اگرچه «پیشینیان ما گفته بودند که نفت نشان از آشفتگی‌ها و درگیری‌ها دارد و هرکه نفت در خواب ببیند به مصیبتی گرفتار آید» اما «ما می‌گفتیم که این حرف‌ها خرافات است. می‌گفتیم که این مدعیان تعبیرخواب در دنیای قدیم گرفتار اوهام خویش بوده اند» اگرچه «از آنگاه که در اوایل سده بوی نفت از این منطقه برخاست دیدیم که پیران ما راست می‌گفته‌اند و آنگاه که در اواخر قرن، درهای دوزخ برفراز خلیج فارس باز شد و غریو سهمگین آتشبارها و نهیب سقوط موشک ها سایه وحشت و مرگ برآب‌های نیلگون افکند، نه تنها مسافران هواپیمای ایرباس که همه ماهیان دریا و اشتران صحرا و نخلستان‌های بصره و نیزارهای بطایح هم دریافتند که نفت چگونه ممکن است به جنگ و زد و خورد و آفت و بلا تعبیر شود». بنابراین باید گفت که این ماده سیاه نقش مهمی در زندگی امروز بشر پیدا کرده است و تاریخ معاصر ایران به خصوص در حوزه کارگری در آبادان به صورت مستقیم با کشف این ماده سیاه درگیر بوده است و به همین دلیل کتاب‌هایی در این خصوص تالیف و منتشر شده که کتاب «از جنبش یخ تا حکومت کارگری در آبادان» از جمله آنهاست که در ۱۷۰ صفحه به وسیله انتشارات افسر در ۱۳۹۹ خورشیدی روانه بازار شده است.
معرفی کتاب
کتاب از جنبش یخ تا حکومت کارگری در آبادان در یک پیشگفتار، چهار بخش و در انتها تصاویر تشکیل شده است. آذربایجانی در «پیشگفتار» کتاب به امتیاز نفت دارسی و نامه سرپرسی لورن به لرد کرزن وزیر خارجه انگلیس می پردازد.
بخش نخست کتاب «از ورود انگلستان تا قرارداد رویترز» نامگذاری شده است که نویسنده در این بخش به ورود انگلیس در ایران از دوره صفویه تا قرارداد رویترز در دوره قاجار پرداخته و می آورد که قرارداد ابتدا با رویترز بسته شد اما با اعتراض رجال و روحانیون از یک سو و اعتراض روسیه تزاری به دلیل رعایت نشدن منافع روسیه از طرف دیگر باطل شد. (۱)
نویسنده بخش بعدی کتاب خود را به «از کشف نفت دارسی تا تاسیس پالایشگاه آبادان» اختصاص داده است؛ بخشی که در آن به سیاست های انگلیس در صنایع نفتی ایران در آبادان اشاره دارد و می نویسد: انگلستان در طول ۱۰سال تمام سران محلی و متحدان چندین و چند ساله را به راحتی کنار گذاشت و در شرایط نو متحدان جدید و کارآمدی را برای خود انتخاب کرد.(۲) نویسنده در این بخش به مباحثی همچون از جنبش یخ تا حکومت کارگری در آبادان، چگونه کارگران در اعتصاب ۱۲۹۹ متشکل شدند، اعتصاب ۱۳۰۸ آبادان، خطاهای راهبری رضاخان و سقوط دولت او و تصرف شهر و سرکوب جنبش نیز پرداخته است.
«جنبش یخ» بخش دیگری از کتاب مورد نظر را تشکیل می دهد؛ بخشی که با اعتصابات سراسری در آبادان در ۱۳۰۸ شروع می شود. در این بخش به مباحثی همچون چگونه طبقه کارگر ایران به بلوغ سیاسی رسید، قطعنامه اول سندیکاهای کارگری شرکت نفت، شکست تفکر مماشات و اصلاح طلبانه حزب توده، شروع اعتصاب برای بار دوم و حکومت کارگری آبادان، خطای تاریخی حزب توده و شورای متحده، سرانجام سندیکاهای نفت پس از کودتا و ملی شدن نفت پرداخته شده است. نویسنده در این بخش در خصوص بلوغ سیاسی طبقه کارگر می نویسد که جنبش کارگری آبادان بنابر پدیده ذاتی مبارزه طبقاتی در سال های ابتدایی ساخت پالایشگاه تاکنون همیشه بوده و در سال های جنگ ایران و عراق به دلایل مشخص این مبارزه کاهش یافت و آن هم تحت تاثیر جنگ ظالمانه و خانمانسوزی که هشت پالایشگاه آبادان در خط مقدم آن قرار گرفت. (۳)
بخش پایانی کتاب آذربایجانی با عنوان «از حکومت کارگران در آبادان تا ملی شدن نفت» به مباحثی همچون ترور نافرجام شاه با هدف حذف حزب توده ایران و توافق پشت پرده پرداخته است. نویسنده در این بخش می آورد که طی سال های ۱۳۲۶ و ۱۳۲۷ شرکت نفت با وجود امتیازات زیادی که داده بود و علیرغم سازندگی هایی که در آن دوران انجام گرفت اما سیاست انگلیس در حذف اتحادیه های کارگری و خصوصاً حزب توده ایران و شورای متحده خوزستان که گرایش به حزب توده ایران داشت عکس العمل منفی کارگران را به دنبال داشت(۴). آذربایجانی در این بخش، ترور نافرجام شاه را با غیرقانونی کردن حزب توده و جریان نفت پیوند می زند و می نویسد: پس از ترور نافرجام شاه در بهمن ۱۳۲۷ و غیرقانونی اعلام شدن حزب توده ایران تحولات به سرعت به نفع امریکا جریان یافت(۵). نویسنده در ادامه بخش، مطالبی در مورد شکل گیری جبهه ملی، ترور رزم آرا و سرکوب کارگران شرکت نفت مطالبی می آورد و انتهای کتاب به پانوشت ها و تصاویر اختصاص یافته است.
منابع
۱-آذربایجانی، اکبر. از جنبش یخ تا حکومت کارگری در آبادان، اصفهان: افسر، ۱۳۹۹، ص ۱۷
۲-همان، ص۲۱
۳-همان، ص ۷۷
۴-همان، ص۱۴۴
۵-همان، ص ۱۴۶