بومیان ساحل نشین گلستان در گذشته که امکان تهیه قایق های بزرگ وجود نداشت با استفاده از تجهیزات موجود اقدام به ساخت تای مل برای ماهیگیری در مسافت کوتاه می کردند.
با نزدیک شدن به روزهای پایانی سال، فصل تخم ریزی ماهیان خزری و مهاجرت آنها به سوی منابع آب شیرین، مصب رودخانه ها و مناطق کم عمق پهنه آبی خزر و خلیج گرگان آغاز می شود.
شروع تخم ریزی ماهیان، عامل اصلی تجدید حیات آبزیان بزرگترین دریاچه جهان است اما در این میان برخی افراد از گرایش طبیعی ماهیان برای حضور در رودخانه ها و مناطق کم عمق خلیج گرگان سوء استفاده کرده و سرمایه ملی دریای خزر و خلیج گرگان را گرفتار تورهای ماهیگیری خود می کنند.
به گفته معاون پیشین سیاسی امنیتی استاندار گلستان حدود ۲ هزار فروند قایق صیادی تندرو و سبک به صورت غیرمجاز در استان مشغول صید ماهی هستند.
گلستان ۱۰۷ کیلومتر ساحل دارد و در فصل تخم ریزی ماهیان همه این مناطق به محلی برای کمین صیادان غیرمجاز تبدیل می شود.
وسیله اصلی حرکت در دریای خزر برای ماهیگیری در طول سال و همچنین مناطق کم عمق خلیج گرگان هنگام تخم ریزی ماهیان، قایق دست ساز تای‌مل است که به دلیل قیمت کمتر در مقایسه با قایق موتوری و تندرو استفاده از آن میان ترکمن ها سابقه ای دیرینه دارد.
اگر چه استفاده از قایق موتوری بهترین و راحت‌ترین گزینه برای تردد در دریا است اما قیمت حدود ۳ میلیارد ریالی آن در مقایسه با قیمت ۱۰۰ میلیون ریالی تای‌مل، تمایل به استفاده از این وسیله دست‌ساز را میان ساحل‌نشینان گلستان افزایش داده است.
ساحل نشینان با این قایق کوچک چوبی پارویی که یک متر طول و چهار متر عرض دارد در ساعات ابتدایی روز با یک تا سه همراه و چند تور کوچک و بزرگ راهی مناطق کم عمق خلیج گرگان و دریای خزر می شوند و پس از حداکثر ۶ ساعت با کوله باری از ماهیان سفید و کپور و کفال به خانه برمی‌گردند.
اگر چه شیلات مسوولیت حفاظت از این عرصه ها را بر عهده دارد و همواره نیز تعدادی از صیادان غیرمجاز را دستگیر و روانه محاکم قضایی می کند اما گستردگی طول محدوده تحت پوشش در کنار تعداد اندک نیرو، امکان حراست مستمر از این مناطق را دشوار کرده است.
مشاهدات خبرنگار ایرنا نشان می دهد احداث کومه برای بیتوته شبانه ماهیگیران غیرمجاز در بخش‌هایی از جزیره آشوراده و خط ساحلی گلستان روبه افزایش است و با ادامه آن روزهای پرتنشی در انتظار ماهیان خزر خواهد بود.
یکی از ماهیگیران بندرترکمن به ایرنا گفت: صیادی با تای‌مل در دریای خزر سابقه زیادی دارد و اجداد ما از این راه امرار معاش می کردند.
جمال ایری بیان کرد: ماهیگیران ساحل نشین گلستان به دلیل ظرفیت کم تای‌مل، امکان صید زیاد ماهیان را ندارند و کاهش ذخایر آبزیان خزر به طور مستقیم به فعالیت مستمر قایق های تندرو وابسته است.
وی بیان کرد: به دلیل پارویی بودن تای‌مل، رفتن به مناطق حضور ماهیان، نیازمند زمان و انرژی بدنی زیادی است و هر ماهیگیر در روز بیش از یک بار آن هم در مناطق نزدیک امکان صید ندارد.
این ماهیگیر بندرترکمنی افزود: قایق های تندرو به علت امکان تردد آسان و سریع، به مناطق فراساحلی و محل تجمع کلونی اصلی آبزیان خزر می روند و هر بار نیز با صید فراوان باز می گردند که این روند آسیب زیادی به استمرار حیات ماهیان وارد می کند.
وی ادامه داد: از خطرات صید در فصل تخم ریزی ماهیان مطلع هستم اما زندگی من از راه صیادی می گذرد و منبع درآمد دیگری ندارم و برای ارتزاق و تامین معاش خود و خانواده ام راه دیگری جز این کار ندارم.
ایری افزود: توان خرید قایق پارویی را ندارم و هر زمان که بخواهم به دریا بروم، تای‌مل یکی از همسایگانم را به امانت گرفته و با یکی از دوستانم راهی حاشیه خلیج گرگان می شوم و اغلب نیز با حداکثر ۵۰ کیلو ماهی کارم را تمام می کنم.
یکی دیگر از ماهیگیران بندرترکمن به ایرنا گفت: صیادی ما به خصوص در فصل تخم ریزی به ذخیره ماهیان خزر آسیب وارد می کند اما بر اساس تجربه شخصی معتقدم که دلیل اصلی نابودی آرام آرام خلیج گرگان، بسته بودن راه ورود آب شیرین از طریق رودخانه ها و همچنین کاهش ورودی آب خزر در اثر مسدود شدن کانال چپاقلی است.
بصیر چوگان افزود: تا زمانی که مشکل بیکاری منطقه حل نشود، صیادی غیرمجاز در دریای خزر وجود خواهد داشت.
