به گزارش ایرنا، برگزیدگان سی‌وهشتمین دوره جایزه کتاب سال ایران از بین حدود ۱۰ هزار عنوان کتاب و پس از راه‌یابی ۲۷۴ عنوان کتاب به مرحله دوم داوری روز گذشته در مراسمی با حضور تعداد محدودی از برگزیدگان به دلیل شرایط کرونایی برگزار شد و یک اثر از مازندران در موضوع دانشنامه‌ها و دائرة‌المعارف‌ها به عنوان اثر شایسته تقدیر معرفی شد.
مجموعه پنج جلدی دانشنامه جامع مازندران و تبرستان که توسط گروه مؤلفان و به سرپرستی جهانگیر نصری اشرفی در فرهنگخانه مازندران تدوین و توسط نشر نی به بازار کتاب عرضه شد، همراه با «دانشنامه فرهنگ مردم ایران» تألیف گروه نویسندگان از مرکز بزرگ دایرة‌المعارف اسلامی و «دانشنامه ری» تألیف محمد ری‌شهری و مهدی مهریزی به عنوان نامزدهای دریافت جایزه کتاب سال معرفی شده بودند که در نهایت جایزه کتاب سال به «دانشنامه فرهنگ مردم ایران» اهدا شد و «دانشنامه مازندران و تبرستان» به عنوان اثر شایسته تقدیر معرفی شد.
الگویی برای پژوهش‌های گروهی
سرپرست گروه مؤلفان دانشنامه مازندران و تبرستان درباره این دانشنامه قومی و اهمیت آن گفت: کار بزرگ این دانشنامه صرفا تألیف یک دانشنامه‌ای و گردآوری مجموعه‌ای از پژوهش‌ها یا نوآوری در شکل ارائه و تدوین اثر نبود که مورد توجه دانشمندان و دانش‌مداران و دانشوران کشور قرار گرفت. چرا که این نکات وظیفه هر دانشنامه است. کار مهم این دانشنامه ایجاد یک الگو برای تفاهم جمعی است.
جهانگیر نصری اشرفی خاطرنشان کرد: به گمان من گرد هم آمدن بیش از هزار نویسنده، هنرمند و همکار در این ۱۰ سال کار بسیار منحصربه‌فردی در ایران است. بویژه در استان ما که با تأُسف و به هر دلیل دوستان پژوهشگر، نویسنده و شاعر که خودشان نخبه‌های جامعه هستند و باید با فضایل خودشان، نگاه دوستانه و مهربانانه به دوستان و همکاران‌شان داشته باشند. اما متأسفانه به دلایل مختلف در موقعیتی قرار می‌گیرند که سبب می‌شود عمدتا قائل به انجام کارهای گروهی نشوند.
وی با بیان این که پژوهش در همه جای دنیا از اساس کاری گروهی است، تصریح کرد: فقط در ایران است که با تأسف کارهای بزرگ پژوهشی و ادبی معمولا حاصل اراده‌ها و زندگی شخصی و عشق و فداکاری یک نفر است. مانند فرهنگ واژگان علامه دهخدا. کجای دنیا چنین کار بزرگی را یک نفر انجام می‌دهد؟ من خوشحالم که در مسیر تألیف دانشنامه یک نفر نبودم و زمینه‌ای فراهم شد که بیش از هزار نفر در انجام این کار بزرگ سهیم باشیم.
پژوهشگر برجسته فرهنگ اقوام گفت: امروز بیشتر از این که از انتشار دانشنامه و کسب موفقیت آن خوشحال باشم، از تشکیل دادن این جمع بزرگ خوشحالم. یک نیروی محرک دانش‌مدار که می‌تواند آثار بزرگ دیگری را به وجود آورد. دانشمندان دیگری در کشور حضور دارند که آثارشان می‌توانست در بین کتاب‌های برتر سال قرار بگیرد. اما فکر می‌کنم چیزی که باعث انتخاب این دانشنامه شد همین همدلی چندصد نفر در یک اثر بدون چشمداشت مالی بود.
