همان گونه که انتظار می رفت سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس که از آنها به عنوان تروئیکای اروپا یاد می شود، روز پنجشنبه چهاردهم اسفندماه در نشست شورای حکام آژانس از ارایه طرح ضد ایرانی خودداری کردند. پیشتر برخی رسانه ها خبر داده بودند که اعضای اروپایی برجام قصد دارند در این نشست شورای حکام در وین، قطعنامه‌ای را علیه تصمیم ایران به تعلیق برخی بازرسی‌های هسته‌ای و خروج از پروتکل الحاقی تصویب کنند. ناظران بر این باورند که با ورود بایدن به کاخ سفید، شاهد پر شدن شکاف فرا آتلانتیک هستیم و اینک اقدامات اروپا با چراغ سبز آمریکا انجام می گیرد. در همین ارتباط پیشتر وزیر امور خارجه فرانسه گفته بود که آمریکا نیز از تصمیم تروئیکای اروپایی حمایت می‌کند. اما اینکه چرا آمریکا و سه کشور اروپایی در نهایت طرح پیشنهادی خود را پس گرفتند، جای بحث و بررسی دارد.
جدیت ایران در عملیاتی سازی تهدید
هشدارهای جدی ایران و اجرایی سازی وعده هایی که تهران تا کنون داده، بر عقب نشینی غربی ها بی تاثیر نبود. چند روز پیش در پی انتشار خبر تکاپوی تروئیکا برای صدور قطعنامه علیه ایران، «علی اکبر صالحی» رییس سازمان انرژی اتمی گفت: در صورتی که شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نسبت به اقدام ایران مبنی بر توقف پروتکل الحاقی قطعنامه‌ای را علیه کشورمان صادر کنند، ایران واکنش مناسبی را خواهد داشت و در این راستا نامه‌ای هم ارسال شده است.
از سوی دیگر شاهد چند هشدار جدی از سوی دستگاه وزارت امور خارجه بودیم. ظریف در آستانه اجلاس شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هشدار داد که «پیگیری قطعنامه علیه ایران در شورای حکام باعث به هم ریختگی شرایط کنونی می‌شود» و «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه نیز با تاکید براینکه اتهام زنی و تهدید علیه ایران جواب نمی‌دهد، تاکید کرد «اقدام مثبت را با اقدام مثبت پاسخ می‌دهیم و اگر عمل متفاوت مشاهده کنیم، پاسخ متناسب خواهیم داد.»
یکی از دیگر دلایل منصرف شدن طرف غربی از طرح قطعنامه علیه ایران در صحن شورای حکام به تعهد پذیری و همکاری های ایران و آژانس بر می گردد؛ همکاری هایی که هر چند تا حدی کمرنگ شده اما هنوز به طور کامل رنگ نباخته است. ایران تهدید کرده بود که در صورت صدور قطعنامه ضدایرانی، توافق اخیر ایران و آژانس لغو خواهد شد.
چند روز مانده بود به پایان ضرب الاجل مجلس به طرف غربی برای رفع تحریم ها، «رافائل گروسی» مدیر کل آژانس سفری یک روزه و غیرمنتظره به تهران داشت؛ سفری که به امضای توافقی سه ماه بین دو طرف منجر شد. بر پایه بیانیه ای که بعد از امضای توافق انتشار یافت، اجرای پروتکل الحاقی و دسترسی‌های برجامی به طور کامل متوقف و صرفا تعهدات پادمانی ایران اجرا می‌شود. بر این اساس، طبق قانون مجلس هیچ دسترسی فراپادمانی به آژانس اعطا نخواهد شد و هیچگونه بازرسی فراپادمانی نیز انجام نمی شود.
