توسعه فناوری‌های نوین آبیاری در کنار اقداماتی دیگری مانند افزایش کشت محصولات کم آبخواه و خاموشی چاه‌های کشاورزی در فصل زمستان در یک دهه اخیر زمینه را برای مدیریت هرچه بهتر منابع آب بخش کشاورزی در استان یزد فراهم ساخته و آسیب های خشکسالی را تاحدود زیادی کاهش داده است.
برخی کارشناسنان کشاورزی بر این اعتقادند که با وجود کمک آبی در استان یزد، با بهره گیری از علم و تکنولوژی نوین، می توان از منابع آب موجود حداقل ۲ برابر و حتی بیشتر از میزان فعلی تولید محصولات کشاورزی ، برداشت کرد.
افزایش تولید محصولات کشاورزی به روش علمی و تضمین امنیت غذایی مردم از رویکردهای راهبردی دولت تدبیر و امید در هفت سال گذشته بوده که در قالب اجرای طرح های آبیاری نوین، توسعه محصولات کم آبخواه نظیر کشت های گلخانه ای ، ترویج کشت زعفران ، گیاهان دارویی و پسته و همچنین پرورش دام از نژادهای پرتولید و چندقلوزا از سیاست های اجرا شده از سوی وزارت جهاد کشاورزی در این مدت بوده است.
در کنار این اقدامات جلوگیری از حفرچاه‌های غیرمجاز و مسدودسازی آنها، ایجاد محدودیت فعالیت چاه های کشاورزی در فصل زمستان با اعمال خاموشی در این چاه‌ها نیز در سال های اخیر نقش موثری در کاهش اسیب های ناشی از خشکسالی در استان یزد داشته است.
۳۰۰ حلقه چاه غیرمجاز کشاورزی در یزد مسدود شد
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای یزد با تاکید بر جلوگیری از برداشت بی رویه از منابع آب زیرزمینی و مدیریت استحصال این ماده حیاتی به گزارشگر ایرنا گفت: با همکاری ۲۰ گروه گشت و بازرسی طی هفت سال اخیر ( ۹۲ تا ۹۹) ۳۰۰ حلقه چاه غیرمجاز کشاورزی در استان با حکم قضایی مسدود شده است.
محمدمهدی جوادیان زاده با بیان اینکه ایجاد فروچاله نشان دهنده مرگ برخی از آبخوان های استان است، اظهار داشت: در اثر افت سطح آب های زیرزمینی ، طرح ملی احیا و تعادل بخشی با هدف حفظ منابع موجود از چند سال گذشته در استان به اجرا درآمده است.
وی تصریح کرد: در قالب این طرح ، خاموشی ۳۰ روزه چاه‌های کشاورزی در سال ۱۳۹۵، ۴۵ روزه در سال ۱۳۹۶، ۶۰ روزه در سال ۱۳۹۷ و اجرای طرح تحویل حجمی آب در سال های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ در دستور کار قرار گرفت .
جوادیان زاده ادامه داد: برای مدیریت برداشت آب و بهره وری از این ماده با ارزش ، هم اکنون ۲ هزار و ۳۰۰ حلقه چاه مجاز کشاورزی در استان فعال است که برای تعادل بخشی آب از چاه ها تاکنون هزار و ۸۰۰ حلقه چاه به کنتور هوشمند تجهیز شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای یزد با تشریح وضعیت بحرانی منابع آب استان و به خصوص در شهرستان ابرکوه به عنوان یکی از قطب های مهم کشاورزی استان، اظهار کرد: کاهش منابع آبخوان ها روندی خطرناک یافته و حفظ این منابع بدون مشارکت و همکاری کشاورزان و بهره برداران امکان پذیر نیست.
وی با بیان اینکه آب بخش های کشاورزی ، شرب و صنعت استان از سه هزار و ۶۰۰ حلقه چاه کشاورزی استحصال می شود ، تصریح کرد: هم اکنون وضعیت منابع آب ۱۶ دشت استان ناپایدار است و دشت های یزد - اردکان و ابرکوه هم در وضعیت بحرانی قرار دارد.
جوادیان زاده با تاکید بر ترویج کشت محصولات کم آبخواه یادآورشد: باتوجه به کسری مخازن آب زیرزمینی، و ایجاد فروچاله های عمیق در ابرکوه، بایستی کشاورزان در مدیریت برداشت آب و حفاظت از این سرمایه مشارکت جدی تری باشند ، زیرا در چنین شرایطی اجرای طرح های تعادل بخشی در کنار فرهنگ سازی مصرف درست تنها نسخه نجات بخش منابع آب استان است.
