به گزارش ایرنا، یکی از وعده‌های انتخاباتی جو بایدن در کارزار رقابت با دونالد ترامپ این بود که به توافق هسته‌ای ایران بازخواهد گشت چرا که از نظر او، خروج از این توافق باعث شد تا آمریکا بیش از پیش منزوی شود.
دونالد ترامپ در هجدهم اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ به طور رسمی اعلام کرد به مشارکت در برجام پایان می‌دهد، اندکی بعد هم مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا با حضور در بنیاد هریتیج، ۱۲ شرط را برای بازگشت به توافق و لغو تحریم‌ها اعلام کرد.
این موضوع با واکنش‌های مختلفی روبرو شد، هم پیش از خروج از برجام که رئیس جمهوری فرانسه و صدر اعظم آلمان به واشنگتن آمدند تا ترامپ را از این تصمیم یکجانبه منصرف کنند و چه پس از آن. هرچند همه اینها با شکست مواجه شد و دولت آمریکا که به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ به عنوان یک عضو سازمان ملل متحد متعهد بود، همه حمایت ها را برای اجرای این قطعنامه و برجام مورد تایید آن به کار گیرد، شدیدترین تروریسم اقتصادی را علیه مردم ایران به کار گرفت.
مقامات عالی ایران را با برچسب‌های مختلف تحریم کرد، فعالیت اقتصادی ایران را زیر ضربه تروریستی اقتصادی قرار داد، بانک مرکزی ایران را بر خلاف مقررات بین المللی تحریم کرد و مانع فروش نفت ایران شد.
ایران یکسال پس از خروج از برجام هیچ اقدام عملی انجام نداد و کوشید از طریق راه حل‌های دیپلماسی، برجام را حفظ و از منافع آن بهره‌مند شود اما اروپایی‌ها با وجود تعهداتی که به موجب برجام داشتند و ۱۱ تعهد دیگری که پس از خروج آمریکا دادند، هیچ اقدام ملموسی انجام ندادند و در عمل ایران از منافع مندرج در توافق محروم شده بود.
از این رو، دولت ایران مطابق با ماده ۳۶ برجام به کاهش محدودیت‌های پذیرفته در این توافق اقدام کرد و آن را در پنج گام، عملی ساخت اما همواره تصریح کرد این گام‌ها برگشت‌پذیر است و هرگاه طرف‌های توافق به طور کامل به تعهداتشان عمل کنند، آنگاه ایران هم به محدویت‌های پیشین باز خواهد گشت.
اما دولت وقت آمریکا که تصور می‌کرد با سیاست موسوم به فشار حداکثری با اعمال شدیدترین تحریم‌ها می‌تواند ملتی را به تسلیم وادارد، نقشه‌های خود را بر باد رفته دید و از اواخر سال ۱۳۹۸ فهمید که به موجب قطعنامه ۲۲۳۱، موعد برداشته شدن یکی از مهم‌ترین محدودیت‌های ایران بسیار نزدیک است و قرار است در ۲۷ مهرماه، محدودیت خرید و فروش تسلیحات متعارف ایران به پایان برسد.
بر این اساس، ابتدا در قالب دیدارهای متعدد با سه کشور اروپایی کوشید از ظرفیت آنها برای تمدید این محدودیت استفاده کند اما از آنجا که اروپایی‌ها به خوبی می‌دانستند این کار به معنای پایان دادن به برجام است، زیر بار آن نرفتند.
سر انجام، از اردیبهشت ماه ۱۳۹۹، برایان هوک که نماینده ویژه آمریکا در امور ایران بود باب مذاکره مستقیم با اعضای شورای امنیت را برای یافتن راهی به منظور جلوگیری از اتمام این محدودیت، گشود اما اکثریت مطلق این اعضا به ویژه چهار عضو دائم دیگر که عضو برجام هم هستند، با آن مخالفت کردند.
دولت ترامپ دست از تخریب برجام برنداشت و در حالیکه نامزدهای دموکرات از ضرورت بازگشت به این توافق سخن می‌گفتند، پیش نویس قطعنامه‌ای را ارائه داد که ۱۴ صفحه و سخت‌ترین تحریم تسلیحاتی را بر ایران اعمال می‌کرد و حتی میتوانست به درگیری نظامی منجر شود؛ این پیش نویس مطرح نشده با شکست مواجه شد.
اما باز هم کارزار ضد ایرانی دولت سابق آمریکا متوقف نشد و قطعنامه‌ای با چهار بند ارائه داد که تنها خواستار تمدید محدودیت تسلیحاتی ایران می‌شد. این قطعنامه با ۲ رای مخالف چین و روسیه و همچنین ۱۱ رای ممتنع مواجه شد که در عمل نیازی به استناد به وتوی چین و روسیه هم نشد.
