به گزارش خبرنگار سیاسی ایرنا حامد وفایی روز دوشنبه در کارگاه آموزشی ابتکار کمربند و راه که به همت دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد، سه پایه اصلی "ابتکار پهنه و راه" را تداوم توسعه اقتصادی پایدار در چین، گسترش نفوذ منطقه‌ای و دیپلماسی منطقه‌ای چین و چندجانبه‌گرایی چین در نظام بین الملل عنوان کرد.
وی افزود: در واقع به همان میزان که خلیج فارس، سوریه و عراق و مسائل مربوط به پاکستان و افغانستان برای ما اهمیت دارد،تحولات در حوزه آسیای جنوب شرقی و شرق آسیا و شمال شرق آسیا هم مهم است و اتفاقات و تحولاتی در این منطقه جریان است که موجب شده چین یکسری سیاست‌گذاری‌های استراتژیک و نگاهی طولانی مدت به این حوزه ها داشته باشد و نتایج قابل قبولی هم به دست آورده است.
استاد دانشگاه با اشاره به بحث چندجانبه گرایی در سیاست خارجی چین به فرآیند گام به گام تکمیل ابتکار پهنه و راه از سوی این کشور اشاره کرد و اظهار کرد: در سفر سال ۲۰۱۳ رهبر چین و دبیرکل حزب کمونیست به قزاقستان، گام نخست این ابتکار مطرح شد و رهبر چین در این سفر اعلام کرد که قصد دارد راه ابریشم باستانی را افتتاح کند.
وی افزود: رهبر چین چند ماه بعد در سفر به اندونزی پهنه و راه ابریشم دریایی را اعلام کرد و در سال ۲۰۱۳ این موضوع به فاصله چند ماه اتفاق افتاد.
این کارشناس مسائل بین الملل اضافه‌کرد: در سال ۲۰۱۵ متن بالادستی در چین منتشر شد که در آن اقدامات و چشم انداز ساخت مشترک پهنه اقتصادی جاده ابریشم و راه ابریشم دریایی آورده شده و سه نهاد وزارت خارجه، وزارت بازرگانی و کمیسیون توسعه و اصلاحات کشور چین متولی کار هستند.هر کدام از این سه نهاد به ترتیب یک پایه کار را مدیریت می کند و یکی از نهادهای اصلی درگیر با این پروژه در چین، کمیسیون اصلاحات و توسعه است. بنابراین این ابتکار یک فرآیند گام به گام را طی کرده است.
ایران از ابتکار کمربند چین کنار گذاشته نشده است
وفایی با اشاره به عنوان belt و road یعنی جاده و راه گفت اگر زبان چینی را مستقیم و بدون واسطه درک نکنیم، در خیلی از مسائل این کشور با مشکل مواجه می شویم. خاصیت کمربند بسته بودنش است و اگر هم باز باشد یک نقطه شروع و یک نقطه پایان ندارد پس اینجا اصلا بحث کمربند مطرح نیست و در زبان انگلیسی هم در خیلی از جاها به معنی پهنه و گستره استفاده می‌شود بنابراین باید ماهیت کمربندی را کنار بگذاریم اما برخی مواقع رسانه‌ها مطرح می‌کنند ایران از نقشه کمربند و راه کنار گذاشته شد که این درست نیست چین نه می تواند ایران را کنار بگذارد و نه چنین برنامه‌ای دارد.
این کارشناس مسائل چین تصریح کرد: پهنه گسترده است که می‌تواند هزار تا جاده و مسیر داشته باشد؛ قرار نیست از چین شروع شود و بخواهند ایران را دور بزنند و از بالای ایران رد شوند. ایده یک خط مشخص نیست بلکه یک ایده ذهنی گسترده و فراگیر است. ضمن اینکه چینی‌ها بسیار زیرک‌تر از آن هستند که نقشه‌ای را از آغاز منتشر کنند و بگویند ما می‌خواهیم بر اساس این نقشه حرکت کنیم و برویم.
وی اضافه کرد: چین هرگز نمی آید راه خود را ببندد و بگوید مثلاً با دو کشور می‌خواهم کار کنم و بقیه در آن نیستند حتی سوئیس هم در نقشه جاده ابریشم وجود دارد و ایالات متحده را هم برای حضور دعوت کرده است. بنابراین مفهوم پهنه با کمربند متفاوت است.
