به گزارش روز پنجشنبه ایرنا، در این همایش سه روزه مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی ایران و اتحادیه اروپا دیدگاه‌های دو طرف را در خصوص دورنمای روابط تجاری فی‌مابین تشریح کرده و در خلال صحبت‌های خود پیام‌هایی را نیز از این طریق منتقل کردند.
پیمان سعادت دستیار وزیر امور خارجه و مدیرکل اروپای غربی وزارت امور خارجه ایران در مراسم افتتاحیه، از پیامدهای خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های ظالمانه علیه ایران گفت و بیان داشت که ارزش تجارت ایران و اروپا از ۲۱ میلیارد یورو در سال ۲۰۱۷میلادی به ۴.۵ میلیارد یورو کاهش پیدا کرده است.
وی با بیان اینکه جمهوری اسلامی ایران از زمانی که برجام امضاء شد به دنبال گسترش روابط تجاری با اتحادیه اروپا بود، از اینکه اتحادیه رویکرد غیرقانونی آمریکا را به چالش نکشید گلایه کرد و یاداور شد که این اتحادیه به تازگی پیش نویس طرحی را منتشر کرده که در آن تحریم‌های فرامرزی مانع جدی در زمینه سیاست گذاری و اعمال اهدافش عنوان و تاکید شده که باید سپری را ایجاد کند که از زیرساخت‌های تجاری و مالی خود حفاظت کند.
اشاره او به سند استقلال اقتصادی اروپاست که در روز ۱۹ ژانویه ۲۰۲۱ (۳۰ دی ۱۳۹۹) به تصویب کمیسیون اروپا رسید. سندی که به گفته جوسپ بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا نشان داد این اتحادیه در سال‌های اخیر قادر به حمایت از تجارت قانونی بین اروپا و ایران نبوده است. او همچنین از وابستگی بیش‌ازحد به دلار آمریکا گلایه کرد و گفت باید از اینکه یک کشور ثالث بتواند تحریم‌های یکجانبه خود را علیه اروپا اعمال کند جلوگیری کنیم. «ما با در اختیار داشتن یورو ابزار قدرتمندی را برای گسترش استقلال اقتصادی اروپا در اختیار داریم به این شرط که از آن هوشمندان و موثر استفاده کنیم.»
در همین پیوند دستیار وزیر امور خارجه کشورمان نیز تصریح کرد: اگر بتوانیم این نگرش را در آینده همکاری های تجاری بین اروپا و ایران جاری کنیم، می‌توانیم پیشرفت کنیم. اما این پیشرفت به گفته او مستلزم بنیادهای امنی است که نباید تحت تاثیر تحریم‌های فرامرزی قرار بگیرد.
مدیرکل اروپای غربی وزارت امور خارجه در ادامه، سه اصل دیپلماسی، تاب آوری و همکاری را پایه‌های توسعه روابط تجاری ایران و اروپا دانست و در این زمینه یادآور شد که ایران توانسته در طول سال‌های گذشته با اتکا به سبقه فرهنگی و تاریخی در مسیر پیشرفت حرکت کند. وی افزود که ایران به رغم چالش‌های بزرگی که با آن مواجه شد ثابت کرد که می‌تواند در شرایط فشار هم به مسیر خود ادامه دهد.
همایش اقتصادی اروپا و ایران قرار بود آذر ماه گذشته برگزار شود اما به دلیل فشارها سیاسی به تعویق افتاد. برگزاری این نشست نیز بدون حاشیه نبود و پیتر استانو سخنگوی بورل روز دوشنبه در نشست با خبرنگاران به دلیل حمایت مالی اتحادیه اروپا از این همایش مورد پرسش قرار گرفت.
وی تصمیم اتحادیه اروپا در این زمینه را بخشی از رویکرد جامع این اتحادیه در قبال ایران دانست و افزود که هرچه روابط اقتصادی بیشتر شود تجارت و فرصت‌های شغلی بین دو طرف بیشتر می‌شود. استانو افزود: این همایش محفلی برای بنگاه‌های اقتصادی ایران و اروپا است که تجارت مشروع بین دو طرف توسعه پیدا کند.
وی به حضور «انریک مورا» معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اتحادیه اروپا در این نشست اشاره کرد که به گفته او بیانگر اهمیت این همایش برای طرف اروپایی است.
اتحادیه اروپا: آماده گسترش روابط تجاری هستیم
مورا اولین سخنران این نشست بود که با اشاره به ظرفیت‌های تجاری بین اروپا و ایران تصریح کرد این اتحادیه آماده گسترش همکاری‌های اقتصادی با ایران است. وی عنوان کرد که پیش از خروج آمریکا از برجام، این توافق بستر خوبی را برای گسترش روابط اقتصادی ایران و اروپا فراهم کرد و از این رو است که جوسپ بورل، بازگشت آمریکا به برجام را حیاتی می‌داند و بر لزوم اجرای کامل این توافق تاکید دارد.
