مهدی آهویی در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا درباره اقدامات اخیر ایالات متحده و لغو برخی محدودیت‌های دیپلمات‌های ایران خاطرنشان کرد: لغو محدودیت دیپلمات‌ها و پس گرفتن تقاضایی که برای مکانیسم ماشه در زمان ترامپ به شورای امنیت ارائه بود، اقدامات نمادین جالبی هستند که نشانه تغییر برخی رویکردهای در دولت بایدن نسبت به دولت ترامپ است و شاید به نوعی به معنای خیز آمریکا برای بازگشت به برجام باشد.
تقاضای اعمال مکانیسم ماشه قبلا به در بسته خورده بود
وی در عین حال، این اقدامات را خیلی تعیین کننده ندانست و گفت: تقاضای آمریکا برای فعال شدن مکانیسم ماشه قبلاً در شورای امنیت به در بسته خورده بود. بنابراین پس گرفتن آن اقدامی نمادین بود اما خیلی تاثیرگذار نیست.
آهویی اضافه کرد: لغو محدودیت دیپلماتیک هم موضوع مهمی است. از این جهت که نشان دهنده اوج مظلومیت دیپلمات های ایرانی است که سال‌ها به همراه خانواده به صورت محصور در یک خیابان زندگی کردند اما در عین حال این اقدام هم در روابط دو کشور تعیین کننده نیست.
عضو هیأت علمی دانشگاه تهران درباره نگرانی‌ها از فعال شدن مکانیسم ماشه در صورت بازگشت آمریکا به برجام گفت: ما بنا نداریم که نقض عهد کنیم که نگران مکانیسم ماشه باشیم؛ ضمن اینکه مکانیسم ماشه اصطلاح غلطی است که شاید بیشتر آمریکایی‌ها این را به کار برده اند ولی همان کمیسیون مشترک برجام است که وظیفه حل اختلاف بین طرفین را بر اساس فرایند مشخصی برعهده دارد و به این صورت نیست که هر کشوری، هر لحظه اراده کند بتواند از آن استفاده کند و باید شکایت به کمیسیون ارجاع شود و مراحل تعیین شده را طی کند.
آهویی به مشکلات ایران پس از خروج آمریکا از برجام در دوره ترامپ اشاره کرد و یادآور شد: تجربه دوره ترامپ نشان داد که برجام با حضور آمریکا و متعهد بودن آمریکاست که معنی پیدا می‌کند.اروپایی‌ها نشان دادند قادر نیستند خلاء حضور آمریکا را پر کنند.
وی با بیان اینکه ما نباید از بازگشت آمریکا به برجام به خاطر احتمال اقدامات سلبی مثل مکانیسم ماشه ترسی داشته باشیم، گفت: اروپایی‌ها با خیلی از نکات برجام از ابتدا هم مشکل داشتند بنابراین در حال حاضر که فشار دولت ترامپ روی اروپا از بین رفته و بایدن هم با یک رویکرد همگرایانه‌تری نسبت به اروپا صحبت می کند اروپایی‌ها در بیانات خود فشار به ایران را افزایش داده‌اند.
مدیر گروه مطالعات ایران در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران تصریح کرد: اصولا سه کشور اروپایی حاضر در برجام، منافع حیاتی در ایران ندارند بنابراین برای آنها تحریم شدن ایران چندان دردناک نیست و همانطور که دیدیم در دوره ترامپ هم کار زیادی برای جلوگیری از تحریم ایران نکردند بنابراین برجام را نمی‌توانیم به اتکای صرف به اروپایی‌ها نگه داریم.
مجادله برجامی ایران و آمریکا تاکتیکی است
آهویی با بیان اینکه اصرار طرفین برای بازگشت طرف دیگر به برجام در مرحله نخست اقدامی تاکتیکی است، خاطرنشان کرد: در مورد اینکه کدام یک از طرفین حق دارند که روی شروط خود پافشاری کنند موضع برای دو طرف داشتن دست بالا در میز مذاکره است و یک مجادله تاکتیکی است به این معنا که هر دوطرف می‌خواهند در موقع ورود به مذاکره دست برتر را داشته باشند.
وی بحث مذاکره و دیپلماسی را خارج از موضوع عدالت یا برحق بودن دانست و گفت: اصلا بحث حق در دیپلماسی مطرح نیست و هر کسی تلاش می‌کند که با دست پر به میز مذاکره بیاید منتهی طرفین نباید هدف اصلی که بازگشت به میز مذاکره است را فراموش کنند. اگر اصرار طرفین برای امتیازگیری پیش از شروع مذاکره به شکلی باشد که اصولاً مذاکره ای شکل نگیرد به نظرم آن وقت به نقض غرض می‌شود و کار را به بن‌بست می‌کشاند.
