در روزهای پایانی سال پنجره ها و دیوارهای زیادی را دیده اید که فرش های رنگارنگ از آنها آویزان است که نوید نو شدن سال می دهد، در واقع خانه تکانی در ایران سنتی دیرینه است، در روزهای پایانی سال افراد خانه های خود را از گرد و خاک پاک می کنند، ایرانیان بر این باورند که با زدودن گرد و غبار و دور ریختن وسایل قدیمی کهنه و جایگزین کردن وسایل نو به زندگی طراوت و شادابی خاصی می دهند که با نو شدن سال و آمدن فصل بهار، روحیه سر زندگی را نیز به همراه دارد.
در واقع خانه تکانی، نخستین مشخصه نزدیک شدن به سال نو و روزهای تازه است. پس سنت خوب و حسنه ای است اما نباید فراموش کنیم که در این میان برخی مولفه ها مانند منابع آب آسیب می بینند. می دانیم که ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و منابع آبی محدودی دارد که همین میزان منابع محدود نیز در چند دهه گذشته به علت مصرف بی رویه و سوء مدیریت رو به نابودی است. در واقع ۲ رشته کوه البرز و زاگرس مانند دیواری مانع رسیدن ابرهای باران‌زا از شمال و غرب کشور به بخش‌های مرکزی می‌شود و به همین دلیل نیز بخش اعظم کشور را مناطق خشک و نیمه خشک تشکیل می‌دهد.
متوسط بارندگی در جهان حدود ۸۶۰ میلیمتر است این در حالی است که متوسط دراز مدت این رقم در ایران ۲۵۰ میلیمتر است، این یعنی که میزان منابع آبی ما محدود است پس باید مراقب مصرف آب خود باشیم. جالب است بدانید که متوسط مصرف جهانی آب ۱۵۰ لیتر است اما در ایران این سرانه مصرف تقریبا دو برابر است، کشورهای اتحادیه اروپا به طور متوسط چند برابر ایران آب قابل استحصال در اختیار دارند اما هیچ کدام از آنها چنین رقمی مصرف نمی‌کنند. در میان کشورهای اروپایی، سوئد با ۲۰۲ لیتر و لهستان با ۹۸ لیتر، به ترتیب بیشترین و کمترین سرانه مصرف آب را دارند.
حال در کنار همه اینها ۲ دهه است که با کمبود بارندگی و خشکسالی مواجه هستیم به طوری که سال به سال از میزان بارندگی ها کاسته می شود به طوری که در سال آبی امسال (۱۳۹۹ - ۱۴۰۰) از اول مهر تا ۱۰ اسفندماه میزان کل ریزش های جوی بیش از ۱۰۷ میلیمتر است که این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره ھای مشابه درازمدت ۲۶ درصد کاھش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته ۴۱ درصد کاھش را نشان می دھد.
بنابراین مصرف آب در کشور در حالت های عادی هم بیشتر از سرانه جهانی است چه برسد به اینکه جشنی در پیش باشد مانند روزهای نوروز که بر اساس سنتی دیرینه مردم با خانه تکانی به استقبال بهار می روند که بنا به اعلام مسوولان امر، در خانه تکانی آخر سال به ویژه در ۱۵ روز آخر سال مصرف آب روزانه بین ۲ تا سه برابر افزایش می یابد که با توجه به وضعیت کنونی منابع آبی در کشور این میزان تا حدود زیادی نگران‌کننده است.
محمد درویش رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی سازمان علمی ، تربیتی و فرهنگی ملل متحد (یونسکو) روز پنجشنبه در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: آمارهای رسمی حکایت از این دارد که سرانه مصرف آب در ایران حدود ۲۸۰ لیتر در روز است که به مصارف شرب، خانگی و بهداشتی می‌رسد.
وی افزود: این در حالی است که متوسط مصرف جهانی ۱۵۰ لیتر است بنابراین سرانه مصرف آب در ایران تقریبا دو برابر بیشتر است. این میزان مصرف نشان‌دهنده این است که ایرانیان به رغم اینکه در منطقه جغرافیایی خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته‌اند که یک سوم میانگین ریزش‌های آسمانی کره زمین را دارد، اما بین دو تا سه برابر متوسط جهانی آب برای شرب و مصارف خانگی مصرف می‌کنند.