معاون دبیرکل امور سیاسی سرویس اقدام خارجی اروپا با اشاره به اهمیت اجرای کامل برجام از سوی ایران نیز خاطر نشان کرد که انتظارات ایران از مزایای این توافق باید برآورده شود.
وی افزود: ما معتقدیم که به یک راهکار دیپلماتیک نیاز داریم تا مشکلاتی را با آن مواجه هستیم حل کنیم. دولت جدید ایالات متحده برای بازگشت به برجام اعلام آمادگی کرده و کلیه اعضای برجام نیز مصمم هستند که دوباره برجام را احیا کنند.
مورا در همین پیوند بر لزوم بازگشت آمریکا به برجام، لغو تحریم‌ها و اجرای کامل این توافق تاکید کرد تا از پرتو آن بتوان از فرصت‌های جدید اقتصادی بهره برداری کرد. وی خاطر نشان کرد که ظرفیت‌های اقتصادی قابل توجهی برای گسترش همکاری با ایران وجود دارد و اتحادیه اروپا آماده است تا پروژه های همکاری بیشتری را در حوزه روابط تجاری و صنعتی در سال‌های اینده ایجاد کند.
معاون دبیرکل سرویس اقدام خارجی اروپا بیان داشت: امروز بیش از هر زمانی دیگری نیاز به گفت‌وگو داریم تا از تنش‌ها پرهیز کنیم. سیاست ما همواره این بوده که با ایران مشارکت داشته باشیم و بتوانیم در خصوص مسائل جدید تعامل داشته باشیم.
وی با اشاره به برخی اختلاف نظرها بین ایران و اتحادیه اروپا افزود: معتقدیم که باید بتوانیم با یکدیگر کار کنیم و فرصت‌های جدیدی را برای اعتمادسازی به‌وجود آوریم. مورا خاطر نشان کرد که اتحادیه اروپا آمادگی دارد تا سهم خود را در این زمینه ایفا کند.
فقدان روابط کارگزاری بانکی مانع اصلی تجارت ایران و اروپا
یکی از چالش‌های جدی تجارت اروپا و ایران، آثار مخرب تحریم‌های ظالمانه آمریکاست که مانع روابط کارگزاری بانکی بین دو طرف شده و طرف اروپایی را به رغم وعده‌های سیاستمداران، دست به عصا کرده است.
پس از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت سال ۱۳۹۷ و اعمال دوباره تحریم‌ها علیه ایران، مزیت اقتصادی این توافق برای ایران به محاق رفت. بر اساس برجام قرار بود ایران در ازای کاهش فعالیت‌های اتمی، از مزایای اقتصادی روابط تجاری با سایر کشورها بهره‌مند شود.
بهمن ۱۳۹۷ اعضای باقی‌مانده در برجام راه نجات توافق را در سازوکارهای مختلف یافتند که مهمترین آنها اینستکس بود. اینستکس یا همان سازوکار حمایت از مبادلات تجاری با ایران، ژانویه ۲۰۱۹(بهمن ماه ۱۳۹۷) از سوی فرانسه، آلمان و انگلیس برای تسهیل تجارت غیردلاری با تهران ایجاد شد. هدف از ایجاد اینستکس از سوی اروپایی‌ها، فراهم آوردن امکانی برای برخورداری جمهوری اسلامی از مزایای برجام و در نتیجه تداوم توافق بود.
به عبارتی دیگر با خروج آمریکا از برجام و خارج شدن شرکت‌های بزرگ از ایران به دلیل تهدیدات و فشارهای کاخ سفید، اینستکس به منظور تشویق و حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی که پیوند مالی کمتری با آمریکا دارند، جهت همکاری با تهران شکل گرفت. هرچند انتظار می‌رفت که کالاهای تحریم‌شده از این مجاری به ایران صادر شود اما این سازوکار در گام نخست تجارت کالاهای اساسی (مواد غذایی و دارو) را تحت پوشش قرار داد تا به تدریج به دیگر کالاها تسری یابد.
مقر اینستکس در پاریس است و ریاست و اداره این کنسرسیوم اقتصادی را آلمان بر عهده دارد و انگلیس هم به عنوان سهامدار در آن مطرح است. در ابتدا «پر فیشر» بانکدار آلمانی ریاست اینستکس را برعهده داشت و پس از استعفای او، «برند اربل» سفیر پیشین آلمان در تهران نامزد این تصدی شد. انصراف اربل هم باعث شد که «میشل ارهارد باک» دیپلمات پیشین همین کشور به کرسی ریاست اینستکس تکیه بزند.
