روزنامه ستاره صبح شنبه ۱۶ اسفند در گفت وگویی با قاسم محبعلی مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه آورده است: پس از پایان کار دونالد ترامپ به‌عنوان ناقض برجام در کاخ سفید، ایران و آمریکا هرکدام منتظرند که طرف مقابل قدم اول را برای بازگشت به تعهدات برجامی و احیای توافق هسته‌ای بردارد. جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا سیگنال‌هایی مبنی بر بازگشت ایالات‌متحده به برجام داده اما مسئله را به پایبندی ایران به مفاد برجام مشروط کرده است. در مقابل مقام‌های ایران نیز بازگشت ایران به تعهدات برجامی را مشروط به لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا کرده‌اند. آمریکا و سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا قصد داشتند تا در نشست شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش‌نویس قطعنامه‌ای را علیه ایران ارائه کنند؛ اما فعالیت‌های دیپلماتیک پیدا و پنهان باعث شد تا تروئیکای اروپایی قطعنامه خود را به حالت تعلیق درآوردند. روز پنج‌شنبه ۱۴ اسفند اعلام کردند که قصد دارند از طریق دیپلماسی مشکلاتی را که در ارتباط با توافق برجام پیش‌آمده حل کنند. ایالات‌متحده آمریکا در واکنش به عدم طرح قطعنامه علیه ایران در نشست شورای حکام در بیانیه‌ای اعلام کرد: «مدیر (آژانس) به ایران فرصت دیگری داد تا آمادگی خود را برای همکاری تا قبل از نشست بعدی نشان دهد».
در بیانیه همچنین آمده است که «آمریکا و دیگر اعضای آژانس واکنش ایران را زیر نظر خواهند داشت تا برایشان روشن شود که آیا این کشور فرصت را برای برطرف کردن نگرانی‌های آژانس غنیمت می‌شمرد یا نه». یک مقام دیپلماتیک فرانسه نیز گفته است که امور در مسیر درستی در جریان است و ما در چند روز اخیر نشانه‌های مثبتی دریافت کرده‌ایم؛ بنابراین تلاش کردیم به دیپلماسی و به مذاکرات غیررسمی میان ایران و طرف‌های مقابل فرصت دیگری بدهیم». سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران روز پنج‌شنبه ۱۴ اسفند در واکنش به انصراف تروئیکای اروپایی از طرح قطعنامه علیه ایران گفت «این اتفاق می‌تواند زمینه را برای اجرای کامل تعهدات از سوی تمامی طرف‌های برجامی فراهم آورد.» او لغو طرح این قطعنامه را حاصل تلاش‌های فشرده دیپلماتیک در تهران، وین و «پایتخت‌های همه اعضای شورای حکام و به‌ویژه سه کشور اروپایی، و همچنین همراهی چین و روسیه» دانست و گفت که «تحول امروز می‌تواند مسیر دیپلماسی را که ایران و آژانس بازکرده‌اند، حفظ» نماید. مقام‌های دولت ایران گفته‌اند امیدوارند که طرف‌های مشارکت‌کننده در برجام بتوانند «با استفاده از این فرصت و با همکاری جدی، اجرای کامل برجام از سوی همه را تضمین نمایند». دراین‌ارتباط ستاره صبح نظر قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه و تحلیلگر روابط خارجی را جویا شده که در ادامه می‌خوانید.
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه در ارتباط با عقب‌نشینی تروئیکای اروپایی از صدور قطعنامه علیه ایران به خبرنگار ستاره صبح گفت: «در ارتباط با این موضوع ازآنجایی‌که هنوز طرفین موضع‌گیری روشنی از این موضوع نداشته و نظرات خود را به‌طور شفاف اعلام نکرده‌اند نمی‌توان ارزیابی دقیقی داشت. شاید این اتفاق بر اساس یک توافق پشت پرده با ایران یا آمریکا صورت گرفته باشد که اگر هرکدام از این موارد رخ‌داده باشد، می‌تواند مسیر مخصوص به خودش را برود ولی من امیدوارم که سرانجام این اتفاق به مسیر بهتری در جریان پرونده هسته‌ای ایران ختم شود. باید دانست که تروئیکای اروپایی دیگر آن جایگاه قبلی را در اروپا ندارند. زیرا هم از یک‌سو انگلیس در قالب برگزیت از اتحادیه اروپا خارج‌شده و از سوی دیگر دو کشور فرانسه و آلمان دیگر جزء رئوس کشورهای اروپایی نیستند. بنابراین نمی‌توان این اتفاق را در قبال مواضع اتحادیه اروپا در نظر گرفت.»