با این شکست، مایک پمپئو و دیگر عوامل وی بر این توجیه شدند که آمریکا همچنان در قطعنامه ۲۲۳۱ به عنوان مشارکت کننده شناخته می‌شود و می‌تواند از فرایندهای مندرج در آن استفاده کند از این رو، در ۳۰ مرداد ماه درخواست داد که مکانیسم ماشه علیه ایران فعال و هفت قطعنامه تحریمی پیشین شورای امنیت که به موجب ۲۲۳۱ خاتمه یافته بود، بازگردد.
اما این درخواست با اعلام کتبی ۱۴ عضو شورای امنیت مبنی بر بطلان ادعای آمریکا متوقف شد اما دولت ترامپ به طور یکجانبه مدعی شد که مکانیسم ماشه محقق شده است و در اواخر شهریور ماه به طور یکجانبه به سازمان ملل متحد اعلام کرد که تحریم‌های پیشین شورا را اعمال خواهد کرد.
این در حالی بود که شورای امنیت و دبیرخانه سازمان ملل، این ادعا را نپذیرفته بودند و هیچ سازوکاری برای نظارت و اعمال تحریم‌ها ایجاد نشد و در عمل آمریکا در انزوای مطلق در موضوع ایران قرار گرفت. حتی در آخرین تلاش برای تصویب بودجه مربوط به اعمال این تحریم ها در پایان سال ۲۰۲۰ اقدام کرد که باز هم مجمع عمومی سازمان ملل متحد آن را نپذیرفت.
پیشنهاد و سخنرانی مربوطه را ریچارد میلز سرپرست فعلی نمایندگی آمریکا که در آن زمان معاون نمایندگی بود، ارائه و انجام داد و اکنون همین شخص در مقام سرپرست نمایندگی آمریکا در سازمان ملل متحد اما در دولت دیگر آمریکا، روز گذشته در نامه‌ای به شورای امنیت، حرف خود را در تمامی این موارد پس گرفت.
وی در نامه خود به صراحت اعتراف کرد که هیچ قطعنامه تحریمی شورای امنیت علیه ایران فعال نشده است و به این ترتیب، به دست خود، خط بطلانی بر یکسال تلاش یکجانبه دولت ترامپ علیه ایران کشید.
علاوه بر آن، همین نمایندگی که در سال آخر دولت ترامپ برای اجرای رهنمودهای محافل ضد ایرانی، فشار را به دیپلمات‌های ایرانی وارد ساخت تا در کار آنها اختلال ایجاد کند، نامه دیگری به ایران نوشت و از برداشته شدن این محدودیتها خبر داد.
اعمال این محدودیت در سال گذشته باعث شد محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه نتواند حتی به عیادت سفیر ایران که در بیمارستان بستری شده بود، برود.
به موجب این محدودیت، دیپلمات‌های ایرانی و خانواده‌های آنها حق نداشتند خارج از محدوده سه مایلی مشخص شده، تردد داشته باشند.
دولت بایدن دلیل لغو این محدودیت را برداشتن موانع غیر ضروری برای دیپلماسی دانست.
اما آیا این اقدام آمریکا به معنای واقعی، گامی در جهت دیپلماسی و بازگشت به برجام است؟
آنچه که مشخص است ادعای آمریکا برای اعمال مکانیسم ماشه هیچ‌گاه در مجامع بین‌المللی پذیرفته نشد و در عمل و نظر بطلان آن اعلام شده بود. از این رو، اقدام آمریکا پیش از آنکه منفعتی برای ایران داشته باشد، بازیابی آبروی رفته آمریکا در سازمان ملل متحد بود.
این اقدام، فضای سیاسی و روانی بهتری برای آمریکا فراهم خواهد ساخت تا بتواند در مواجهه با توافق هسته‌ای ایران، همکاری لازم را با سایر طرف‌ها داشته باشد تا بتواند برای مهار برنامه هسته‌ای ایران، از ظرفیت قطعنامه ۲۲۳۱ استفاده کند چرا که در صورت بقای ادعای پیشین آمریکا، قطعنامه ۲۲۳۱ از نظر آن دولت پایان یافته بود.
مقام ارشد دولت آمریکا که روز گذشته در نشست مطبوعاتی با برخی خبرنگاران به تشریح رویکردشان در قبال ایران پرداخته بود، در این زمینه می‌گوید: بنابراین، با وارونه‌سازی این موضع، ما را در جایگاه خوبی با متحدان و شرکای خود قرار می‌دهد و توانایی ما را برای درگیر کردن سایر اعضای شورای امنیت در مورد ایران تقویت می‌کند. در قالب ۲۲۳۱ تلاش می‌کنیم تا دیپلماسی را دنبال کنیم.