کانال های چپاقلی، خزینی و آشوراده به عنوان آبراهه های دریایی، راه های ارتباطی تبادل آب خلیج گرگان با دریای خزر هستند که در سالیان اخیر به دلیل رسوب گذاری ، کارآیی خود را از دست دادند تا ارتباط آبی خلیج گرگان با دریای خزر به حداقل برسد.
معاون صید اداره کل شیلات گلستان به ایرنا گفت: در حال حاضر به سبب پسروی شدید آب خلیج گرگان و دریای خزر، مقابله با صیادان غیرمجاز دچار سختی زیاد است.
محسن یحیایی ادامه داد : در گذشته پاسگاه های یگان حفاظت منابع آبزی شیلات گلستان مجاور کانال ها و رودخانه‌های پرآب منتهی به دریای خزر و خلیج گرگان احداث شده بود اما این پاسگاه ها در سال‌های اخیر به دلیل کاهش عمق آب رودخانه ها و دالان های آبی تقریبا بلا استفاده شد.
وی بیان کرد: پسروی آب و از بین رفتن کارایی پاسگاه های یگان حفاظت منابع آبزی شیلات گلستان موجب شد شناورهای تندروی این اداره کل را به ابتدای پهنه آبی خزر و مجاورت پاسگاه آشوراده منتقل کرده و از آنجا به صیانت از منابع آبزی بپردازیم.
یحیایی ادامه داد: با کاهش عمق آب در کانال چپاقلی به عنوان تنها راه ارتباطی خلیج گرگان و جزیره آشوراده به دریای خزر، امکان تردد قایق های شیلات از بین رفت و در خلیج گرگان نیز استفاده از قایق های تندرو به خاطر عمق کم آب ناممکن است.
معاون صید اداره کل شیلات گلستان ادامه داد : برای حل این مشکل و لایروبی مسیرها و کانال‌ها مکاتبات متعددی با استانداری صورت گرفت اما تاکنون به نتیجه نرسیده است.
وی گفت: تلاش می کنیم قایق های تندروی شیلات را به بخش شمالی جزیره میانکاله در حاشیه خزر منتقل کرده و تا زمان لایروبی کانال ها از آنجا به حراست از منابع آبزی خزر بپردازیم.
مشاهدات خبرنگار ایرنا نشان می دهد با پسروی آب خلیج گرگان و دریای خزر، دارندگان قایق های تندرو و صیادان غیرمجاز با احداث یک کانال به طول ۳۰۰ و عرض پنج متر با عمق ۲ متر در محدوده روستای قدیم چپاقلی بندرترکمن خود را به دریا رسانده و اقدام به ماهیگیری غیرمجاز می کنند.
معاون صیادی اداره کل شیلات اظهارداشت : با تمام موانع موجود به اقدامات بازدارنده علیه ماهیگیران غیرمجاز ادامه داده و با استفاده از چند شناور سبک و گشت های ساحلی و خشکی مانع از تجاوز بیشتر به ذخایر آبی خزر و خلیج گرگان می شویم.
یحیایی افزود : در تابستان گذشته حدود ۸۰ میلیون قطعه بچه ماهی در گرگانرود و قره سو رها شد و روند غنی سازی جمعیت آبزیان خزری را همچنان ادامه خواهیم داد.
به گزارش ایرنا و بر اساس اظهارات متولیان حفظ و حراست از منابع آبزی خزری گلستان در حال حاضر امکان تردد نیروهای حفاظتی و یگان شیلات برای نظارت بر فعالیت صیادان غیرمجاز در دریای خزر و خلیج گرگان وجود ندارد.
ثبت خلیج گرگان در سال ۱۳۵۴ به همراه تالاب میانکاله و لپو زاغمرز در استان مازندران به عنوان نخستین مجموعه تالاب بین‌المللی جهان در فهرست تالاب‌های کنوانسیون رامسر ثابت کرد این خلیج و نواحی اطراف آن یک مجموعه ارزشمند زیست محیطی است که علاوه بر حفظ چرخه زیست دریای خزر در معیشت جوامع محلی اثرگذاری مستقیم دارد.
خلیج گرگان با کارکرد اقتصادی و اکولوژیکی در تکثیر آبزیان، ماهیان استخوانی و غضروفی، جذب پرندگان مهاجر و حفظ چرخه زیست دریای خزر دارای اهمیت بوده و در معیشت جوامع محلی نیز اثرگذاری مستقیم و نقش مهمی دارد.
خلیج گرگان یکی از بزرگترین مخازن آب شیرین متصل به دریای خزر نیز هست و تداوم زندگی بسیاری از جانداران در بزرگترین دریاچه زمین به اتصال آن با دریا وابسته است.
این پهنه آبی از لحاظ موقعیت جغرافیایی در جنوب شرقی دریای خزر و حوزه شهرستان های بندرترکمن، بندرگز، نوکنده و بهشهر از ۶۰ کیلومتر طول و حداکثر ۱۲ کیلومتر عرض برخوردار بوده و دارای امتداد شرقی - غربی است.
دریای خزر پهنه ای آبی است که از جنوب به ایران، از شمال به روسیه، از غرب به روسیه و جمهوری آذربایجان و از شرق به ترکمنستان و قزاقستان محدود می شود.
طول دریای خزر حدود ۱۰۳۰ تا ۱۲۰۰ کیلومتر و عرض آن بین ۱۹۶ تا ۴۳۵ کیلومتر است.
گلستان دارای افزون بر صد کیلومتر نوار ساحلی است و بخشی از جمعیت شهرهای بندرگز ، بندرترکمن و گمیشان از طریق ماهیگیری به امرار معاش مشغول هستند .