: ۴۸ اثر ناملموس این استان از سال ۸۶ ۱۳که قانون میراث ناملموس به تصویب رسید در این استان در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است و سرمایه گرانقدری است که باید قدر آن دانسته شود.
«اسماعیل شراهی» با بیان اینکه شاخص برای ثبت در فهرست آثار ملی، سالانه پنج اثر است، افزود: ۳۱ اثر در استان مرکزی در دولت تدبیر و امید از سال ۹۳ تا ۹۹ در این استان در قالب آثار ناملموس در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
این مقام مسئول می‌افزاید: آثار ثبت شده مذکور در حوزه هنرهای مهارتی شیوه‌های بافت و دستبافت‌ها، پخت، دانش تهیه داروهای سنتی، داستان و ادبیات فولکلور، مهارت ساخت سفال، صابون آشتیان، مناسک آیینی مرتبط با ایام محرم مانند نخل گردانی و علم گردانی، رسومات و رفتارهای مرتبط با نظام آب کشاورزی، بیل گردانی نیمور محلات، مراسم باران خوانی، جشن تیرگان فراهان و آش اسفندی دلیجان است.
رئیس گروه حفظ و احیای بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی ادامه داد: پنج اثر از این استان در نوبت ثبت در فهرست آثار ملی قرار دارد که مهمترین آن گویش آشتیانی و فارسی زبانی مردم فراهان است.
شراهی افزود: مستندسازی مراسم، آیین و مهارت‌ها ویژگی برجسته ثبت آثار ناملموس در فهرست ملی است که از خطر نابودی و فراموشی آن‌ها جلوگیری می‌شود و به فرهنگ منطقه غنا می‌بخشد.
وی اظهار داشت: میراث ناملموس در سه بخش جاری، زنده و در خطر تقسیم‌بندی می‌شوند و با ثبت آثار تلاش برای حفظ و انجام پژوهش‌ها برای گروه‌ها و سازمان‌های مردم نهاد عملیاتی می‌شود.
رئیس گروه حفظ و احیای بناهای تاریخی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی گفت: از جمله آثار ناملموسی که در استان در حال خطر است گویش آشتیانی است که در صورت کم توجهی به آن نسل فعلی هرگز نخواهند توانست این گویش را به نسل آینده منتقل کنند.
شراهی افزود: با بهره‌گیری از ظرفیت میراث فرهنگی، صدا و سیما و رسانه‌ها، تبلیغات و معرفی برای این آثار انجام می‌گیرد تا زمینه احیا فراهم شود.
نگهداشت آرایه‌های فرهنگی رمز حراست از اصالت‌ها
عضو هیات علمی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد امیرکبیر اراک،گفت: اصالت فرهنگ هر منطقه به نگهداشت میراث فرهنگی آن بخش بستگی مستقیم دارد.
«فرزاد نوابخش» افزود: میراث فرهنگی مشتمل بر ۲ بخش ملموس و غیرملموس است و مجموعه آثاری که قابل لمس باشد مثل شکل معماری، صنایع دستی و خوراکی‌ها در این تقسیم بندی جای می‌گرد و میراثی مانند عقاید، زبان، شعر و پرورش گل و گیاه نیز در دسته ناملموس جای می‌گیرد.
وی اظهار داشت: میراث فرهنگی ناملموس، گستره‌ای وسیع و غنی برای گردشگری هدفمند و توسعه پایدار است.
عضو هیات علمی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد امیرکبیر اراک گفت: میراث فرهنگی ناملموس به‌عنوان منشأ و خاستگاه میراث فرهنگی و جلوه‌های معنوی در برگیرنده مجموعه ای بی شمار از آداب، سنت‌ها، باورها،بینش‌ها و تاریخ شفاهی یک جامعه و ملت است که با مسایل اجتماعی - اقتصادی و روحیات مردم تنیده شده است.
این استاد دانشگاه گفت: به هر میزان میراث فرهنگی برای حفظ و نگهداری و احیا میراث جای مانده از گذشتگان برنامه‌ریزی و اقدام عملیاتی انجام دهد، کم است زیرا سرعت نابودی این آثار بیشتر از احیا است.
