به گزارش ایرنا، جایزه مهرگان که پیشینه برگزاری آن به سال ۷۸ باز می گردد، تنها جایزه غیردولتی است که علاوه بر ادبیات به محیط زیست و علم نیز می پردازد. دوره های پانزدهم و شانزدهم مهرگان علم ۱۵ اسفند امسال در حالی برگزار شد که خاطره ای خوش برای مردم و دوستداران محیط زیست شاهرود رقم زد چرا که جمعیت دیده بان طبیعت توانست از سوی داوران به عنوان تشکل برگزیده کشور معرفی شود و تندیس مهرگان علم را از آن خود کند.
از سوی دیگر، کتاب قرق شکسته جنگل‌های هیرکانی کاسپیانی ایران نوشته حنیف‌رضا گلزار عضو هیات مدیره دیده بان طبیعت شاهرود نیز نخستین کتاب تقدیرشده جایزه مهرگان علم بود.
این سازمان مردم نهاد در حالی به چنین موفقیتی دست یافت که اعضای آن از سال ها پیش نقشی تأثیرگذار در حفاظت از محیط زیست نه تنها در شهرستان شاهرود بلکه در کشور ایفا کردند.
در این میان برای یافتن پاسخ این پرسش که چه عواملی را می توان سبب موفقیت سمن های محیط زیستی به شمار آورد، باید نیم نگاهی به پیشینه و رویکرد فعالیت های تشکل های بزرگ و موثر داشت. بی شک یکی از این تشکل ها، جمعیت دیده بان طبیعت است. سازمانی مردم نهاد که به گفته دبیر آن نخستین گام های خود را از سال ۷۹ برداشته و در سال ۸۶ به ثبت رسیده است.
امیرحسین ولیان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، ارتقاء فرهنگ زیست محیطی شهروندان را مهمترین هدف این جمعیت عنوان کرد و گفت: اگر در هر زمینه ای فرهنگ عمومی ارتقاء یابد بسیاری از معضلات نیز برطرف می شود و به همین شکل در حوزه محیط زیست نیز باید ابتدا نگاه مردم و سپس مسوولان به طبیعت تغییر کند.
وی با اشاره به برگزاری کلاس ها و همایش های آموزشی از سوی جمعیت دیده بان طبیعت برای افزایش آگاهی اهالی شهر و روستاهای شهرستان شاهرود، ابراز کرد: با این حال همه فعالیت ها به آموزش محدود نشد و گاهی نیز ناچار شدیم در قالب تجمع های مدنی قانونی وارد عرصه شویم.
دبیر جمعیت دیده بان طبیعت با بیان اینکه نخستین تجمع زیست محیطی در شاهرود سال ۸۶ توسط این جمعیت و در اعتراض به احداث جاده در جنگل ابر شکل گرفت، تصریح کرد: پیش از این مطالبات محیط زیستی در این سطح در شاهرود سابقه نداشت اما تلاش های طبیعت دوستان در نهایت سبب جلوگیری از احداث جاده شد.
ولیان ادامه داد: در دهه ۸۰ با مصوبه دولت محمود احمدی نژاد قرار بود جاده پنجم شاهرود به شمال کشور ایجاد شود و چند هزار هکتار جنگل بکر هیرکانی را بین شاهرود و علی آباد که بخشی از آن را با نام جنگل ابر می شناسیم، از بین ببرد.
وی افزود: ساخت این جاده اهداف دیگری نیز پشت سر خود داشت که از جمله آن ها می توان به در دسترس قرار دادن جنگل برای چوب خواری، معدن کاوی و ویلاسازی اشاره کرد که به مدد الهی مردم پیروز میدان بودند و حتی با درخواست ها و پیگیری ها در نهایت جنگل ابر در سال ۹۳ منطقه حفاظت شده اعلام شد.