مسیر گفت‌وگو و دیپلماسی
این تحلیلگر برجسته سیاست خارجی در ادامه خاطرنشان کرد: «اگر تصمیم اخیر تروئیکای اروپایی را برپایه رایزنی با آمریکا تصور کنیم، می‌توان این برداشت را در نظر گرفت که آمریکا اگرچه مواضع خودش را در قبال برجام و ایران تغییر نداده ولی همچنان تلاش می‌کند که میز مذاکره را از دست ندهد و تلاش دارد تا ایران را به‌پای میز مذاکره برگرداند و به همین دلیل آمریکا دوست دارد که مسیر مذاکره، گفت‌وگو و دیپلماسی را فعال کند. به‌هرحال اتحادیه اروپا جایگاه خاص خود را در برجام دارد ولی اینکه نقش اتحادیه اروپا در آینده چقدر تغییر خواهد کرد، بستگی به این دارد که بدانیم توافق‌های پشت پرده چگونه رخ‌داده است. پرسش این است که آیا ایران با آمریکا توافق کرده و یا با اتحادیه اروپا به توافقی دست‌یافته است؟ اگر ایران با آمریکا توافق کرده باشد که در ادامه زمینه و مقدمات مذاکرات دوجانبه فراهم خواهد شد و اگر این توافق بین ایران و اتحادیه اروپا رخ‌داده باشد، باید در آینده منتظر مذاکرات برجامی با حضور اعضای ۱+۵ باشیم.»
توافق سریع یا گام‌به‌گام
هفته گذشته روزنامه آمریکایی «وال‌استریت ژورنال» به نقل از دو دیپلمات ارشد غربی نوشت که ایران پیشنهاد اروپا مبنی بر مذاکره مستقیم با آمریکا بر سر توافق هسته‌ای را رد کرده است. بر اساس این گزارش، این دیپلمات‌ها اعلام کردند که ایران گفته است که تحریم‌های هسته‌ای باید لغو شوند؛ موضوعی که واشنگتن آن را رد کرده است. به گفته این دیپلمات‌ها، رد درخواست مذاکره مذکور از سوی تهران امیدواری‌ها به مذاکرات در ماه‌های آتی را از بین نبرده، بلکه به‌منظور دستیابی به اهرمی در مذاکرات از سوی ایران به انجام رسیده است. محبعلی دراین‌ارتباط به ستاره صبح گفت: «این موضوع ادامه همان بحث معروف مرغ و تخم‌مرغ است که کدام‌یک اول به وجود آمده است. آمریکایی‌ها می‌گویند ایران باید اول به انجام تعهداتش بازگردد، ایران هم می‌گوید اول آمریکا باید تحریم‌ها را بردارد و به برجام برگردد تا ما تعهداتمان را انجام دهیم. طرف آمریکایی یعنی بایدن و حزب دموکرات از ابتدا یا به‌عبارت‌دیگر چند ماه قبل از انتخابات، مرتباً گفته بودند که اگر ایران به تعهداتش عمل کند، ما هم به برجام برمی‌گردیم. راه‌حلی که وجود داشت این بود که دو طرف مذاکره کنند و واسطه‌ای مانند اتحادیه اروپا این نقش را بر عهده بگیرد و زمینه مذاکره را فراهم آورد. اگر دو طرف در یک‌زمان تعریف‌شده موردتوافق، یا به‌صورت گام‌به‌گام به تعهدات خود برگردند.»
دلیل نگرانی ایران
این تحلیلگر برجسته روابط بین‌الملل در ادامه خاطرنشان کرد: «به نظر می‌رسد که ایران نگران آن است که شورای حکام قطعنامه‌ای را صادر کند، با توجه به گزارشی که رافائل گروسی نسبت به دو مسئله، یکی کنار گذاشتن پروتکل الحاقی از سوی ایران و دیگری اتهام پیدا شدن اورانیوم غنی‌شده در دو سایت بازدید نشده‌ای که آن‌ها قبلاً خواستار بازدید آن شده بودند. با فشار آمریکا ممکن است شورای حکام قطعنامه‌ای را علیه ایران صادر کند و پرونده ایران را به شورای امنیت بفرستد. شاید نگرانی دولت جمهوری اسلامی ایران، وزارت امور خارجه و شخص محمدجواد ظریف این بوده باشد که اگر الآن هم مذاکره کنند و هم قطعنامه شورای حکام به شورای امنیت ارجاع شود، مشکل داخلی پیدا خواهند کرد و صبر کرده‌اند و به عبارتی این موضوع را گرو گرفته‌اند تا ببینند آمریکایی‌ها در شورای حکام از صدور قطعنامه علیه ایران صرف‌نظر خواهند کرد یا خیر.»