باک در آخرین روز از همایش اقتصادی اروپا و ایران برای اولین بار از چالش‌هایی که اینستکس با آن مواجه است پرده برداشت.
او ابتدا توضیح داد که این شرکت اروپایی در کنار نهاد متناظر با اینستکس در ایران (سازوکار ویژه تجارت و تامین مالی ایران و اروپا معروف به اس تی اف آی) توانست یک مدلی از تجارت بین اروپا و ایران را ایجاد کند که به لحاظ اقتصادی مقرون به صرفه و در برابر چالش‌های بازار مقاوم باشد. او گفت که اینستکس می‌تواند معاملات تا ۷۰۰ میلیون یورو را مدیریت کند.
باک سپس به مشکلات اشاره کرد و گفت: اینستکس و اس‌تی‌اف‌آی هر در یک قاب بزرگتر، ابزارهای سیاسی هستند. هر دو شرکت زمانی می‌توانند فعالیت کنند که یک محرک سیاسی در تهران، پاریس، لندن و برلین وجود داشته باشد.
وی توضیح داد که ایران از همان ابتدا اعلام کرد که به دنبال هدیه از طرف اروپا نیست و به دنبال تجارت است. اروپایی ها پیشنهاد تجارت های کوچک را مطرح کردند اما طرف ایرانی آن را رد و اعلام کرد که به انجام فعالیت های تجاری بزرگ تمایل دارد.
باک توضیح داد که برای تجارت بزرگ یا به یک خط اعتباری نیاز است یا اینکه منابع مالی ایران در خارج از انسداد خارج شود.
وی با بیان این مطالب گفت: ما زمانی می توانیم از بن بست خارج شویم که یک اعتمادی بین دو طرف باشد. من نمی‌توانم این اعتماد را ایجاد کنم و اعلام کنم کدام طرف مقصر است.
مدیر اینستکس اصلی‌ترین مشکل فعالیت اینستکس را محافظه‌کاری بانک‌های اروپایی توصیف کرد و گفت: بانک‌هایی که با ایران کار می‌کنند با مشکلات زیادی مواجه هستند؛ به ویژه بانک های ایرانی که قانونی در اروپا کار می‌کنند در فهرست تحریم های امریکا هستند.
وی با بیان اینکه اینستکس و اس تی اف ای فقط با مشکل بازار مواجه نیستند و با مشکل سیاسی هم مواجه هستند افزود: ما زمانی می توانیم کار کنیم که پنجره فرصت سیاسی باز باشد و من خوش بینم که با دولت جدید آمریکا این پنجره به زودی باز شود.
باک سپس گفت: من باید اذعان کنم که از رفتار بانک‌های بزرگ اروپایی ناراحت هستم. آنها نمی‌خواهند با ما کار کنند. آنها به گونه‌ای رفتار می‌کنند گویی ما سمی هستیم و علت آن این است که سیاست های آنها در خصوص انطباق با مقررات مالی امریکا باعث می‌شود که ریسک را از فعالیت‌هایشان دور کنند.
وی افزود: بانک‌ها از سوی امریکا تحت فشار هستند و باید اعلام کنند چه اقدامات مالی انجام می دهند. برای آن ها ساده ترین کار این است که اصلا طرف تجارت با ایران نروند و این مساله برای من حیرت آور است. بالاخره اینستکس یک نهادی است که از سوی ۹ کشور اروپایی مورد تائید قرار گرفته، اما به نظر می‌رسد برای آنها اهمیتی ندارد.
مدیر اینستکس دیدن این وضعیت را عجیب توصیف کرد و گفت: ما دو سال است در تلاش هستیم تا اعتماد آن ها را جلب کنیم و به این کار ادامه می‌دهیم اما در عین حال به کار با بانک‌های کوچک تر ادامه می‌دهیم که در بازار فعال هستند.
وی در پایان با بیان اینکه این «ماراتن» همچنان ادامه دارد، غیر مستقیم به طرف ایرانی گفت که به «صبر استراتژیک» خود ادامه دهد. به گفته باک اوضاع سیاسی و بانکی در حال بهتر شدن است.