این استاد دانشگاه با بیان اینکه در سال‌های اخیر کشورهای اروپایی مذاکراتی با چینی ها برای تکمیل مسیرهایی که به اروپا ختم می‌شود، داشته اند، گفت: چینی ها گفتند 6 کریدور اقتصادی و دو جهت عمده که دو جهت عمده از بنادر چین به دریای چین جنوبی و از آنجا به اقیانوس آرام و دومین جهت از بنادر چین به دریای چین جنوبی و از آنجا به اقیانوس هند در اروپا است و آنها می‌خواهند به این سمت حرکت کنند.
وفایی با اشاره به اصطلاح "پنج تسهیل در پهنه و راه"، اظهار کرد: آنها باید همزمان در ۵ حوزه به تسهیل بپردازند و اگر تسهیل در یک حوزه غفلت شود چهار حوزه دیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این پنج تسهیل عبارتند از سیاستها که باید به تسهیل مراودات سیاستگذاری با دیگر کشورها پپردازند، حوزه دوم اتصال امکانات کشورها با یکدیگر که چین و پاکستان اتصال و ارتباط قدرتمندی را محقق کردند؛ حوزه سوم تجارت روان حوزه فاینانس و تسهیلات فاینانس بین این کشورها و حوزه پنجم ارتباط متقابل مردمی است که بخشی از این حوزه ها حکومتی، بخشی دولتی، بخشی اقتصادی و بخشی هم مردمی است.
وی ادامه داد: اگر بخواهیم ببینیم ایران در کجای ماجرا قرار می‌گیرد باید تحلیل کرد آیا با چین در حوزه سیاستها مراوداتی داریم؛ آیا در حوزه امکانات، اتصالی برقرار کردیم و آیا تجارت ما با چین سهل و روان است یا رو به افول است. آیا فاینانس ما با چین تسهیل یا دشوارتر شده است.چینی ها این موارد را تحلیل می‌کنند و نمی توان به راحتی گفت که بیاییم با چین در پهنه و راه همکاری کنیم.
وفایی گفت: سه نقطه استراتژیک آسیای جنوب شرقی، آسیای مرکزی و خاورمیانه برای چین اهمیت دارد. از این سه نقطه به ترتیب نقطه روشن، نقطه ثقل و نقطه دشوار تعبیر می‌کنند. در خاورمیانه کشورهایی مانند پاکستان افغانستان درگیر هستند و این تعامل در افغانستان و پاکستان محقق نشد. در خاورمیانه به تعامل دیگر یعنی جمهوری اسلامی ایران و شورای همکاری خلیج فارس روی آورده‌اند.
وی افزود: چین بیشتر بر الفاظی چون ابتکار و کمتر روی الفاظی چون استراتژی نقشه تاکید و اعلام می‌کند این یک ابتکار برای همکاری است نه یک استراتژی یا برنامه ژاپن و چین.
از نظر چینی‌ها مقایسه طرح کمربند با طرح مارشال درست نیست
این کارشناس مسائل بین الملل اضافه کرد: آنها همچنین بیشتر بر واژه مشورت و بهره‌برداری جمعی تاکید دارند و می‌گویند با کشورها رایزنی جمعی انجام می‌دهیم و پروژه‌ها را می‌سازیم و جمعی بهره‌برداری می‌کنیم و در مقابل بحث محوریت چین را رد می کنند.
وفایی با بیان اینکه چینی ها بر تعامل و دوراندیشی و کمتر از مرکز بودن چین تاکید دارند، گفت: مورد چهارم تاکید بر همکاری ها است برخی این طرح را با طرح مارشال آمریکا بعد از جنگ جهانی دوم که خیلی هم موفق بود مقایسه کردند که چینی‌ها این را هم قبول ندارند. مورد دیگر تاکید ویژه برای منافع داشتن ملت‌ها و همچنین تاکید بر حفاظت چین از نظم موجود جهانی است و اینکه کمتر بگوییم افول آمریکایی ها.چینی ها می‌گویند ما دنبال افول آمریکا نیستیم بلکه به دنبال نظم جهانی هستیم.
وی با اشاره به سه چالش بزرگ این طرح یعنی ظرفیت مازاد، اقتصاد و تولید، و کسب منابع انرژی، خاطرنشان کرد: چهار منبع مالی برای تامین مالی صندوق راه ابریشم، بانک سرمایه گذاری زیرساخت آسیا، بانک توسعه جدید بریکس و بانک بین‌المللی سازمان همکاری‌های شانگهای برای این طرح در نظر گرفته شده است.
