پس از همه‌گیری کووید ۱۹ در سراسر دنیا؛ خانواده‌ها به ویژه کودکان و نوجوانان از جنبه‌ی روانی بسیار آسیب دیده‌اند. در یک تقسیم بندی کلی گروه های آسیب‌پذیر در بحران‌ها عبارتند از زنان، سالمندان و کودکان و نوجوانان. در این میان کودکان و نوجوانان به دلیل شرایط سنی و عدم توانایی در ابراز مسایل و مشکلات خود بیش از سایر گروه‌ها در معرض خطر هستند. در دوران کنونی نیز کرونا و تغییرات وتحولات ناشی از آن از قبیل تعطیلی مدارس، قرنطینگی، رعایت پروتکل‌های بهداشتی، رفت و آمدهای کمتر،تعطیلی مراکز تفریحی و مسایلی از این دست؛ سبب شده کودکان و نوجوانان بیش از پیش با چالش‌هایی از قبیل فقدان حمایت اجتماعی و برقراری روابط عاطفی با همسالان خود مواجه شوند. مسایل و چالش‌هایی که خود را بیش از هر چیز در رفتارهایی مثل استرس و خشونت بروز می‌دهد. اهمیت پرداختن به این نکات و راه هایی برای برون رفت از این وضعیت سبب گردید، پژوهشگر ایرنا با "نازنین گمار"، روانشناس کودک و نوجوان به گفت و گو بنشیند. مشروح این گفت و گو را در ذیل می‌خوانید:
توجه به سلامت اجتماعی و روانی کودکان
نازنین گمار در خصوص سلامت اجتماعی و روانی کودکان در دوران کرونا گفت: تغییر در سبک زندگی در نتیجه شیوع جهانی بیماری کووید ۱۹، کودکان را تحت شعاع قرار داده و پیامدهای روان شناختی به دنبال داشته است. ارزیابی حاصل از مقالات مورد بررسی نشان داده افزایش مشکلات رفتاری، وسواس، مشکلات مربوط به خودتنظیمی، اضطراب و ترس، مشکلات مربوط به سازگاری و راهبردهای مقابله‌ای، تجربه بدرفتاری، افزایش شدت اختلال های روانی و افسردگی و استرس پس از آسیب، از پیامدهای روان شناختی شیوع بیماری کووید ۱۹ برای کودکان بشمار می‌رود.
وی افزود: همچنین تحقیقات نشان داده که کودکان و نوجوانان از نظر روانی تحت تاثیر این اپیدمی قرار گرفته‌اند. اما، آسیب‌های ناشی از این همه‌گیری توزیع برابر نخواهد داشت و انتظار می‌رود که برای کودکان فقیرترین کشورها، فقیرترین محلات و برای آن‌هایی که پیش‌از این هم در محرومیت و شرایط آسیب‌پذیری قرار داشته‌اند، مخرب‌ترین اثرات را داشته باشد. بطوری که کودکان خانواده‌های کم درآمد و فقیر، به دلیل کمبود امکانات و منابع مالی، آسیب بیشتری نسبت به کودکان در خانواده‌های مرفه دیده‌اند.
این روانشناس اضافه کرد: تغییر وضعیت اقتصادی خانواده‌ها به دلیل افت درآمد، سبب کاهش امکانات برای خانواده‌ها و آسیب بیشتر به کودکان شده و تعطیلی مدارس و استفاده از آموزش مجازی برای آنها در این خانواده‌ها نیز سبب آسیب مضاعفی شده است، چرا که خدمات و امکانات اینترنتی در اختیار ندارند و برای دسترسی به این امکانات، خانواده نیازمند منابع مالی است.
ترس و انزوای اجتماعی کودکان و نوجوانان
گمار در خصوص تجربه ترس و انزوای اجتماعی کودکان و نوجوانان در دوران کرونا گفت:کودکان و نوجوانان ممکن است تحت تأثیر تغییراتی قرار گیرند که درک آنها برایشان مشکل باشد. بنابراین ابراز خشم و عصبانیت می‌کنند. آنها انواع ترس و انزوای اجتماعی را تجربه می کنند. طبق تحقیقات و بررسی‌هایی که انجام شده دیده شده که شایع‌ترین مشکلات روانی و رفتاری در بین کودکان و نوجوانان پرحرفی، حواسپرتی، تحریک پذیری و ترس از پرسش درباره این اپیدمی بوده است. کودکان کوچکتر ( ۳ تا ۶ سال) بیشتر از کودکان بزرگتر احتمال بروز علائم بیماری مثل خشونت و ترس از ابتلای اعضای خانواده را دارند.
