گزاره «ایالات متحده‌ی آمریکا قدرتی در حال افول است و یقینا جایگاه هژمونی خود را در رقابت با دیگر رقبا از دست خواهد داد» سال هاست که با مضامین و تعابیر مشابه، از زبان برخی تحلیلگران و اساتید روابط بین‌الملل در محافل مختلف شنیده می‌شود. به تازگی «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به آن اشاره کرد. چندی پیش «نوآم چامسکی» اندیشمند و نظریه پردار مشهور آمریکایی هم گفت هژمونی آمریکا در حال افول است و اظهارات قلدرمابه مسوولان آمریکایی مبنی بر اینکه آمریکا قدرت بلامنازع است، رویایی بیش نیست.
افول هژمونی آمریکا و نقش ترامپ در آن
در سال ۲۰۱۶ میلادی «دونالد ترامپ» اعتراف کرد که آمریکا شاخص های قدرت را از دست داده است. او گفت آمریکا دیگر بزرگ نیست. او در شعاری تحت عنوان «باید بار دیگر آمریکا را قدرتمند کنیم» در نخستین سند امنیت ملی آمریکا در سال ۲۰۱۷ هم به طور رسمی به افول هژمونی آمریکا اعتراف کرد و تلاش خود را برای جلوگیری از این موضوع متمرکز کرد. اما از نظر بسیاری از ناظران او نه تنها در این زمینه موفقیتی نیافت، بلکه با سیاست های نسنجیده خود این روند را شتاب بخشید. انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ وجود شکاف عمیقی در جامعه آمریکا را نشان داد. اعلام تقلب در انتخابات سبب تردید در دموکراسی آمریکایی شد. حمله تظاهرات کنندگان و هوادران ترامپ به کنگره نشان داد که آنها دیگر دموکراسی آمریکایی را قبول ندارند. قدرت نرم و سخت آمریکا از بین رفته است. طی سال های گذشته آمریکا می توانست به راحتی جهان را متحد کند. اما دیگر این قدرت را ندارد. به عنوان مثال در عقب نشینی توافق هسته ای، آمریکا به تنهایی رها شد و فقط عربستان و رژیم اسراییل آن را همراهی کردند. آمریکا در سوریه هم نتوانست امور را مدیریت کند و تحولات برخلاف خواست آن رقم خورد. حمله ایران به پایگاه های آمریکا در عراق پس از ترور سردار «قاسم سلیمانی» و «ابومهندی المهندس» و همراه نشدن کشورهای جهان در سازمان ملل با طرح ترامپ تحت عنوان فعال سازی «مکانیسم ماشه» با هدف تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران هم نشان دهنده افول قدرت آمریکا است.
«جان ایکنبری» استاد علوم سیاسی و روابط بین الملل دانشگاه «پرینسون» به خبرگزاری «براثای» عراق گفت:دوران آمریکا به سر آمده و نظام های شرقی جایگزین آن خواهند شد. حتی سرمایه گذاران غربی هم سرمایه های خود را به جنوب شرق آسیا منتقل می کنند. این نشان دهنده افول اقتصاد آمریکا و بی اعتمادی جامعه آمریکا به نظام آن است. تحلیلگران معتقدند که ترامپ یکی از دلایل افول هژمونی آمریکا بود. سال های حضور ترامپ در قدرت سبب ایجاد شکاف در جامعه آمریکا شد. او اصول را نادیده گرفت و آداب و رسوم را ویران کرد. او حتی یک روزهم تلاش نکرد رئیس جمهوری کل مردم آمریکا باشد. در دوره ترامپ پایه های دموکراسی هدف قرار گرفت.
«ابو ارشید» تحلیلگر مسایل سیاسی در روزنامه «عربی ۲۱» مصر نوشت: ترامپ با آشوب طلبی و عوام گرایی خود همه نکات بد دولت های سابق آمریکا را در خود جمع کرده بود. او به طور بی سابقه ای اوضاع داخلی و ارزش های آمریکا را بر هم زد. او با نادیده گرفتن قانون، نهادها را تضعیف کرد و با حساسیت های دینی، مذهبی و ایدئولوژی بازی کرد.
مرکز پژوهش های «العربی» مصر نیز در بخشی از گزارش خود آورد: سیاست خارجی آمریکا و مقدار کارامدی آن از زمانی که ترامپ در سال ۲۰۱۷ قدرت را در دست گرفت شاهد تغییرات قابل ملاحظه ای بود. این موضوع به ویژه در سایه قدرت یابی کشورهای چین و روسیه در جایگاه آمریکا در نظام بین الملل تاثیر گذاشت و سبب شد که بحث هایی درباره پیدایش نظام چند قطبی مطرح شود. شیوع ویروس کرونا هم شکننده بودن قدرت امریکا را برملا کرد. در سایه شیوع ویروس کرونا در بسیاری از کشورها و افزایش شمار قربانیان و ناگواری اقتصاد جهانی، آمریکا به عنوان سردمدار نظام جهانی نتوانست نقش خود را ایفا کند. این کشور حتی از همپیمانان خود هم چشم پوشی کرد و به آنها کمک نکرد. آمریکا در داخل هم در سایه آشفتگی سیاست خود نتوانست با این ویروس مقابله کند. ویروس کرونا مقدار شکنندگی زیرساخت های بهداشتی آمریکا را نشان داد به طوری که این کشور بیشترین قربانیان کرونا را داشته است و قدرتمندی این کشور در این زمینه با شک و تردیدهای بسیاری همراه شد.
