غلامحسین رحیمی شعرباف روز شنبه در گفت و گو با خبرنگار دانشگاه و آموزش ایرنا به آمارهای پیشرفت ایران در زمینه تولید علم و تحقیق موثر اشاره کرد و اظهار داشت: تحقیقی موثر است که معطوف به کاربرد باشد؛ ۲۰ تا ۳۰ درصد تحقیقات هر کشوری برای توسعه علمی است. همچنین ۷۰ درصد تحقیقات باید معطوف به کاربرد باشد که ناشی از قراردادهای بیرونی یا تحقیقاتی است که با چند مرحله به نقطه بیرونی می رسد.
وی افزود: اگر تحقیقات منجر به تولید مقاله هم شود، ارزش زیادی دارد چون باعث افزایش سطح علمی کشور می شود و ایران در کنار کشورهای پیش رو در آن موضوع علمی قرار می گیرد؛ از این رو، هر سال که می گذرد فاصله علمی خود را با آن کشورها کمتر می کنیم.
وی درباره افق ارتقای رتبه کیفی مقالات ایران در دنیا تاکید کرد: از نظر کمی و کیفی مقالات باید در عرصه بین المللی و ملی بیشتر تلاش کنیم چرا که مقالات علمی نشان دهنده حیات فعال، پویا و رو به رشد در این عرصه است. اگر بتوانیم در رده ۱۰ کشور اول دنیا از نظر کیفیت مقالات قرار بگیریم، بسیار اهمیت دارد.
معاون وزیر علوم یادآور شد: رساندن رتبه جهانی ایران از ۱۵ به ۱۴ به مراتب کار سخت تری بود اما به این رتبه رسیدیم چرا که باید با کشورهای پیشرفته تر رقابت می کردیم؛ همینطور رساندن این رتبه به ۱۰ و زیر ۱۰ سخت تر است چون بقیه کشورها بیکار نمی نشینند و رقبا سخت تر می شوند. رسیدن ایران به رتبه ۱۰ کشور برتر ما را در وضعیت پایداری از نظر سطح کیفی مقالات علمی قرار می دهد و در حوزه های کاربردی باید سرمایه گذاری بیشتری کنیم.
رحیمی شعرباف به روند تولید مقاله در ایران اشاره و خاطرنشان کرد: روند عمومی دنیا و به ویژه در ایران این است که محققان و پژوهشگران نتایج تحقیقات خود را در قالب مقاله در معرض قضاوت قرار می دهند و اگر نتوانند نتیجه تحقیقات را در قالب مقاله ارایه دهند، روی اعتبار علمی کار تحقیقاتی پژوهشگر نمی توان حساب باز کرد، بنابراین شاید اعتبار داشته یا نداشته باشد اما وقتی در بهترین مجلات خوب دنیا نتیجه کار تحقیقاتی خود را منتشر می کنیم، دو علت دارد.
وی به تشریح این علل پرداخت و گفت: نخست این که فرد تحقیقاتی انجام می دهد که در لبه تحقیقات پژوهشگرانی است که روی همان موضوع کار می کنند؛ دوم، محقق این اطمینان را به خود دارد که مقاله در معرض قضاوت داوران مجلات و بعد از چاپ هم در معرض قضاوت پژوهشگرانی قرار می گیرد که روی همان موضوع در حال تحقیق هستند.
معاون پژوهشی و فناوری وزیر علوم، چاپ مقالات علمی در بسترهای بین المللی برای محیط های علمی را مهم دانست و تاکید کرد: چاپ مقالات شامل همه رشته های علمی می شود که از وزارت علوم مجوز دارد. همچنین هر فردی که از سوی این وزارتخانه به عنوان هیأت علمی شناخته می شود، امکان انجام کار تحقیقاتی دارد.
رحیمی شعرباف با تشریح وظایف هیأت علمی در دانشگاه و تولید علم افزود: هیأت علمی وظایف آموزشی، پژوهشی و مشارکت در توسعه فناوری دارد؛ این سه مورد جدا از هم نیستند. اگر فقط آموزش باشد که آموزش در مدرسه اتفاق می افتد، بنابراین دانشگاه، مدرسه نیست. اگر فقط پژوهش انجام دهد که دانشگاه فقط یک نهاد پژوهشی نیست و اگر فرد به دنبال پژوهش باشد در یک مرکز تحقیقاتی رسمی کار کند. بهتر است.
وی ادامه داد: از سوی دیگر می گوییم پژوهش باید معطوف به کاربرد و رفع نیاز باشد که این موضوع ایجاب می کند هیأت علمی در توسعه فناوری نرم و سخت کشور مشارکت داشته باشد بنابراین؛ معلمی موفق است که در دانشگاه محقق خوبی باشد. به گفته این مسوول وزارت علوم، مقالات محققان کشور ۲ درصد مقالات جهان را شامل می شود. همچنین از سال ۱۳۷۴ نظام علمی کشور به پژوهش اهتمام بیشتری نشان داد؛ تعداد مقالات بین المللی ایران قبل از انقلاب زیر ۵۰۰ عدد بود و در کمتر از ۲ دهه تولید مقالات علمی ایران تا به امروز ۲ درصد مقالات جهان را شامل می شود.
