«علاءالدین طباطبایی» ادیب، زبان‌شناس و مترجم ایرانی، اسفند ۱۳۳۶ خورشیدی در کرمان دیده به جهان گشود.
او با پایان مقطع متوسطه به تحصیل رشته زبان و ادب فارسی در دانشگاه تهران پرداخت و تحصیلات خود را در مقطع دکتری زبان‌شناسی به پایان رساند. طباطبایی عضو وابسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی است و در حوزه صرف و واژگان تخصص دارد.
طباطبایی و معادل‌سازی واژگان
معادل‌سازی برای واژگانی که از دیگر زبان‌ها وارد زبان فارسی شده‌اند یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌های طباطبایی در فرهنگستان زبان و ادب فارسی است. طباطبایی بر این باور بود که وظیفه فرهنگستان زبان و ادب فارسی، برنامه‌ریزی برای زبان فارسی است و بر همین پایه بایستی برای واژگان بیگانه و خارجی معادل‌گزینی کند. به اعتقاد طباطبایی زبان فارسی، مانند هر زبان دیرینه سال و صاحب ادبیات گسترده، واژگان خود را از منابع گوناگون اخذ کرده است و با شناسایی این واژگان بیگانه باید برای آنها واژه‌گان معادل بیابیم. وی در مقاله‌ای در این‌باره می‌نویسد: به گفته لغت شناسان، واژگان زبان فارسی- زبانی که اکنون زبان رسمی ایران به شمار می آید- عمدتا از زبان های زیر حاصل آمده است: دری قدیم، پهلوی، پارتی، هندی، عربی، ترکی، مغولی، اروپایی (عمدتا شامل فرانسوی، انگلیسی، روسی) (۱)
لزوم روزآمدی زبان فارسی
طباطبایی روزآمدی زبان فارسی را بسیار مهم می‌داند. به اعتقاد او یکی از خصوصیات زبان این است که باید خود را در هر سده‌ای با نیازهای زبانی جامعه در آن سده تطبیق دهد.
وی در دی ۱۳۹۴ در گفت‌وگویی رادیویی که به بررسی مشکلات زبان فارسی و راه‌های پیشگیری از آنها اختصاص داشت، درباره چگونگی تطبیق زبان با عصر حاضر می‌گوید: در اینکه هر زبانی متناسب با نیازهای جامعه او است شکی نیست. بخشی از زبان تاریخی است؛ یعنی از گذشتگان به ما به ارث رسیده و باید آن را حفظ کنیم و در عین حال بایستی نوآوری‌هایی در آن وجود داشته باشد تا نیازهای جدید را رفع کند.
طباطبایی در همین زمینه در مقاله‌ای نیز می‌نویسد: یکی از خصوصیات زبان توانایی شگفت‌انگیز آن در انطباق با نیازهای گویشوران است. انسان برای نامیدن اشیای نوپدید و بیان مفاهیم تازه به واژه‌های جدید احتیاج دارد و همه زبان‌ها این توانایی را دارند که در صورت نیاز واژه‌های تازه بسازند. ساختن واژه‌های جدید به ۲ روش صورت می‌گیرد: ناخودآگاه و آگاهانه. واژه‌سازی ناخودآگاه را عامه مردم برپایه شم زبانی خود به صرافت طبع و بی‌آنکه فرایندهای واژه‌سازی را آگاهانه آموخته باشند، انجام می‌دهند. واژه‌هایی مانند سگ دست، گلگیر، چپقی از این جمله‌اند. واژه‌سازی آگاهانه را شخص یا نهاد معینی با وقوف به قواعد واژه‌سازی انجام می‌دهد و حاصل آن معمولا واژه‌های عالمانه است.(۲)
ترجمه‌ها و تالیف‌ها
علاالدین طباطبایی خدمات ارزنده‌ای در حوزه زبان و ادب فارسی ارایه کرده است و انبوه آثار تالیفی، ترجمه‌ها و مقالات او از یک عمر تلاش بی‌وقفه برای حفظ و اعتلای زبان فارسی حکایت دارد.
«فعل بسیط فارسی و واژه‌سازی»، «اسم و صفت مرکب در زبان فارسی»، «دستور زبان فارسی»، «بررسی ساختاری واژه‌های مرکب»، «واژه شناسی و دستور» و «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» از جمله تالیفات این زبان‌شناس گرانمایه به شمار می رود. در میان تالیفات طباطبایی آخرین اثر او یعنی «فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی» که در سال ۱۳۹۵ منتشر شده و به تعریف و شرح اصطلاحات به کار رفته به توصیف دستور زبان فارسی می‌پردازد، در مراسم کتاب سال جمهوری اسلامی ایران (۱۳۹۶) به‌عنوان کتاب شایسته تقدیر مورد قدردانی قرار گرفت.
طباطبایی خود درباره تالیف این کتاب گفته است: «این کتاب حدود ۶۰۰ مدخل مثلا در مورد فاعل، فعل، تمیز، جمله ساده، جمله مرکب و ... است که به تفصیل درباره آن صحبت شده است. در خصوص هر مدخل بین نصف صفحه تا پانزده، بیست صفحه و در هر مورد آنقدری که نیاز بوده، توضیح داده شده و در حقیقت سعی شده دانش ما درباره زبان و دستور زبان فارسی در این فرهنگ گردآوری شود. نگارش این کتاب هشت سال طول کشید، در این مدت تقریبا تمام کتاب‌های دستور موجود را مرور کردم، مقاله‌هایی که در حوزه زبان‌شناسی و درباره دستور زبان فارسی نوشته شده را خواندم، مدخل‌هایی که مناسب دیدم را انتخاب کردم و با زبان خودم و شرحی که آوردم، به طوری که برای عموم قابل فهم باشد، آنها را شرح دادم.»
طباطبایی کتاب‌هایی مشهوری نیز با نام‌های «انقیاد زنان» نوشته جان استوارت میل، «سوداگران فاجعه» اثر نورمن فینکلستاین، «ساخت‌گرایی، نشانه‌شناسی، سینما» نوشته بیل نیکلز، «روایت در فیلم داستانی» نوشته دیوید بردول و
«پدیدارشناسی و سینما» اثر آلن کازه‌بیه را ترجمه کرده است.
کوتاه سخن آنکه، علاءالدین طباطبایی ادیب، زبان‌شناس و نویسنده‌ای است که عمر خود را در مسیر حفظ و اعتلای زبان فارسی و تالیف و ترجمه آثار ادبی صرف کرده و گام‌های ارزنده‌ای در مسیر ریشه‌یابی واژگان متداول در زبان فارسی و تمایز واژگان فارسی از غیرفارسی برداشته است. طباطبایی در زمینه شناخت زبان فارسی آثار ارزنده‌ای از خود به جا گذاشت؛ آثاری که می‌توانند چراغ راه آیندگان برای حفظ زبان فارسی از گزند تغییرات و تحولات تاریخی شوند.
منابع:
۱_ مقاله چه واژه ای فارسی است؟، نویسنده: علاءالدین طباطبایی، مجله نامه فرهنگستان ۱۳۸۵ شماره ۳۲
۲_ مقاله بررسی فرایندهای واژه سازی عامیانه براساس فرهنگ اصطلاحات عامیانه خودرو، نویسنده: علاالدین طباطبایی، مجله نامه فرهنگستان، پاییز ۱۳۸۴ شماره ۲۷ ۱۱، صفحه ۱۹۲ تا ۲۰۱