به جرات می توان گفت از زمانی که «جو بایدن» رییس جمهوری جدید آمریکا وارد کاخ سفید شد تا چند روز اخیر، به این حد شاهد تکاپوی آمریکا و متحدان اروپایی آن برای حفظ برجام نبوده ایم. در این روزهای پرخبر همزمان با تکاپوی دولت برجام، گویی طرف اروپایی نیز عزم خود را برای نجات توافقی که بیش از یک دهه برای دستیابی به آن زحمت کشیده، جزم کرده است.
چرخش آشکار در رویکرد برجامی کاخ سفید
نخستین نشانه های مثبت را می توان در تغییر آشکار رویکرد دولت بایدن در قبال برجام مشاهده کرد. بایدن که همواره تاکید می کرد عجله ای برای بازگشت به برجام ندارد، در این روزها به تکاپو افتاده است. رییس جمهوری آمریکا با وجود اینکه از روز نخست زمامداری هیچ گونه تماسی با مقامات رژیم صهیونیستی نداشته، برای اولین بار با «بنیامین نتانیاهو» نخست‌وزیر این رژیم گفت وگو کرد؛ گفت وگویی که یکی از اصلی ترین محورهای آن برجام بود. هر چند جزییاتی از آن گفت وگو منتشر نشده اما وقتی در کنار دیگر مواضع کاخ سفیدنشنان قرار می گیرد، نشان دهنده تلاش های جدید دولت آمریکا در مورد برجام است.
روز چهاشنبه نیز «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا تاکید کرد :«راه دیپلماسی با ایران همچنان باز است». پیش از آن مقامات کاخ سفید همواره بر برداشتن نخستین گام از سوی تهران تاکید می کردند و سخنی از باز بودن مسیر دیپلماسی در میان نبود.
رویکرد سازنده دیگر دولت بایدن در قبال ایران و برجام به رفتار کاخ سفید در سازمان ملل برمی گردد. به تازگی سرپرست نمایندگی آمریکا در سازمان ملل به شورای امنیت اطلاع داده که دولت جو بایدن از اقدام دولت پیشین آمریکا برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران، موسوم به مکانیسم ماشه، صرف نظر کرده است؛ اقدامی که «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه کشور آن را مهر تایید دولت بایدن بر غلط بودن اقدام قبلی دولت آمریکا دانسته است.
تکاپوی سران بروکسل برای حفظ برجام
همزمان با تلاش آمریکا برای حفظ برجام، شاهد تکاپوی طرف اروپایی نیز هستیم. سران بروکسل که تا کنون سازوکارهای مالی پیشنهادی آنان همچون «اینستکس» به بن بست رسیده بود، گویی با چراغ سبز آمریکا عزم خود را برای حفظ توافق هسته ای جزم کرده اند. آنها دیگر طوطی وار شروطی همچون الحاق عربستان و اسراییل به برجام را تکرار نمی کنند.
سفر «هایکو ماس» وزیر خارجه آلمان به فرانسه و دیدار با همتایان فرانسوی و انگلیسی از یک سو و گفت وگوهای مجازی آنان با «آنتونی بلنیکن» وزیر امور خارجه از طرف دیگر، از هماهنگی غرب برای حفظ برجام و بازگشت آمریکا به توافق نشان دارد.
ضمن اینکه تماس تلفنی «آنگلا مرکل» صدراعظم آلمان با حجت الاسلام «حسن روحانی» که روز چهارشنبه ۲۸ بهمن انجام گرفت، بر خوشبینی ها نسبت به تلاش غرب برای حفظ برجام افزود. مرکل در این گفت وگو همزمان با ابراز نگرانی در قبال کاهش تعهدات برجامی تهران، بر علاقه شدید آلمان و سایر طرف‌های غربی بر حفظ توافق اتمی تاکید و اظهار کرد: اکنون زمان آن است که با روحیه‌ای مثبت اعتمادسازی کنیم و به راه‌حلی دیپلماتیک فرصت بدهیم.
علاوه بر آنها ،«سرگئی ریابکوف» معاون وزیر امور خارجه روسیه نیز روز پنجشنبه ۲۳ بهمن ماه ابراز امیدواری کرد که قبل از فرارسیدن ضرب‌الاجل ۲۱ فوریه (سوم اسفندماه) ایران برای پایان پایبندی به پروتکل الحاقی، مصالحه‌ای در خصوص برجام حاصل شود.
تلاش آژانس در آستانه پایان یابی مهلت مجلس
چند روز پیش «کاظم غریب‌آبادی» سفیر و نماینده دائم ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در پیامی توییتری نوشت : «رافائل گروسی» دبیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی، قصد دارد روز شنبه آینده دوم اسفند به تهران سفر کند.
سفر گروسی به ایران در حالی انجام می گیرد که فرجه ای که بر اساس مصوبه مجلس به غرب برای لغو تحریم ها داده شده، رو به پایان است. آذرماه امسال نمایندگان مجلس مصوبه «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» را از تصویب گذراندند که پس از تایید شورای نگهبان به قانون تبدیل شد.
از آنجا که مصوبه مجلس با مهر تایید شورای نگهبان به قانون تبدیل شده از سوی دولت لازم الاجرا است. البته ایران طبق روال همیشگی، آژانس را در جریان این تصمیم قرار داد و غریب‌آبادی روز دوشنبه ۲۷ بهمن به مدیرکل آژانس اطلاع داد که ایران به اقدامات داوطلبانه خود پایان داده و از هفته آینده دیگر به بازرسی‌های سرزده آژانس بین‌المللی مجوز نمی‌دهد و تاکید کرد: این اقدام در اجرای قانون مصوب مجلس شورای اسلامی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران و در راستای حقوق مصرح جمهوری اسلامی ایران تحت بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام و به علت عدم پایبندی طرف‌های مقابل به تعهدات خود در جهت رفع تحریم‌های غیرقانونی، صورت گرفته است.
در مجموع تکاپوی آژانس، آمریکا و اعضای اروپایی برجام ارتباط مستقیمی با ضرب الاجل اعلام شده از سوی ایران دارد. ضمن اینکه آنها به موضوع «بازگشت پذیری» نیز توجهی ویژه دارند. هرچند گام هایی که ایران در کاهش تعهدات برمی دارد، قابل بازگشت هستند اما با تداوم این روند، بازگشت پذیری دشوارتر خواهد شد.