نسبت استاد به دانشجو
معاون وزیر علوم در بخش دیگری از این گفت و گو به آمار تعداد دانشجویان کشور اشاره و خاطرنشان کرد: بر اساس آمارها طی پنج سال اخیر تعداد چهار میلیون و ۸۰۰ هزار دانشجو داشتیم اما امروز کمتر از سه میلیون و ۳۰۰ هزار دانشجو در دانشگاه های کشور مشغول به تحصیل هستند.
رحیمی شعرباف ادامه داد: این کاهش استقبال سبب ایجاد بازنگری اصولی در آموزش عالی کشور شد. به عنوان مثال دانشگاهی که در سال های قبل بیش از ۱۰ هزار دانشجو داشت، اکنون کمتر از ۲ هزار و ۵۰۰ دانشجو دارد؛ این معضل، نیازمند بازنگری توسط طرح آمایش آموزش عالی است که افزون بر تجدیدنظر در ساختارها و رشته ها باید نیازسنجی منطقه ای هم انجام شود.
وی در توضیح طرح آمایش آموزش عالی خاطرنشان کرد: در سال ۹۵ با تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی و موافقت رییس جمهوری، طرح آمایش آموزش عالی به تصویب رسید که در آن تصمیم به بازنگری دوباره نسبت به نوع، تعداد رشته ها و ایجاد رشته های تحصیلی متناسب با هر منطقه گرفته شد.
رحیمی شعرباف گفت: در طرح آمایش آموزش عالی، اولویت، ارتقای کیفیت، سپس متناسب سازی رشته ها با نیازها و اولویت سوم استفاده بهینه از منابع است که در دستور کار قرار دارد. البته بخشی از ظرفیت آزاد شده آموزش عالی را باید به دوره های مهارتی اختصاص دهیم.
به گفته این مسوول وزارت علوم، در حال حاضر بعضی از مراکز علمی کاربردی و فنی و حرفه ای را به سمت مراکز مهارت آموزی بدون ارایه مدرک سوق دادیم. این مسائل سبب شد طرح ساماندهی به عنوان یکی از مهم‌ترین طرح‌های آمایش مطرح شود.
معاون پژوهشی و فناوری وزیر علوم ادامه داد: مراکز آموزش عالی دولتی روزانه که همه از منابع دولتی استفاده می کنند، با کیفیت ترین موسسات آموزش عالی کشور هستند و بار اصلی پیشبرد و توسعه علم و فناوری را به عهده دارند و از جایگاه حساسی برای نظام و شهرهای کشور برخوردارند.
رحیمی شعرباف با بیان این که اگر وزارت علوم، یک مرکز آموزش عالی تاسیس کند که پس از پنج سال هیچ اثری برای منطقه نداشته باشد، سرمایه ها به هدر می رود، تاکید کرد: در طرح ساماندهی مراکز آموزش عالی، اصلاحات اساسی باید انجام و بعضی از رشته ها متوقف و رشته های جدید ایجاد شود؛ اگر بعضی از این رشته ها را حذف نکنیم در آینده به مرور با کاهش استقبال دانشجو حذف می شود.
وی همچنین گفت: در گذشته با چشم بسته، گسترش مراکز دانشگاهی و رشته ها انجام شد هر چند توقف گسترش کمی دانشگاه ها باید از ۱۰ سال شروع می شد؛ یک رشته می تواند یک دانشکده بزرگ باشد و تعداد زیاد رشته ها مزیت نیست.
معاون وزیر علوم ادامه داد: ۳۰ سال قبل هر فردی که باید به عنوان هیأت علمی در دانشگاه های داخل کشور جذب می شد، ابتدا باید برای مهارت آموزی به خارج از کشور می رفت؛ اما امروز نیازی به اعزام نداریم.
رحیمی شعرباف با بیان این که هم اکنون به ازای هر ۳۲ دانشجو، یک هیأت علمی در کشور داریم، خاطرنشان کرد: این شاخص در دانشگاه پیام نور به ازای هر ۲۰۰ دانشجو یک هیأت علمی است.
ارتقای رتبه کیفی مقالات ایران
وی همچنین در مورد رتبه کیفی مقالات ایران در دنیا، افزود: رتبه کیفی مقالات ایران در سال ۱۳۹۹ به ۱۴ رسید اما این عدد میانگین رشته ای است و در برخی گروه های دیگر، میانگین رتبه کشور بالاتر از ۱۴ و به عنوان مثال در فنی مهندسی بالاتر از این رتبه و ۱۰ کشور اول است، اما چون همه گروه های علمی با هم هستند و هنوز برخی از آنها مانند علوم انسانی رتبه بالایی ندارد رتبه ایران در کیفیت مقالات جزو ۱۴ کشور اول است.
معاون پژوهشی و فناوری وزیر علوم رتبه علمی ایران در نانو را رتبه چهار تا پنج اعلام کرد و یادآور شد: همه گروه های علمی باید در تحقیقاتی که نتایج آن در بسترهای بین المللی عرضه می شود، مشارکت داشته باشند.
رحیمی شعرباف همچنین درباره شرایط ایران در زمینه تولید مقاله و سهم آن از تولید علم، اظهار داشت: همیشه می گویند مقاله یک محصول فرعی تحقیقات است به این معنا که می توان تحقیق کرد اما مقاله ای چاپ نکنیم که این موضوع ۲ علت دارد؛ نخست این که فرد علاقه ای به چاپ مقاله ندارد و نتایج به گونه ای است که امکان قرار دادن در دسترس عموم وجود ندارد، دوم، مقاله در حدی نیست که در معرض داوران باشد.