نصری اشرفی با اشاره به حضور پررنگ بانوان پژوهشگر در تدوین و تألیف این دانشنامه اظهار کرد : طی این سال‌ها تلاش کردیم فضایی مناسب برای ظهور و بروز توانمندی‌های خانم‌ها ایجاد کنیم. سرگروه خیلی از بخش‌ها خانم‌ها بودند. بانوان بسیار توانمندی در روند تدوین این دانشنامه شناسایی و جذب شدند که اکنون از سرمایه‌های فرهنگی مازندران هستند.
این مجموعه پنج جلدی نخستین دائرة‌المعارف جامع مازندران است که بیش از یکهزار و ۲۰۰ مؤلف و دانشور طی حدود یک دهه فعالیت آن را گردآوری کردند. جلد نخست این مجموعه دیباچه است که در آن به طور کامل درباره دانشنامه شرح داده می‌شود. در جلد دوم سرفصل‌های تاریخ، اقوام، جغرافیای طبیعی و محیط زیست، باستان‌شناسی و معماری قرار دارد. جلد سوم دانشنامه به سرفصل‌های شهرستانها و شهرها، نظام‌های اداری، آموزشی و فرهنگی، اقتصاد و نام‌آوران پرداخته و جلد چهارم شامل مدخل‌های فرهنگ و مردم‌نگاری در حوزه فرهنگ ناملموس و فرهنگ ملموس است. جلد پنجم نیز به سرفصل‌های زبان، ادبیات، موسیقی، رسانه و ارتباطات و افزوده‌های دیگر اختصاص دارد.
مزیت‌های دانشنامه مازندران
علی ذبیحی یکی از پژوهشگران و سرگروه‌های این دانشنامه نیز درباره ویژگی‌ها و مزیت‌های این اثر گفت : یکی از ویژگی‌های این دانشنامه موضوعی بودن آن است. خوبی موضوعی بودن دانشنامه‌های قومی یا استانی این است که پیدا کردن هر مبحث در زمینه فرهنگ‌ها، اقوام، مسائل محیط زیستی، کسب و کار و تمام نکات موجود در دانشنامه بسیار راحت است. حتی بسیاری از این مباحث شاید برای مخاطبان آشنا نباشد، به همین دلیل در دانشنامه‌های موضوعی راحت‌تر دیده می‌شود.
وی افزود: در دانشنامه‌های الفبایی معمولا پیدا کردن یک موضوع یا مدخل کار دشواری است و باید کل دانشنامه را بررسی کنیم تا ببینیم موضوع مد نظر در کجای آن نوشته شده است. اما در دانشنامه‌های موضوعی برای یافتن یک موضوع، ابتدا مدخل آیین‌ها را باز می‌کنیم و در آن مدخل موضوع مد نظر را به ترتیب حروف الفبا می‌توانیم پیدا کنیم.
این پژوهشگر زبان و ادبیات و فرهنگ مازندران اظهار کرد : یکی دیگر از خوبی‌های دانشنامه مازندران و تبرستان این است که بسیاری از اطلاعات مورد نیاز پژوهشگران، دانشجویان و اساتید دانشگاه به راحتی در این مجموعه پنج جلدی قابل دسترسی است و مرجع محتوایی مهمی برای پژوهش محسوب می‌شود.
نویسنده کتاب «زبان و ادبیات مازندرانی در مطالعات خاورشناسان» خاطرنشان کرد: امیدوارم که این دانشنامه را ارج بنهیم. خیلی از دانشنامه‌ها هستند که فقط حرف آن‌ها مطرح شده یا هنوز کامل منتشر نشده و حتی در حرف الف مانده‌اند. مراکز بزرگ دانشنامه‌نویسی در ایران هنوز دانشنامه‌هایی دارند که به دلیل گستردگی کار فقط جلد حرف الف آن منتشر شده است. اما این اثر منتشر شده و ارج‌گذاری آن بسیار مهم است.