وی با اشاره به اینکه امسال طرح خاموشی چاه‌های کشاورزی در استان اجرا نمی‌شود، خاطرنشان کرد: درسال زراعی جاری کشاورزان و بهره برداران تا آخر فروردین ماه ۱۴۰۰ با برنامه ریزی متناسب با حجم آب تحویلی، برداشت آب را مدیریت می کنند.
تغییر مدار آبیاری از هشت روز به ۲۵ روز
یکی از کشاورزان ابرکوه نیز که با استفاده از روش‌های نوین آبیاری بهره‌وری منابع آب را افزایش داده به گزارشگر ایرنا گفت: با وجود سیلاب‌هایی سال زراعی جاری، تداوم ۲۵ ساله خشکسالی و شرایط بحرانی آب کشاورزی ، کاهش آب سفرهای زیر زمینی آنقدر زیاد بوده که این سیلاب ها کفاف کسری چندین ساله آب را نمی دهد.
حسن فلاح زاده ادامه داد: با توصیه کارشناسان بخش کشاورزی ، برای بهره وری از آب با تغییر الگوی کشت، توسعه محصولات کم آبخواه و اجرای سامانه آبیاری های نوین در اراضی کشاورزی با مصرف میزان آب ثابت ، تولید محصولات بیش از ۳۰ درصد افزایش یافته است.
یکی دیگر از کشاورزان ابرکوهی نیز گفت: علت بخشی از بحرانی شدن شرایط دشت و آبخوان شهرستان ابرکوه که سرچشمه آن در شمال استان فارس قرار دارد برداشت بی رویه آب در سرچشمه آن در استان فارس است.
خلیل روشن خاطرنشان کرد: ما تلاش می کنیم با آبیاری به موقع به خصوص در فصل پاییز و زمستان مدار آبیاری از هشت روز یکبار به ۲۰ تا ۲۵ روز یکبار کاهش دهیم و برخی از کشاورزان مدار آبیاری پسته را روی ۱۱۰ روز بسته اند که با این میزان آبیاری تولید پسته خشک آنها در هرهکتار به پنج تن رسیده و لذا کشاورزان قدر آب را می دانند و در برداشت آن اصول مدیریت و بهره وری را رعایت می کنند.
فرونشست زمین ، فروچاله و شوری آب
رییس اداره منابع آب ابرکوه هم با بیان اینکه عمیق‌ترین چاه‌های استان یزد مربوط به این شهرستان است، گفت: به دلیل کاهش بارندگی و تداوم بیش از ۲ دهه خشکسالی با وجود حفر چاه هایی با عمق ۳۰۰ متر، میزان آبدهی برخی چاه های کشاورزی ابرکوه به ۲ لیتر بر ثانیه کاهش یافته است.
سیدعلی مشکات افزود: برداشت بی رویه آب از سفره های زیرزمینی، به تهدید بزرگی برای منابع آبی تبدیل شده و خطراتی مانند فرونشست زمین، فروچاله ، شق زمین، کاهش حجم آب شیرین و شور شدن منابع را در پی دارد و هم اکنون علاوه بر این مشکلات آبدهی بیشتر چاه های شهرستان نسبت به گذشته تقلیل یافته و روز به روز از این میزان کاسته می‌شود.
وی با بیان اینکه بهترین راهکار استفاده از آب ، توسعه طرح های آبیاری نوین است ، اظهارکرد: این شهرستان یکی از چهار دشت ممنوعه بحرانی استان یزد است که با کسری مخزن حدود ۱.۱ میلیارد مترمکعب روبروست و این در حالی است که حدود ۳۰ درصد چاه های کشاورزی استان در ابرکوه حفر شده و ۹۲ درصد آب برداشت شده نیز در بخش کشاورزی این شهرستان مصرف می شود.
مشکات با بیان اینکه سالانه از ۷۵۵ حلقه چاه فعال حدود ۹۰ میلیون مترمکعب آب برداشت می شود، ادامه داد: این میزان استحصال از گذشته تاکنون سبب شده تا دشت ابرکوه پس از دشت یزد - اردکان بیشترین کسری مخزن آب استان را داشته باشد.
دبیر شورای حفاظت منابع آب ابرکوه گفت: تجهیز چاه ها به سامانه هوشمند یکی از ابزارهای مدیریت برداشت آب است که در این راستا ۹۸ درصد چاه های کشاورزی و ۵۶ درصد چاه های صنعتی منطقه مجهز به کنتور یا سامانه حجمی با اندازه گیری میزان پمپاژ آب و محاسبه حجم مصرفی مانع بهره برداری غیراصولی شده است و زمینه را برای استفاده بهینه همه ذینفعان از این ماده حیاتی فراهم می‌کند.