وی با بیان اینکه عقل سلیم به ما امکان می‌دهد از شورای امنیت سازمان ملل برای حل برنامه هسته‌ای ایران استفاده کنیم، ادامه داد: بنابراین، این اقدام در مورد بازگشت به دیپلماسی است، همچنین اطمینان حاصل خواهیم کرد که می‌توانیم به طور موثر در سیستم سازمان ملل کار کنیم.
این دیپلمات آمریکایی اضافه کرد: وقتی ما ۱۴ رای مخالف به ۱ رای موافق به دست می‌آوریم، کار کردن در شورای امنیت برای ما بسیار سخت است. این باعث می‌شود ما به موقعیتی برگردیم که بتوانیم در آن چارچوب کار کنیم و به ویژه با نزدیکترین متحدان خود در جهت رفع نگرانی‌هایمان با ایران همکاری کنیم.
آمریکایی‌ها همچنین برداشتن محدودیت بیشتر از دیپلمات‌های ایرانی را هم در شرایطی حرکت در مسیر دیپلماسی نامیده‌اند که هنوز محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به عنوان عالی ترین مقام دیپلماسی ایران، تحت تحریم است و دولت بایدن حتی به این تحریم هم دست نزده است.
آنچه که از اظهارات مقام‌های آمریکایی برمی‌آید، آنها پیش از نشستن با ایران بر میز مذاکره، هیچ اقدام عملی انجام نخواهند داد که این موضوع در یک ماه گذشته به خوبی مشهود است و همه بر این نکته تاکید دارند که در صورت بازگشت ایران به اجرای کامل تعهدات، ما هم به تعهداتمان باز خواهیم گشت.
بر این اساس هم پیشنهاد حضور در نشست غیر رسمی گروه ۱+۵ و ایران را مطرح کردند تا بدون اینکه به تعهدات خود بازگردند به میز مذاکره بیایند و به این ترتیب گروه پیشین ۱+۵ را احیا کرده باشند که اکنون به ۱+۴ تبدیل شده است.
پیشنهادی که در دولت ترامپ هم مطرح شد اما جمهوری اسلامی ایران آن را نپذیرفت و تاکید داشت که تنها با لغو کامل تحریم و بازگشت به نقطه سال ۲۰۱۷ می توان در چنین قالبی گفت وگو انجام داد.
همچنان که انتظار می‌رفت، این رفتار دولت بایدن که همچنان در حال نقض قطعنامه ۲۲۳۱ و برجام هستند، با واکنش مقامات ایران روبرو شد به گونه‌ای که محمد جواد ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران در صحفه توئیتری خود نوشت: ایالات متحده اذعان کرد که ادعاهای پامپئو در خصوص قطعنامه ۲۲۳۱ فاقد وجاهت قانونی بوده است. موافقیم.
وی ادامه داد: در انطباق با قطعنامه ۲۲۳۱، ایالات متحده باید بدون قید و شرط و به صورت موثر تمام تحریم‌های اعمال، بازاعمال و یا تغییر برچسب‌داده شده توسط ترامپ را لغو کند. سپس ما نیز تمام تدابیر جبرانی خود را بلافاصله به حالت قبل بازمی‌گردانیم.
ظریف به زبان ساده برای طرف آمریکایی نوشت: تعهد؛اقدام؛ نشست
سعید خطیب‌زاده سخنگوی وزارت خارجه ایران هم اینگونه به طرف آمریکایی یادآوری کرد که به دلیل خروج آمریکا از برجام، ١+۵ وجود ندارد. اکنون تنها ایران و ١+۴است.
وی ادامه داد: به یاد بیاورید، ترامپ اتاق [برجام] را ترک و تلاش کرد آن‌را منفجر کند. حرکات نمادین خوب است اما برای احیای ١+۵، آمریکا باید عمل کند و تحریم‌ها را بردارد. ما نیز پاسخ خواهیم داد.
سخنگوی وزارت خارجه ایران هم تاکید کرد: این ترتیب کلیدی است؛ تعهد؛اقدام؛ نشست.
به این ترتیب، باید منتظر ماند و دید آیا جو بایدن رئیس جمهوری آمریکا در سخنرانی امروز خود در نشست امنیتی مونیخ از گام عملی معنادار آمریکا برای بازگشت به برجام سخن خواهد گفت یا همچنان در مسیر دولت گذشته و انجام اقدامات نمادین است.