نوابخش افزود: در مجموع می‌توان از مدیران و مسئولان میراث استان به خاطر اقدامات موثر در حفظ اثار ملموس و غیرملموس استان قدردانی کرد که برای این مهم همت داشته‌اند.
وی اظهار داشت: حفظ نشدن میراث ملموس و ناملموس منجر به تبعاتی خواهد شد که کاهش خسارت و کم اثر کردن آن تبعاتی به دنبال دارد و اصالت منطقه و سرزمین را به خطر خواهد انداخت.
عضو هیات علمی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی واحد امیرکبیر اراک گفت: ایران از بخش ها و مناطقی مختلفی تشکیل شده که هرتکه آن منحصر به فرد است که درصورت نابودی آثار در بخشی منجر به نقصان در بخش دیگر می وشد بنابراین باید همگان برای حفظ این آثار بکوشند و دولت تدبیر و امید در هشت سال خدمت خود این مهم را با هوشمندی مدنظر داشت.
نوابخش افزود: برای مثال شاهد اجرای ناقالی خوانی در برخی مناطق استان مرکزی هستیم که زنده بودن این آثار ملموس نشانه اهتمام مردم به آثار گذشتگان و فرهنگ بومی است.
صنایع دستی و هنرهای سنتی استان مرکزی در لوای حمایت دولت
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی گفت: اهمیت به حوزه صنایع دستی توسط دولت باعث شد تا صنعت گیوه دوزی استان به نام هنرمند «عبداله گله» در ردیف میراث ناملموس به ثبت برسد.
«قاسم کاظمی» افزود: گیوه از صنایع دستی روستای سنجان از توابع اراک است که مُهر اصالت و کیفیت آن برای دو دوره در سال های ۲۰۱۰ و ۲۰۱۲ از سوی سازمان جهانی یونسکو تایید شده است.
وی اظهار داشت:سماع قلم نیز یکی دیگر از هنرهای دستی استان است که در فهرست آثار ناملموس استان به ثبت رسیده در این هنر از طریق عمق بخشی حداقل ۱۰ میلیمتری، به اثر زاویه‌دار کردن خط، زوایای مختلف حروف در کتیبه نمایان می‌شود.
معاون صنایع دستی اداه کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مرکزی توضیح داد: این شیوه بر روی کتیبه‌های چوبی و سنگی اجرا می‌شود و مبدع آن استاد «امیر منصور احمدی» از هنرمندان پیشکسوت صنایع دستی اراکی است.
کاظمی تصریح کرد: این اثر فاخر، کتیبه‌ای سنگی از جنس مرمر سفید هرات افغانستان است این نوع سنگ، سنگی است خوش‌بافت و خوش‌کار با بازدهی نور بالا، به طوری که نور از آن به آسانی عبور می‌کند.
معاون صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی گفت: قالی «بند ریحان» نیز توسط هنرمند «زهرا عسگری» و هنر «فولاد جواهری» که فلزکاری سلاح سرد مربوط به دوره صفویه است توسط هنرمند «وحید امیری» احیا و در فهرست نامملوس در هشت سال اخیر به ثبت رسیده است.
کاظمی افزود: تفرشی دوزی و سفال برجک از دیگر هنرهای صنایع دستی استان است که با کسب شرایط لازم در فهرست ناملموس استان قرار گرفته است.
وی اظهار داشت: با ثبت این آثار در فهرست در حافظه تاریخی و فرهنگی ماندگار می‌شوند زیرا برای ایجاد و خلق این آثار باید تکنیک، شیوه ساخت و مواد اولیه مورد توجه قرار گیرد تا کسب این سه مولفه بتواند در ردیف آثار به ثبت برسد.
بیش از ۲ هزار جاذبه گردشگری در استان مرکزی شناسایی شده که ۸۷۳ اثر آن در فهرست آثار ملی کشور قرار دارند.