«سید جلال دهقانی فیروزآبادی» روز پنجشنبه در گفت و گو با خبرنگار سیاسی ایرنا با اشاره به تحولات هفته های اخیر پیرامون توافق هسته‌ای گفت: غلیرغم خوش‌بینی‌هایی که درباره بازگشت بدون قید و شرط بایدن به برجام شکل گرفته بود، شرایط برخلاف انتظارات پیش رفت و این موضوع وضعیت پیچیده‌ای را ایجاد کرده است.
وی افزود: خیلی از کارشناسان در آمریکا پیش از شروع به کار بایدن، به وی توصیه می‌کردند که اهرم‌هایی که ترامپ ایجاد کرده را ارزان به ایران نفروشد. اکنون هم آمریکایی‌ها درصدد استفاده از اهرم‌های ترامپ هستند و می‌خواهند در ازای امتیازات حداقلی از ایران امتیازات حداکثری بگیرند.
عضو هیات علمی گروه روابط بین‌الملل دانشگاه علامه طباطبایی با بیان اینکه آمریکایی‌ها به زعم خود می‌خواهند مطالبات ایران را کاهش دهند، گفت: علت بخشی از این رویکرد هم مربوط به شکافی است که الان در خود آمریکا وجود دارد. جمهوری‌خواهان موافق بازگشت بایدن به برجام بدون اخذ امتیازات حداکثری نیستند و می‌خواهند سیاست فشار حداکثری تداوم داشته باشد.
دهقانی فیروزآبادی، با اشاره به مخالفت‌های عربستان و اسرائیل با برجام خاطرنشان کرد: واقعیت این است که این مخالفت‌ها فرایند بازگشت بایدن به برجام را کند کرده و اساسا شرط گذاری آمریکایی‌ها برای بازگشت ایران به تعهدات، قبل از آمریکا موضوع جدیدی نیست و اعضای تیم سیاست خارجی بایدن قبل از شروع به کار هم آن را مطرح می‌کردند.
وی درباره دلایل درخواست ایران و آمریکا برای بازگشت طرف مقابل به تعهدات در مرحله نخست، نیز گفت: در شرایط نظام بین الملل اصطلاحاً آنارشیک یعنی نظامی که فاقد حکومت مرکزی است، بی اعتمادی متقابل وجود دارد و کشورها بر اساس خود تضمینی عمل می کنند نه اینکه دیگری تضمین کند و بدقولی و بدعهدی آمریکا در گذشته به فضای بی اعتمادی میان دو کشور دامن زده است.
نویسنده کتاب «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران» یادآور شد: چه قبل از ترامپ و چه بعد از آن، آمریکایی‌ها به تعهداتشان عمل نکردند اما جمهوری اسلامی در چارچوب برجام به همه تعهداتش عمل کرد و طبیعی است که نگران بدعهدی مجدد واشنگتن باشد و خواهان تضمین عینی از سوی آمریکایی‌ها پیش از برگشت به تعهدات برجامی شود.
بن‌بست در برجام ناشی از زیاده‌خواهی آمریکاست
دهقانی فیروزآبادی، علت بن‌بست به وجود آمده در برجام را زیاده‌خواهی و باج‌گیری آمریکا از ایران عنوان کرد و درباره نقش اروپا در میانجیگری بین تهران و واشنگتن گفت: سابقه و تجربه‌ای که از مذاکرات هسته ای ایران با اروپا از سال ۸۲ تاکنون وجود دارد، چه زمانی که سه کشور اروپایی مستقیماً با ایران طرف بودند و چه بعدها در جریان برجام، اروپا نقش بازیگر مکمل آمریکا را دارد و براساس راهبرد احاله مسئولیت از سوی آمریکا عمل می‌کند.
وی اضافه کرد: اروپا میانجی بی‌طرف نیست و به نفع آمریکا کار می‌کند با این وجود ما می‌توانیم از اروپا استفاده کنیم و امتیازاتی که آمریکا مستقیماً در این بازی اعتبار نمی‌خواهد به ما بدهد از طریق اروپا بگیریم.
بایدن دیپلماسی را به اجبار دوران ترامپ اضافه کرده است
این استاد دانشگاه به انتقادات دموکرات‌ها از ترامپ برای کنار گذاشتن دیپلماسی و استفاده از اجبار علیه ایران اشاره کرد و گفت: ایران و آمریکا به یک بن‌بست دیپلماتیک رسیده‌اند و با ابتکارات پیشین نمی‌توان از آن خارج شد. واقعیت این است که بایدن اکنون به سیاست اجبار دوران ترامپ، دیپلماسی را نیز اضافه کرده است.
دهقانی فیروزآبادی تصریح کرد: طبیعتاً دیپلماسی اجبار راه مقابله با دیپلماسی اجبار است و جمهوری اسلامی ایران هم از ابزارها و اهرم‌های قدرتی که در اختیار دارد استفاده می‌کند و راهبرد تهران، اهرم‌سازی در مقابل اهرم‌های آمریکاست و باید یک دیپلماسی فعال و حداکثری همه‌جانبه را در کنار اهرم‌سازی در پیش بگیریم.
وی درباره کاهش تعهدات برجامی ایران نیز گفت: برخی معتقدند کاهش تعهدات از سوی ایران بازگشت آمریکا را سخت‌تر و برجام را تضعیف می‌کند و ممکن است به یک اجماع بین المللی علیه ایران منجر شود اما من معتقدم این کار می‌تواند موجب بازگشت آمریکا به تعهداتش شود یا حداقل واسطه‌هایی را برای میانجیگیری بین طرفین فعال کند.