وی تاکید کرد: از آنجایی که رسانه‌ها و مکالمات اجتماعی تحت تاثیر خبرهای شیوع کرونا هستند، خواه ناخواه بچه‌ها هم در معرض مقادیر زیادی اطلاعات هستند و نگرانی و اضطراب و ترس را تجربه می کنند. حتی ممکن است تقاضاهای بیشتری از والدین داشته باشند. در نتیجه والدین تحت فشار بیش از حد قرار می‌گیرند. کودکان و نوجوانان وقتی مدارس تعطیل باشد انگیزه و فرصت کمتری برای بودن با دوستان و کسب حمایت‌های اجتماعی دارند. در صورت نبودن خانه امن شاهد خشونت بین فردی و حتی تجربه کودک‌آزاری باشند که بسیار ناراحت و نگران کننده است. همین طور کمتر فعال بودن آنها، مشاهده طولانی مدت تلویزیون و استفاده از فضاهای مجازی،الگوهای خواب نامنظم و رژیم های غذایی نامناسب که باعث افزایش وزن می شود، کمبود فضای شخصی در خانه یا حتی مشکلات مالی خانواده، می‌تواند تاثیرات منفی پایداری بر کودکان و نوجوانان داشته باشد.
اقداماتی برای کاهش استرس‌ها و نگرانی‌ها در کودکان و نوجوانان
گمار پیرامون این سوال که چه اقداماتی برای کاهش استرس‌ها و نگرانی‌های کودکان و نوجوانان می‌توان انجم داد گفت: تغییر سبک‌های زندگی استرس روانی و اجتماعی ناشی از حبس خانگی و قرنطینه می‌تواند تاثیرات روانی و اجتماعی بسیار زیادی بر کودکان و نوجوانان داشته باشد. برای کاهش این پیامدها دولت، سازمان‌ها، جامعه، مدرسه و والدین باید قبل از هر چیز با این پیامدها آشنا باشند و حتما به آنها رسیدگی کنند.
این روانشناس گفت: همچنین راهکارهای ساده مثل ابراز عشق و توجه به کودکان برای رفع ترس هایشان و صادق بودن با آنها و در صورت لزوم توضیح موارد به اندازه فهم و درک آنها، گذشت، توجه زیاد نداشتن روی مسایل مختلف می‌تواند در این زمینه موثر باشد. کمک به کودکان برای پیدا کردن راه هایی برای بیان خود از طریق ایجاد فعالیت‌های خلاقانه و ساختاریافته می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
گمار گفت: کودکان بسیار حساس‌اند و از نحوه پاسخ دادن والدین الگو می‌گیرند. پس والدین باید در مدیریت عوامل استرس زا حمایت شوند تا الگوی مناسب برای فرزندان باشند. همین طور آموزش خوب مهارت‌های فرزند پروری، برای والدین بسیار موثر است. شیوه درست فرزند پروری می‌تواند باعث بهبود تعاملات بین والدین و فرزندان شود. آموزش این موضوع که والدین علاوه بر نظارت بر عملکرد بچه ها حتما باید به نیازهای خود نیز احترام بگذارند، بسیار ضروری است و در این مورد نقش رسانه‌ها در این فرهنگ سازی بسیار مهم است چرا که بزرگ‌سالان زمانی می‌توانند به نیازهای کودک و نوجوانشان توجه کنند که اول این نیازها را در وجود خودشان بشناسند.
در نهایت اینکه کرونا ویروس، اولین و آخرین ویروسی نخواهد بود که بشریت را تهدید می کند. پس جوامع باید از راهبردهای موثر برای تقویت خانواده‌ها برای مراقبت و محافظت از خودشان و دیگران و تعامل بهتر با یکدیگر استفاده کنند تا پیامدهای روانی شیوع بیماری را کنترل کرده و به حداقل برساند.