این استاد دانشگاه اضافه کرد: چینی ها تاکید دارند که به دنبال طرح مارشال نیستند و ۱۰ دلیل آوردند که ایده پهنه و راه با مارشال تفاوت دارد چون طرح مارشال به دنبال رشد پیشرفت اقتصادی بعد از جنگ جهانی بود در حالی که اینجا اصلاً جنگ اتفاق نیفتاده است. انتقاد دوم بحث فلسفی تله است که می گوید وقتی قدرتی می خواهد جای قدرت مسلط را بگیرد وقوع چالش و درگیری ناگزیر است که چینی ها با رد این طرح می‌گویند ما به دنبال افول و زدن آمریکا نیستیم بلکه به دنبال حفظ نظم موجود و حراست از چارچوب‌های بین المللی هستیم.
الگوی غازهای وحشی؛ چین یا ژاپن
وی با اشاره به الگوی توسعه غازهای وحشی اظهار کرد: چینی ها می‌گویند طرح ابتکار پهنه و راه بیشتر شبیه پرواز غازهای وحشی است که یک غاز در جلو و بقیه پشت سر هستند و این طرح را نخستین بار ژاپن زمانی مطرح کرد که سیر توسعه را در پیش گرفته بود و بعد از ژاپن، کره جنوبی و بعد مالزی و دیگر کشورهای آسیایی رشد کردهند که می‌گویند در پی توسعه ژاپن رخ داده است. چینی ها علاقمند هستند که بگویند این غاز جلویی چینی است نه ژاپنی.
وفایی گفت: باید در بستر نظام بین الملل این ابتکار پهنه و راه را بررسی کنیم مناسبات منطقه ای که چینی ها دنبال کردند در حوزه‌های منطقه‌ای و جهانی بسیار موفقیت‌آمیز بود و سیاست های چینی نتایجی داشته است که یکی از آنها پیمان مشارکت جامعه منطقه‌ای منعقد شده بین چین و کشورهای طرف طرح ابتکار پهنه و راه است و این تحول بسیار بزرگی بود که یک گروه اقتصادی در نبود ایالات متحده تشکیل شد و رهبر این گروه هم کشور چین است.
شاهد چرخش استراتژیک در کشورهای آسیایی هستیم
وی افزود: چین کار با تایوان و ژاپن را در دستور کار جدی خود قرار دارد و در پی تسهیل فرایند تجارت آزاد با ژاپن و کره جنوبی است و شاهد یک گردش استراتژیک در حوزه کشورهای آسیایی آن به سمت چین هستیم. امروز آ س آن از آمریکا به سمت چین در حال چرخش است و اینها همه نتیجه معادلات منطقه ای کشور چین است که بسیار موفقیت آمیز بوده و اگر بخواهیم ایده پهنه و راه را بررسی کنیم به فضای اقتصاد چین و معادلات منطقه‌ای از جمله آسیای شرقی، مرکزی، خاورمیانه و گستره نظام بین الملل می‌رسیم.
وفایی ادامه داد: مسایل داخلی کشور و اقتصاد چین را هم باید مدنظر قرار دهیم وقتی مجموع این فرآیند را بررسی کردیم می‌توانیم به یک نگاه کلی دست یابیم که ما را به تحلیلی از ایده پهنه و راه برساند و اینها نقشه های کلی را هستند و نمی‌توانیم بگوییم ایران از نقشه حذف شده است.
کارشناس مسائل چین با نادرست خواندن این دست قضاوت‌ها، گفت: اما واقعیت این است که ایران در حال حاضر بسیار کمرنگ است و بخش زیادی از آن به خود جمهوری اسلامی و سیاست‌های ما و نگاه ما به کشور چین برمی‌گردد که متاسفانه هیچ‌گاه نگاه استراتژیک نبود و همیشه نگاه آلترناتیوی بود.
وی ادامه داد: به نظرم باید نگاه را تغییر دهیم چون چین کارخانه جهان است و کشوری است که باید با آن رابطه داشته باشیم. کشورهایی که امروز بیشترین رابطه را با چین دارند اصلی‌ترین کشورها هستند مانند ایالات متحده، اسرائیل و روسیه لذا باید بازنگری کامل در بحث روابط راهبردی با چین داشته باشیم.
وفایی ابراز امیدواری کرد که با توجه به شکل گیری نگاه شرق در کشور بتوانیم چارچوب جدیدی برای مناسبات با کشور چین بر اساس واقعیت مسائل کشور و منافع راهبردی مان تعریف کنیم.