رییس دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه علامه طباطبایی، درخواست‌های اروپا برای میانجیگیری و پذیرش این موضوع توسط بایدن در کنار سفر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین المللی انرژی اتمی به تهران را نتیجه سیاست درست کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران دانست و افزود: کاهش تعهدات برجامی اهرم‌های چانه زنی ایران را تقویت خواهد کرد و سبب تحرک دیپلماتیک طرف‌های دیگر می‌شود اما در عین حال باید مراقب بود منجر به فروپاشی برجام نشود.
«اقدام در برابر اقدام» سناریوی احتمالی برای حفظ برجام است
دهقانی فیروزآبادی گفت: پیش بینی من این است که برجام حفظ می شود زیرا همه طرف‌ها نفعشان در حفظ برجام است و کند پیش رفتن امور ناشی از این است که هرکدام درصدد هستند که بیشترین امتیاز را بگیرند و کمترین امتیاز را بدهند.
وی، بازگشت آمریکا به برجام را به معنای رفع کامل تحریم‌ها ندانست و افزود: آمریکایی‌ها هم قبلا گفته بودند و هم الان گفتند که با بازگشت به برجام همه تحریم‌ها را لغو نمی‌کنند؛ بنابراین سناریوی محتمل بازگشت تدریجی متقابل طرفین به تعهدات پیش روست یعنی لغو تدریجی و رفع تحریم‌ها و بازگشت متقابل و تدریجی ایران به تعهدات که از آن تحت عنوان «اقدام در مقابل اقدام» هم تعبیر می شود.
دیپلماسی منطقه‌ای ایران به صورت موازی دنبال شود
این تحلیلگر ارشد مسائل بین المللی درباره موضوعات مطرح شده از سوی برخی کشورهای اروپایی درباره حضور کشورهای منطقه در مذاکرات احتمالی برجام گفت: ایران نمی پذیرد بازیگران منطقه ای در مذاکرات مشخصی که در حوزه هسته‌ای انجام گرفته ورود کنند و این کار به معنای توسعه برجام به سایر موضوعات است و این موضوع از خطوط قرمز ایران است و به نظر می‌رسد هدف دولت‌های غربی مثل دولت فرانسه از طرح چنین موضوعاتی جلب نظر کشورهای عربی و نفوذ به این کشورهاست.
دهقانی فیروزآبادی در عین حال مذاکرات منطقه‌ای به صورت مستقل و خارج از مذاکرات هسته‌ای را سیاست معقول ارزیابی کرد و گفت: سیاست اصولی ایران گفت‌وگوهای منطقه‌ای بوده و طرح صلح هرمز و طرح گفت‌وگوهای خلیج فارس در همین راستا از سوی ایران مطرح شدند و لازم است دیپلماسی فعال منطقه ای مبتنی بر تنش‌زدایی و اعتمادسازی با همسایگان به صورت موازی توسط ایران دنبال شود.
وی در مورد برداشته شدن برخی محدودیت‌های دیپلمات‌های ایران در مقر سازمان ملل و پس گرفتن مکانیسم ماشه از سوی آمریکا نیز گفت: پیش‌بینی شده بود که محدودیت‌های دیپلمات‌های ایران، ویزای کشورهای مسلمان و حتی بعضی از تحریم‌های دارویی به ویژه داروهای مقابله با کرونا بعد از روی کار آمدن بایدن برداشته شود اما اینها در واقع زمینه‌سازی برای ندادن امتیازات اصلی است.
این استاد روابط بین الملل، هدف آمریکا از این اقدامات نمادین را تأثیرگذاری بر افکار عمومی عنوان کرد و گفت: آمریکاوانمود می کند که در حال دادن امتیاز به ایران است در صورتی که اینها اصلاً برای جمهوری اسلامی ایران در مقابل تعهدات اصلی ایالات متحده امتیاز محسوب نمی‌شود و هدف این اقدامات در دست گرفتن ابتکار عمل دیپلماتیک و منفعل کردن دیپلماسی جمهوری اسلامی است و ارزشی ندارد.
بازگشت آمریکا به برجام باید مشروط شود
دهقانی فیروزآبادی درباره احتمال رفتن ایران ذیل فصل هفت منشور ملل متحد در صورت بازگشت آمریکا به برجام نیز گفت: بازگشت بایدن به برجام بدون لغو تحریم‌ها به ضرر ماست زیرا به لحاظ حقوقی برجام پیمانی بین‌المللی نیست و یک پیمان چند جانبه سیاسی غیرالزام آور است بنابراین می‌تواند از سوی آمریکا مورد سوءاستفاده قرار گیرد.
وی، مخالفت اعضای شورای امنیت سازمان ملل متحد با فعال کردن مکانیسم ماشه از سوی ترامپ به خاطر حضور نداشتن آمریکا در برجام را یادآور شد و افزود: دموکرات‌ها به ترامپ این نقد را داشتند که با خروج از برجام، اهرم‌های موجود برای مهار ایران را از بین برده است بنابراین اگر همان ابتدا، ایران نتواند امتیازات اصلی را که لغو تحریم هاست از آمریکا بگیرد و بایدن به راحتی بتواند به برجام برگردد، احتمال گرفتن امتیاز برای تهران سخت می‌شود و حتی می تواند به فعال شدن مکانیسم ماشه از سوی واشنگتن منجر شود.
این استاد دانشگاه معتقد است: آمریکا باید با شرایط خاصی به برجام برگردد و بازگشتش توسط ایران و دیگر اعضای برجام مشروط شود و توانایی این کشور برای استفاده از مکانیسم ماشه در صورت بازگشت نیز مهار شود و این موضوعات باید قبل از بازگشت بایدن به برجام حل و فصل شود و به بعد از بازگشت آمریکا موکول نشود.