ضرورت نقد منصفانه
وی با تأکید بر لزوم انجام نقد منصفانه از این دانشنامه تصریح کرد : همین طور که این دانشنامه را تحسین می‌کنیم، باید آن را درست ببینیم با نگاهی منصفانه نقد هم کنیم. دانشنامه را با یک کتاب یا یک مجموعه مقالات مقایسه نکنیم و بر اساس ذهنیت‌های مجموعه مقالاتی یا کتابی این دانشنامه را زیر سئوال نبریم یا نقد غیرمنصفانه نکنیم. قطعا نخستین منتقدان این دانشنامه اعضای همین مجموعه گروه مؤلفان هستند. کما این‌که اگر نبودند مراحل مقدماتی جلد ششم دانشنامه توسط آقای نصری اشرفی آغاز نمی‌شد.
عضو گروه مؤلفان دانشنامه مازندران و تبرستان خاطرنشان کرد: در همه جای جهان دانشنامه‌ها برای تکمیل شدن و کارآمد بودن در آینده باید نقد و به روز شوند. تمام دانشنامه‌ها در طول زمان باید اصلاح مدخل داشته باشند و مدخل‌های جدید به آن‌ها اضافه شود. خیلی از مدخل‌های موجود در همین دانشنامه تا یک دهه دیگر باید به روز شود.
ذبیحی با اشاره به خالی بودن جای پژوهش‌های جامع مرتبط با مازندران در کتاب‌ها و منابع مرجع پژوهشی ایران گفت: در مقدمه بخش تاریخ ادبیات شفاهی کتاب «ادبیات شفاهی ایران» از مجموعه ایرانیکا که استاد فقید «احسان یارشاطر» سرپرستش بود نوشته شده برای مناطقی مثل مازندران به علت نداشتن ادبیات شفاهی در حد قابل قبول از نوشتن آن‌ها صرف‌نظر شد. کاش استاد زنده بودند و با دیدن این اثر از نوشتن این بخش مقدمه صرف‌نظر می‌کرد. خواندن آن مقدمه باعث شد که من هم اخیراً نوشتن سرفصل‌های ادبیات شفاهی مازندران را آغاز کنم تا پس از ارائه پروپوزال به آقای نصری اشرفی و تایید در مجموعه فرهنگخانه کار تدوین آن آغاز شود.
علی ذبیحی نیز با کتاب زبان و ادبیات مازندرانی و مطالعات خاورشناسان از انتشارات رسانش نوین در موضوع «زبان» همراه با دو کتاب «فرهنگ زبان‌آموز پیشرفته فارسی» نوشته سید مصطفی عاصی و «واج‌شناسی شاهنامه؛ پژوهشی در خوانش واژگان شاهنامه» تألیف «جلال خالقی‌مطلق» نامزد کسب جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران بود که جایزه این بخش به فرهنگ زبان‌آموز پیشرفته فارسی اهدا شد.
برای تألیف دانشنامه مازندران و تبرستان کارگروه های مختلفی با محوریت تاریخ، اقوام، محیط‌زیست، باستان‌شناسی، معماری، شهرستانها، اقتصاد، ادبیّات، زبان، موسیقی، آیین های بومی و قومی، نمایش‌ها و پاره‌نمایش‌ها و بسیاری دیگر از فرهنگ‌ها و موضوعاتِ مردمشناسی با استفاده از گروه دانشوران و دانشگاهیان، پژوهشگران باتجربه و صاحبان تحقیق و تألیف تشکیل شد و یک گروه متشکل از عکاسان نیز برای ثبت عکس‌های مستند و تولیدی فعالیت داشت.
تمرکز پژوهشی این اثر، گستره فرهنگ تبری از جمله استان مازندران، استان گلستان (فرهنگ استارآبادی)، استان البرز (فرهنگ طالقان و روستاهای دهستان لورا)، استان تهران (فرهنگ قصران، شمیرانات، لواسان، دماوند و فیروزکوه)، استان سمنان (فرهنگ سنگسر، شهمیرزاد، سرخه، افتر و لاسگرد)، استان گیلان (فرهنگ دیلمان و اشکورات) و استان قزوین (فرهنگ فشکل درّه اَلموت) با تمرکز محوری بر میراث معنوی و مادی استان کنونی مازندران است