همچنین بر اساس این توافق، آژانس به فعالیت های «ضروری» خود برای راستی آزمایی و نظارت بر مراکز هسته ای ایران ادامه خواهد داد. مقصود از تداوم راستی آزمایی و نظارت ضروری که در بند ۲ بیانیه آمده، این است که «ایران به مدت سه ماه اطلاعات برخی فعالیت ها و تجهیزات نظارتی را که در پیوست مشخص شده ضبط کرده و نزد خود نگه خواهد داشت. در این مدت، آژانس به این اطلاعات هیچ دسترسی نخواهد داشت و اطلاعات منحصرا نزد ایران باقی می ماند. چنانچه ظرف سه ماه تحریم ها به طور کامل لغو شد، ایران این اطلاعات را در اختیار آژانس می گذارد، در غیر اینصورت اطلاعات برای همیشه پاک خواهد شد.»
هراس غرب از لغو توافق تهران با آژانس
با انتشار خبر صدور قطعنامه در شورای حکام علیه ایران، خبرگزاری «رویترز» روز جمعه هشتم اسفند ماه گزارش کرد که ایران در واکنش به اقدام احتمالی آمریکا برای تصویب قطعنامه توبیخی علیه تهران، تهدید کرده توافق موقت با آژانس بین المللی انرژی اتمی را لغو خواهد کرد.
آمریکا و متحدان اروپایی به این درک رسیده اند که فشار بیشتر بر ایران، همین امید اندک برای نجات برجام را نیز از بین می برد و اقدامات کاهشی ایران نیز برایند همین سیاست فشار حداکثری ترامپ و ناتوانی تروئیکا از اجرای تعهدات خود بوده است.
از نگاه تحلیلگران، صبر ایران نیز حدی دارد و تلاش تهران برای ادامه همکاری با آژانس به معنای تن دادن به مطالبات غیرمعقول و یک طرفه نیست. بنابراین همان گونه که آژانس به عنوان یک نهاد راستی آزما و ناظر در دوره «یوکیا آمانو» مدیر کل فقید آن نقش بسزایی در دستیابی به برجام داشت، انتظار می رود در دوره گروسی نیز این سازمان به رسالت خود عمل کرده و در ارزیابی های خود گرفتار بازی سیاسی قدرت های بزرگ نشود.
اظهارات حجت الاسلام «حسن روحانی» رییس جمهوری همزمان با این تصمیم تروئیکای اروپا در شورای حکام به وظایف و رسالت آژانس اشاره داشت و اظهار کرد: به اروپایی‌ها نصیحت می‌کنم که روابط خوب و دوستانه‌ای که ما با شما داریم نبایستی که اجازه دهند تخریب شود؛ حرف اصلی من آن است که در آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای جای کار سیاسی نیست و سه کشور اروپایی هم بایستی این را بفهمند که در این آژانس جای بازی سیاسی نیست و بایستی بازی سیاسی را کنار گذاشته و بدانند که در آژانس کار فنی را دنبال می‌کنند.
کارشناسان حوزه بین الملل بر این باورند با عقب نشینی اعضای اروپایی برجام از صدور قطعنامه علیه ایران، از میزان تنش های اخیر کاسته خواهد شد؛ تنش هایی که با رخدادهایی نظیر حمله جنگنده های آمریکایی به مواضع گروه های مورد حمایت ایران در سوریه، حملات راکتی به پایگاه «عین الاسد» مقر نیروهای آمریکایی در عراق و غیره در حال شدت یابی بود.
اما زمانی روابط به حالت عادی بازخواهد گشت که آمریکا تحریم ها را لغو کرده و به طور مجدد به عضویت برجام درآید. در همین ارتباط بود که رییس جمهوری روز پنجشنبه ۱۴ اسفند در نشست مجازی سازمان همکاری اقتصادی (اکو) با بیان اینکه برجام با دوراندیشی و عقلانیت ایران حفظ شده است، گفت: آمریکا با لغو همه تحریم‌ها و اتخاذ تدابیر عملی به برجام بازگردد. چون این تکلیف دولتی است که او برجام را نقض کرده است.