این فعال محیط زیست ادامه داد: یکی از دلایل بروز این وضعیت به این برمی‌گردد که ما نتوانستیم انگیزه‌های لازم را برای شهروندان ایجاد کنیم تا شهروندان به صرفه‌جویی و مصرف درست آب تشویق شوند، همچنین نتوانستیم بین مصرف آب شرب و مصارف بهداشتی مانند استحمام، شست و شوی ظروف یا خودرو تفکیک قائل شویم، در دنیا هرگز آب آشامیدنی را صرف شست وشو و استحمام نمی‌کنند اما در ایران مصرف آب‌ها همه یکسان است و یکی از دلایل مهم بالا رفتن مصرف، همین موضوع است یعنی ما اول باید ابزارهای لازم را برای مردم فراهم کنیم بعد انتظار داشته باشیم که آنها نیز صرفه‌جویی کنند، یعنی در بسیاری از کشورها لوله‌کشی آب شرب و شستشو از هم جداست و اگر این روند در کشور ما نیز اجرا شود آن موقع می‌توانیم با استانداردهای جهانی بهتر مواجه شویم.
وی تاکید کرد: باید در لوله کشی شهری بین آب شرب و آب بهداشتی تفاوت قائل شویم، آب شرب در خیلی از کشورها لوله کشی مستقل دارند و قمیتش هم بسیار بالاست اما قیمت آب بهداشتی برای استحمام و شست و شو پایین تر و هزینه تصفیه آن خیلی کمتر است.
رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو گفت: از سوی دیگر، میزان آب‌بها در ایران به گونه‌ای است که هیچ انگیزه‌ای برای صرفه‌جویی در شهروندان ایجاد نمی‌کند، به جای اینکه به آب یارانه بدهند بهتر است در مردم انگیزه ایجاد کنند تا از دستگاه‌هایی استفاده کنند که راندمان آبی بالایی دارند.
درویش درباره افزایش مصرف آب در روزهای پایانی سال اظهار داشت: علت اینکه در پایان سال مصرف آب بالا می‌رود به علت سنتی است که در ایران وجود دارد، البته سنت بدی نیست که ما در آستانه نو شدن سال خانه‌تکانی و گردگیری منزل را داشته باشیم اما اشکال آن بر می‌گردد به اینکه چرا مردم مجبورند از آب شرب برای شست و شو استفاده کنند.
وی ادامه داد: یا اینکه چرا وقتی مثلا فردی آپارتمانی را اجاره یا خریداری می‌کند باید با این مساله مواجه باشد که کنتور آب مستقل نداشته باشد زیرا وقتی می‌بیند که همسایه‌ها بدون ملاحظه آب مصرف می‌کنند، می‌گوید صرفه‌جویی من چه فایده دارد وقتی که آب‌بها بر تعداد واحدهای مسکونی تقسیم می‌شود و سهم همه یکسان است.
رییس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو تاکید کرد: اگر مساله آب برای دولت مهم است که قطعا نیز هست، باید شرط پایان کار ساختمان‌ها را ایجاد کنتورهای آب اختصاصی برای هر واحد قرار دهد تا به این ترتیب برای شهروندان انگیزه ایجاد شود تا در مصرف آب صرفه‌جویی کنند.
وی گفت: اگر این موارد رعایت شود در آن صورت می‌توانیم انتظار داشته باشیم که مصرف آب شرب کاهش یابد، در کنار آن نیز نباید فراموش کنیم که دستگاه‌های متولی آب و فاضلاب شهری اعلام می‌کنند که حدود ۳۰ درصد از کل آب شرب شهرها به علت فرسودگی لوله‌ها هدر می‌رود و این رقم بیش از ۲۰ برابر کل آبی است که در پایان سال برای شست وشو مصرف می‌شود.
درویش با تاکید بر لزوم جلوگیری از هدر رفت آب، افزود: نباید توپ را به زمین مردم بیندازیم بلکه باید با تلاش، ابزاری فراهم کنیم تا مردم رفتارهای شایسته‌ای انجام دهند. مصرف آب در پایان سال به ویژه در ۱۵ روز آخر بین دو تا سه برابر افزایش می‌یابد یعنی میزان سرانه به ۴۵۰ تا ۵۰۰ لیتر در روز می‌رسد که در این شرایط ، نیازمند مدیریت مصرف با هدف حفظ منابع آبی موجود هستیم.