آهویی، احیای برجام را برای ایران مهم دانست و افزود: آمریکا به نظر می رسد که فعلا عجله‌ای ندارد و در بازه زمانی کوتاه مدت ۶ ماهه یا یک ساله قصد حل وفصل مسائل با ایران را در حوزه هسته‌ای ندارد بنابراین صبر می‌کنند تا ایران از پروتکل الحاقی خارج شود و بعد بتوانند مجددا اجماع جهانی علیه ایران شکل داده و مذاکرات را شروع کنند.
بایدن برای بازگشت به برجام تحت فشار است
وی در عین حال گفت: اگر تقابل بین ایران و آمریکا در بلندمدت ادامه پیدا کند، به نظرم به نفع آمریکا نیست؛ بنابراین احیای برجام در میان مدت مورد نظر آمریکاست ولی در کوتاه مدت ممکن است با صبوری با آنها مواجه شود.
این استاد روابط بین الملل، دولت کنونی آمریکا را تحت فشار لابی های ضدایران ارزیابی کرد و افزود: مسئله دیگری هم که باید به آن توجه کنیم این است که انتقاداتی که نسبت به برجام در دوره ترامپ شد بسیار شدید و غلیظ بود بنابراین بایدن برای برگشت برجام باید به نوعی بتواند به همه این انتقادات پاسخ دهد و مخالفان را در حزب دموکرات توجیه کند؛ بنابراین چندان هم برای او از نظر داخلی کار ساده نیست.
آهویی گفت: برای اینکه بفهمیم که آیا با آمدن بایدن گشایش خواهد شد یا خیر باید به نوع انتظارات طرفین از برجام توجه کنیم؛ برای ایران، لغو تحریم‌ها هدف اصلی است و برای آمریکا نوعی مشارکت با ایران در چارچوب منطقه‌ای هدف است؛ این موضوع یک مناقشه راهبردی برای ما ایجاد می‌کند که آیا ما باید از مساله هسته‌ای عبور کنیم یا باید در بحث هسته‌ای باقی بمانیم.
وی، نویسندگان قانون مجلس درباره خروج از پروتکل الحاقی را افرادی ارزیابی کرد که خواهان ماندن ایران در موضوع هسته ای هستند و افزود: دوستانی که قانون اقدام راهبردی را نوشتند معتقدند که ما باید در بحث هسته‌ای باقی بمانیم زیرا اگر از بحث هسته ای خارج شویم ممکن است آمریکایی‌ها موضوعات دیگری را مطرح کنند واقعیت هم این است که عبور از هسته‌ای برای ما مضرات و منافعی دارد.
عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: از مضرات عبور از موضوع هسته ای این است که ممکن است موضوعات دیگری مثل مسائل موشکی یا منطقه ای روی میز مذاکره مطرح شود و منافعش این است که ما می توانیم با فضای مانور بیشتری در حوزه منطقه ای و دفاعی فعالیت کنیم و برخی محدودیت های ما برداشته می‌شود.
آهویی با بیان اینکه موضوع هسته ای رمز عملیات امنیتی‌سازی موضوع ایران در جهان است، گفت: اگر ما این رمز عملیات را به دست دشمنانمان از جمله آمریکایی‌ها بدهیم مجدداً می‌توانند روی پروژه امنیتی سازی ایران فعال شوند و این فضای بیشتری را برای مانور رژیم صهیونیستی و عربستان فراهم خواهد کرد.
برتری اخلاقی ایران در مقابل آمریکا مزیت ماست
وی افزود: بیشتر از اینکه روی این بحث تمرکز کنیم که چه کسی زودتر برگردد باید فکر کنیم که به چه نوع مذاکره‌ای قرار است برگردیم؛ تجربه دوره ترامپ هم برای جمهوری اسلامی و هم برای دموکرات ها تجربه مهمی بود که نمی‌توانند چشمشان را به روی این تجربه ببندند و به صورت خودکار به دوره اوباما رجعت کنند؛ گویی که هیچ اتفاقی نیفتاده است و این موضوع مذاکرات را پیچیده می کند.
این پژوهشگر مسائل بین الملل، استفاده از دیپلماسی فعال را برای حل مسائل ضروری دانست و گفت: دیپلماسی فعال جمهوری اسلامی بیش از گذشته مهم است زیرا ما در دوره ترامپ یک برتری و مزیت اخلاقی نسبت به آمریکا پیدا کردیم و با اینکه واشنگتن بدعهدی کرد و از برجام خارج شد ما به این پیمان متعهد ماندیم و برتری اخلاقی ما در دنیا باعث شد که کسی حتی اروپایی‌ها ترامپ را در شورای امنیت همراهی نکردند.