ابتکار اقتصادی اروپا
با توجه به اظهارات مدیر اینستکس می‌توان اینگونه برداشت کرد که این پروژه در ماموریتی که برای آن طراحی شده بود پیشرفت قابل توجهی نداشته است. از این رو اتحادیه اروپا در گامی دیگر برای برآورده کردن تعهداتش ذیل برجام میز مشورتی جدیدی را برای کمک به بنگاه های اقتصادی اروپا راه‌اندازی کرده تا به توسعه و تقویت همکاری تجاری با ایران کمک و این پیام را منتقل کند که این اتحادیه تجارت مشروع با ایران را نه تنها مجاز بلکه آن را تشویق می‌کند.
سایمون چیتم میز «کمک به راستی آزمایی تحریم‌ها» در همایش جاری بیان داشت: شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی درک درستی از تحریم های ایران ندارند. آن ها فرصت‌های تجاری در ایران را مشاهده می‌کنند اما ابزار لازم را برای بررسی تحریم‌ها و تهدیدهای ناشی از آن در اختیار ندارند. این در حالیست که برخی از بانک‌ها نیز تمایلی برای حمایت مالی از پروژه‌ها در ایران ندارند. از این رو ما تلاش کردیم تا با از طریق میز راستی‌آزمایی اروپا، این پیام را به شرکت‌های کوچک و متوسط منتقل کنیم که تجارت مشروع با ایران نه تنها مجاز بلکه ما آن را تشویق هم می‌کنیم.
وی افزود: ما میز کمک رسانی را راه اندازی کردیم تا به بنگاه‌های اقتصادی اروپا کمک کنیم و ضمن تشریح تحریم‌های باقی‌مانده، برای تجارت در ایران به آن ها کمک کنیم. این به گفته او، ابتکار کمیسیون اروپاست که از سوی اتحادیه برای حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط به منظور تعاملات تجاری با ایران راه اندازی شده است.
چیتم خاطر نشان کرد که به رغم تحریم‌های باقی‌مانده علیه ایران اما بسیاری از تجارت‌ها مجاز است. ایران به رغم وجود چالش‌هایی که با آن مواجه است، بازار خوبی برای شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی بشمار می‌رود و شرکت‌های اروپایی هم همواره شریک تجاری خوبی برای ایران بوده‌اند.
این مقام اروپایی با بیان اینکه ایران فرصت خوبی به لحاظ وسعت بازار، بافت اجتماعی و جمعیت با سواد برای شرکت‌های اروپایی به شمار می‌رود که شرکت های کوچک و متوسط اروپایی ستون اصلی و قلب تپنده اقتصاد اروپا به‌شمار می‌روند.
وی با بیان اینکه این شرکت‌ها امکان راستی آزمایی تجارت با ایران را در چارچوب قوانین اتحادیه اروپا ندارند توضیح داد که میز راستی آزمایی کمیسیون اروپا از طریق بررسی اسناد شرکت‌های تجاری متقاضی در اروپا و ایران گزارشی را از سازگاری معاملات تجاری با محدودیت‌های موجود ارائه می‌کند. به این ترتیب، زمانی که یک شرکت اروپایی، میز راستی ازمایی اروپا را به عنوان منبع کمک شناسایی می‌کند با مراجعه به تارنما، پرسشنامه‌ای را در خصوص جزئیات معامله تجاری با طرف ایرانی تکمیل می‌کند. طرف ایرانی هم موظف است این پرسشنامه را تکمیل تا میز اروپا تحقیقات را آغاز کند.
چیتم توضیح داد که طرف ایرانی همچنین باید اسناد مورد نیاز این معامله را در اختیار میز اروپا قرار دهد تا تیم حقوقی، آن را با قواعد اروپا مطابقت دهند. او از سطح عمیق‌تر تحقیقات میز اروپا هم گفت که در صورت نیاز فعالیت‌های طرف ایرانی دقیقا مورد بررسی قرار گرفته و اگر لازم باشد تیمی از کارشناسان برای انجام تحقیقات میدانی فعال خواهند شد. در نهایت گزارش تحقیقات در اختیار شرکت اروپایی قرار می‌گیرد تا درک بهتری را نسبت به انطباق معامله با طرف ایرانی داشته باشد.
تارنمای میز راستی آزمایی کمیسیون اروپا از طریق آدرس https://sanctions-helpdesk.eu قابل دسترسی است.
اتحادیه اروپا در این نشست تلاش کرد تا این پیام را منتقل کند که برای تحقق تعهداتش ذیل برجام در این مدت بیکار نبوده و آمادگی دارد تا گام‌های بلندتری را در این زمینه بردارد. راه‌اندازی میز راستی آزمایی تحریم‌ها تازه‌ترین ابتکاری است که اتحادیه اروپا امیدوار است از این طریق چالش‌های روابط تجاری اروپا و ایران را پشت سر گذشته و به بخشی از تعهداتش تحت برجام جامه عمل بپوشاند.