مشکات با بیان اینکه تاکنون ۴۲ مورد فروچاله و فرونشست زمین در ابرکوه شناسایی شده، تصریح کرد: از سال ۱۳۹۵، کشاورزان با مشارکت در طرح خاموشی موقت چاه‌ها در مدیریت برداشت آب مشارکت فعالی داشته‌اند.
به گفته وی با اجرای طرح خاموشی ۳۰ روزه چاه‌ها در سال ۹۵ حدود ۱۵ میلیون مترمکعب و با خاموشی ۴۵ روزه در سال ۱۳۹۶ نیز ۱۶.۷ میلیون مترمکعب و در طرح ۶۰ روز در سال ۱۳۹۷ حدود ۲۰ میلیون مترمکعب و در قالب طرح تحویل حجمی در پنج ماهه ۹۸ نیز ۱۲ میلیون مترمکعب در مصرف آب صرفه‌جویی شد.
تجهیز حدود ۱۷ هزار مزرعه و باغ استان به سیستم آبیاری نوین
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی یزد با تاکید بر اجرای طرح های آبیاری نوین در مزارع و باغ های استان به گزارشگر ایرنا گفت: از سال ۱۳۷۰ تاکنون ۳۱هزار هکتار اراضی زراعی و باغی استان به سامانه های آبیاری نوین تجهیز شده است.
محمدحسین ملانوری با اشاره به مزایای سامانه های آبیاری نوین مانند کم فشار ، قطره ای ، زیرسطحی ، تیپ و تشتکی، تصریح کرد: در این سامانه ها راندمان آبیاری از ۳۵ تا ۸۵ درصد افزایش می یابد که در آبیاری تحت فشار راندمان آب به ۲.۵ برابر افزایش یافته است .
وی ادامه داد: دولت در چارجوب افزایش طرح بهره وری و استفاده بهینه از آب مجازی، ۲۰۵ میلیارد ریال کمک بلاعوض برای اجرای طرح های آب و خاک به کشاورزان این استان پرداخت کرده و از سال ۱۳۷۰ تاکنون برای بهره وری بهتر منابع آبی حدود ۳۱ هزار هکتار اراضی زراعی و باغی به سامانه های آبیاری نوین تجهیز شده است.
ملانوری بابیان اینکه در هفت سال گذشته ۱۶ هزار و ۸۰۹ هکتار مزرعه و باغ استان به سیستم آبیاری نوین تجهیز شده است ، یادآور شد: برای تجهیز این سطح دولت یازدهم و دوازهم هزار و ۱۶۰ میلیارد ریال کمک بلاعوض به کشاورزان پرداخت کرده است .
معاون سازمان جهاد کشاورزی یزد با تاکید بر اجرای طرح های آبیاری نوین ، افزود: این استان با کسب رتبه ۱۵ کشور در اجرای طرح‌های آبیاری تحت فشار گامی مهم برای استفاده از ظرفیت منابع آب و خاک کسب کرد که فرایند آثار آن بزودی در جهش تولیدات کشاورزی آشکار می شود.
فرماندار و رییس شورای حفاظت منابع آب ابرکوه نیز با بیان اینکه کشاورزان شهرستان در پنج سال گذشته برداشت آب را به خوبی مدیریت کرده اند، گفت: آنها در این مدت با خاموشی چاه های کشاورزی و تجهیز چاه ها به سامانه هوشمند در استحصال شفاف از منابع آب با شورا همکاری کردند.
محمدحسین امامی در گفت وگو با گزارشگر ایرنا افزود: کشاورزان طرح برداشت حجمی آب را برای دومین سال متوالی تا آخر فروردین ماه سال ۱۴۰۰ اجرا می کنند و بر اساس این طرح حجم آب تحویلی مجاز برای هر کشاورز مشخص شده و سامانه موجود به صورت خودکار پس از تحویل سهمیه آب ، قطع می شود .
از۱۱۲ هزار هکتار اراضی قابل کشت استان یزد، ۳۲ هزار و ۳۵۴ هکتار (معادل ۲۹ درصد) زراعی و ۷۹ هزار و ۶۴۶هکتار (معادل ۷۱ درصد) به کشت محصولات باغی و گلخانه ای اختصاص دارد و بخش عمده درآمد کشاورزان یزد مربوط به باغبانی و کشت محصولاتی مانند پسته، انار، زردآلو ، زعفران و گیاهان دارویی است.
۶۰۶ هزار تن محصول زراعی، ۲۵۵ هزار تن محصول باغی، ۵۵۰ هزار تن محصول گلخانه ای و ۳۹۲ هزار تن محصولات دامی در مجموع یک میلیون و صد هزار تن محصول حاصل تلاش ۱۱۷ هزار و ۸۰۰ کشاورز، دامدار و بهره بردار در تولید محصولات کشاورزی ، باغی ، گلخانه ای و دامی در استان یزد است.