آهویی افزود: حفظ این برتری اخلاقی نیازمند این است که ما از ابزارهای ایجابی بیشتر از ابزارهای سلبی استفاده کنیم و اگر بخواهیم که فقط با ابزار سلبی با فضای جهانی مواجه شویم مجدداً از ایران به عنوان یک تهدید در جهان تصویرسازی خواهد شد و باید بتوانیم با همان روشی که در دوره ترامپ داشتیم از طریق گفت‌وگو با همه اعضای جامعه جهانی منطق خود را ارائه کنیم.
وی، آمریکایی ها را در کوتاه مدت نگران مسائل هسته ای ایران ندانست و تصریح کرد: اگر آمریکا احساس کند که خروج ایران از پروتکل الحاقی به معنای دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای در کوتاه مدت است طبیعتاً حق دارد که نگران باشد اما چنانکه به نظر می‌آید و در سیاست های اعلام شده نظام هم هست دستیابی به سلاح هسته ای از اهداف کشور نیست بنابراین اگر موضوع سلاح هسته‌ای را از معادله حذف کنیم خارج شدن ایران از پروتکل الحاقی نمی‌تواند خیلی اسباب نگرانی جدی برای آمریکا در کوتاه مدت باشد.
این استاد دانشگاه معتقد است: خروج ایران از پروتکل الحاقی در بلند مدت می تواند نگرانی‌هایی را برای آمریکا ایجاد کند زیرا ساز و کارهای مربوط به خلع سلاح و منع تکثیر سلاح های هسته‌ای از موضوعاتی است که اجماع قدرت های جهانی بر آن قرار گرفته و به همین دلیل مایل هستند که این مکانیسم های منع تکثیر را بتوانند بیشتر پایدارسازی کنند و خروج ایران از پروتکل الحاقی یا ان‌پی‌تی می تواند زنگ خطری برای خروج سایر کشور ها در آینده باشد و این در راستای اهداف آمریکا نیست.
آهویی با بیان اینکه خروج ایران از پروتکل الحاقی در کوتاه مدت یعنی در یک بازه زمانی ۶ماهه یا حتی یکی، دو ساله برای آمریکا اسباب نگرانی نیست، خاطرنشان کرد: در عوض، آمریکایی ها می‌توانند از خروج ایران به عنوان دستاویزی برای امنیتی سازی کردن دوباره موضوع هسته ای ایران استفاده کنند.
وی گفت: ایران بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ از ذیل فصل هفت منشور ملل متحد خارج شد اما این قطعنامه مشروط است؛ یعنی اگر تعهداتی که در قطعنامه پیش‌بینی شده به طور کامل متوقف شود و توافقی بین سایر اعضا در شورای امنیت ایجاد شود این امکان وجود دارد که به صورت بالقوه قطعنامه ای علیه ایران صادر شود و ایران را مجدداً به ذیل فصل ۷ برگرداند.
این تحلیلگر ارشد مسائل بین الملل با بیان اینکه آمریکایی ها در بردن دوباره ایران ذیل فصل هفت منشور ملل متحد احتیاط خواهند کرد، گفت: یک سناریوی محتمل این است که آمریکایی‌ها هم در قسمت ایجابی و هم در قسمت سلبی عجله ای نخواهند کرد مخصوصاً که موضوعات مربوط به انتخابات در ایران هم مطرح هست و آنها مایل هستند ارزیابی نهایی را به بعد از انتخابات ایران موکول کنند.
آهویی خاطرنشان کرد: نمی‌خواهم بگویم که بازگشت آمریکا به برجام حتماً بعد از انتخابات ایران انجام می‌شود و بستگی به شرایط دارد و ممکن است این کشور اجرای بعضی از تحریم ها مثل تحریم نفتی را تعلیق کند به این معنی که در عمل بعضی از تحریم ها را به صورت جدی اعمال نکند زیرا وزارت خزانه داری آمریکا مسئول اجرای دستورالعمل تحریم هاست و می تواند در حالی که قوانین لغو نشده اند، آنها را عملیاتی نکند.
وی گفت: بهتر است خطوط قرمزمان را برای غرب مشخص کنیم و بگوییم که مثلاً بر سر موضوعات خاص اصلا مذاکره نمی کنیم اما درباره بقیه موارد مذاکره کنیم و به این ترتیب مانع از امنیتی سازی دوباره موضوع هسته ای ایران شویم.