موضع آمریکایی‌ها
محبعلی همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا ممکن است طرف مقابل بازهم پیشنهاد مذاکره ارائه کند یا خیر، تصریح کرد: «آمریکایی‌ها موضعشان کاملاً روشن است و چه جو بایدن و چه آنتونی بلینکن، نگفته‌اند که ما قطعاً به برجام برمی‌گردیم؛ بلکه گفته‌اند که ما به میز مذاکره برمی‌گردیم و اگر ایران به تعهداتش عمل کند، ماهم به برجام برمی‌گردیم. بازهم قطعی نگفته‌اند که ما تحریم‌ها را برمی‌داریم. بنابراین به نظر من موضع آمریکا کاملاً روشن است. آن‌ها توپ را در زمین ایران انداخته‌اند تا ایران واکنش منفی نشان دهد و هرچه ایران واکنش منفی بیشتری نشان دهد، طرف‌های بین‌المللی به سمت سیاست آمریکا میل می‌کنند. البته اروپایی‌ها که به دولت بایدن نزدیک شده‌اند و سایر طرف‌ها نیز به همان سمت خواهند رفت. یعنی درواقع دولت بایدن با یک زیرکی خاص، آثار انزوای آمریکا در اثر رفتار غیرعاقلانه و غیرقانونی ترامپ مبنی بر خروج از برجام که آمریکا را دچار مشکل کرده بود، دارد با این شیوه که می‌گوید ما آماده مذاکره هستیم.»
پیش‌بینی احیای برجام
مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه در پایان این گفت‌وگو درباره پیش‌بینی خود از احیای برجام تصریح کرد: «به نظر من قطعاً بهترین مسیر پیش روی همه طرف‌های برجام، مذاکره خواهد بود اما باید دید که ایران برای انجام مذاکره چه امکانات و ابزاری را در نظر گرفته و چه امتیازاتی را می‌پذیرد. ایران توقع دارد که آمریکا قبل از هر چیزی به برجام بازگردد و به تعهدات برجامی خودش پایبند باشد هرچند آمریکا هنوز این موضوع را قبول نکرده و موضوع احیای گام‌به‌گام برجام را مطرح کرده است. اکنون باید دید که ایران با آمریکا به توافق می‌رسد یا از طریق ۱+۵ به نتیجه می‌رسد یا نهایتاً به‌صورت گام‌به‌گام احیای برجام را رقم می‌زند. بنابراین به نظر من هنوز قاطعانه نمی‌توان درباره احیای برجام سخن گفت و نکته‌ای را پیش‌بینی کرد اما با توجه به مواضعی که مقامات ایران داشته‌اند می‌توان امیدوار بود و اگر این مسیر از طریق دیپلماسی طی شود، راحت‌تر به نتیجه خواهیم رسید.»
تلاش‌های گسترده دیپلماتیک
گفتنی است خبرگزاری ایرنا به نقل از کاظم غریب آبادی سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین گفت که عدم طرح قطعنامه علیه ایران حاصل «تلاش‌های گسترده دیپلماتیک» و «هوشیاری و تدابیر» اعضای آژانس، شورای حکام و مدیرکل آن بوده که با این اقدام از «ایجاد تنش‌های غیرضروری» جلوگیری کردند و فرصتی برای دیپلماسی به وجود آوردند. نماینده آمریکا در آژانس نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد که این کشور ارائه قطعنامه به شورای حکام را متوقف می‌کند و تا نشست بعدی به ایران فرصت همکاری لازم را خواهد داد. همچنین رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در یک کنفرانس خبری گفت که اوایل آوریل (ماه آینده میلادی) برای گفت‌وگوهای "فنی" به ایران سفر می‌کند و امیدوار است ایران در مورد برخی مسائل توضیحی بدهد، تا درنشست ماه ژوئن بتواند در این زمینه به آژانس گزارش دهد. او پیش‌تر برای رسیدن به یک توافق فنی به ایران سفرکرده بود؛ توافقی که به گفته او امکان ادامه راستی آزمایی و بازرسی کامل تعهدات هسته‌ای ایران در برجام و زمان از سر گرفتن این تعهدات از سوی آژانس را فراهم می‌کند.