جنگ هایی که افول هژمونی آمریکا را رقم زد
تحلیلگران معتقدند که در جنگ هایی که آمریکا به بهانه مبارزه با تروریسم در افغانستان و عراق وبرخی دیگر از کشورها ؛ وارد شد نشانه های افول هژمونی آمریکا به دلیل هزینه های بالای این جنگ ها آشکار شد. افزون بر پرونده جنگ عراق و افغانستان شکست های سیاسی پی درپی آمریکا در پرونده هسته ای ایرن و کره شمالی خود را نشان داده است.
به نوشته تارنمای اندیشکده «الدیمقراطی» مصر، آمریکا در رهبری جهان بیشتر بر برتری اقتصادی خود تکیه می کرد، اما قدرت اقتصادی این کشور به دلیل ماجراجویی ها و شکست های نظامی با بسیاری از مشکلات روبرو شد. هزینه جنگ های عراق و افغانستان بر کمر اقتصاد آمریکا سنگینی کرد. کند شدن پیشرفت علمی آمریکا هم در این زمینه تاثیر گذاشت.آمریکا که طی مدت طولانی از نظر علمی و فناوری پیشتاز بود. این موضوع در رهبری آمریکا در جهان نقش داشت. اکنون آمریکا در این زمینه در حال عقب افتادن از رقبا است. بسیاری از گزارش ها نشان می دهد که آمریکا اکنون در هزینه در زمینه های علمی در رتبه هفدهم است و کشورهای صنعتی از جمله کانادا و ژاپن و سوئد از آمریکا پیشی گرفته اند.
قدرت یابی چین و روسیه
قدرت یابی چین و روسیه هم به نوبه خود مایه نگرانی بالای آمریکا است. صعود چنین شاخص بزرگی است که نشان دهنده پیشتازی بازیگران بزرگ در مسیر شکست نظام تک قطبی است. روسیه هم از آشفتگی سیاست های آمریکا برای تقویت نفوذ خود در منطقه خاورمیانه استفاده کرده است. روسیه به یک کنشگر موثر بین المللی در منطقه خاورمیانه و شماری از پرونده ها به ویژه پرونده سوریه تبدیل شده است. روسیه از تحولات سوریه به عنوان فرصتی برای بازیابی جایگاه خود در عرصه بین الملل استفاده کرده است.
به نوشته «عربی ۲۱» با وجود اینکه تولید ناخالص ملی آمریکا در سال ۲۰۱۹ حدود هفت تریلیون دلار از چین بیشتر بوده است. اما چین در خطی ثابت طی ده سال آینده به آمریکا خواهد رسید. پیشرفت علمی و فناوری چین به طور پرشتابی، شکاف با آمریکا را پرخواهد کرد. تعداد اختراعات ثبت شده چین فراتر از اختراعات آمریکا است. ارزش صادرات چین بیشتر از صادرات آمریکا است و چین مانند آمریکا از سنگینی بدهکاری ها رنج نمی برد. حتی در عرصه نظامی هم چین طی سال های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۰ هزینه نظامی خود را از ۱۱۶ میلیارد دلار به بیش از ۲۶۰ میلیارد دلار افزایش داده است تا فاصله آن با آمریکا که سالانه ۷۵۰ میلیارد دلار بودجه نظامی دارد کمتر شود.
مرکز پژوهش های العربی مصر نوشت: اگرچه شیوع این ویروس در اواخر دسامبر ۲۰۱۹ از چین آغاز شده بود اما این کشور با کنترل ویروس در ماه مارس سال ۲۰۲۰ موفق شد این ویروس را مهار کند. پس از مهار این ویروس، چین برای نقش آفرینی فعال به جای آمریکا در عرصه بین الملل وارد عمل شد و تلاش کرد جای خالی آمریکا را پر کند. این کشور کمک های انسان دوستانه به بسیاری از کشورهای اروپایی و آفریقایی ارسال کرد. کشورها جهان از تجربه چین در مبارزه با ویروس استفاده کردند و این موضع جایگاه آمریکا را در عرصه بین المللی تضعیف کرد.
برپایه گزارش اندیشکده راهبردی"الدیمقراطی" مصر، روسیه هم پس از اینکه توانست در میدان های نبرد سوریه اوضاع را به نفع نظام سوریه تغییر دهد اعتماد به نفس خود را بازیافت و قدرت خود در آرایش امنیتی و سیاسی منطقه از سوریه آغاز کرد و با استفاده از سوریه آمریکا را در عرصه بین المللی به چالش کشید. در نهم نوامبر ۲۰۲۰ هم ارمنستان و آذربایجان در قره باغ تحت نظارت روسیه یک توافق امنیتی امضا کردند. آمریکا نتوانست نقشی را در این زمینه بازی کند. این نشان داد که نقش روسیه در این منطقه افزایش یافته است. روسیه با ائتلاف سازی های مختلف در منطقه توانست است از کاهش نفوذ آمریکا در منطقه استفاده کند و بار دیگر به عنوان یک قدرت جدید در منطقه خود نمایی کند.