گفتمان محیط زیستی به ادبیات روزمره مردم شاهرود وارد شد
دبیر جمعیت دیده بان طبیعت شاهرود با بیان اینکه هرگز قائل نیستیم اتفاقی که در راستای فرهنگ سازی در ۲ دهه گذشته در شاهرود افتاد فقط مدیون این تشکل است، تأکید کرد: با این حال وقتی به ۲۰ سال قبل برمی گردیم هیچ گفتمانی در موضوعات محیط زیستی در این شهر نمی بینیم و دیده بان برای وارد کردن این گفتمان به ادبیات و فرهنگ روزمره مردم شاهرود یکی از پیشروترین مجموعه ها بود.
ولیان نقش رسانه ها و فضای مجازی را نیز بسیار تأثیرگذار برشمرد و یادآور شد: در دهه نخست فعالیت دیده بان صدا و سیما نیز با دعوت از بزرگانی چون اسماعیل کهرم و محمد درویش کم و بیش نقش خوبی ایفا کرد اما متأسفانه در سال های گذشته فعالیت قابل قبولی در این زمینه نداشت و رسانه های دیگر و فضای مجازی این کم کاری را پوشش دادند.
وی توقف فعالیت معدن بوکسیت تاش را نیز دومین دستاورد بزرگ دیده بان طبیعت عنوان کرد و گفت: شاید بخشی از پیشروی و تخریب های سال های نخست معدن به این دلیل است که ما همه انرژی خود را صرف جاده جنگل ابر کردیم اما از چند سال پیش با تمام قوا به میدان آمدیم و با کمک مردم و رسانه ها توانستیم به طور موقت معدن را تعطیل کنیم.
ولیان رمز پیروزی در این کار را همدلی و همراهی مردم و مسوولان دانست و اظهار داشت: یکی دیگر از دستاوردهای دیده بان طبیعت ایجاد نگاه محیط زیستی در مسوولان و همراه کردن آنان با مردم بود.
وی از نماینده مردم شاهرود و میامی در مجلس نیز انتقاد کرد و گفت: جای تأسف دارد که هنوز در دفتر نماینده شاهرود به روی ما باز نشده است و به عنوان نخستین تشکل محیط زیستی کشور هنوز نتوانستیم با وی ملاقات داشته باشیم.
دبیر جمعیت دیده بان طبیعت در پاسخ به پرسشی در خصوص چرایی انتخاب این تشکل از سوی هیأت داوران مهرگان علم ابراز کرد: این موضوع را می توان از ۲ منظر نگاه کرد که بخشی از آن مربوط به نوع نگاه داوران است و باید از آنان پرسید اما از نگاه خودمان استفاده از خرد جمعی و انرژی عمومی و مردمی نخستین دلیل این موفقیت است.
فعالیت اقتصادی، پاشنه آشیل سازمان های مردم نهاد است
ولیان با تأکید بر رویکرد دیده بان در پرهیز از تک صدایی، تصریح کرد: بردباری و پشتکار در طول سال ها برای آگاهی بخشی به مردم و مسوولان و همراه کردن آنان در کنار پیگیری مطالبات با نیت خالصانه را می توان از جمله دیگر عوامل موفقیت این سازمان مردم نهاد دانست.
وی همچنین ورود به فعالیت های اقتصادی را پاشنه آشیل سمن ها دانست و گفت: ورود سمن ها به عرصه های اقتصادی در یک دهه گذشته آن ها را آسیب پذیر کرده است چرا که وقتی به پیمانکاری برای اجرای طرح های خصوصی و دولتی تبدیل شوند دیگر قدرت انتقاد نخواهند داشت.
ولیان با اشاره به دوری دیده بان طبیعت از فعالیت های اقتصادی، اضافه کرد: در سازمان های مردم نهاد باید کارها داوطلبانه باشد و در یک سمن محیط زیستی نیز عاشقی و دردمندی و نه داد و ستد مالی حرف نخست را می زند.
عضو هیأت مدیره جمعیت دیده بان طبیعت نیز در گفت و گو با ایرنا مهم ترین مولفه اثرگذار بر ضریب موفقیت یک سازمان مردم نهاد را تعریف اهداف مشخص و در گام بعدی تامین ابزارهای لازم برای تحقق اهداف تعریف شده عنوان کرد.
حنیف رضا گلزار تأکید کرد: دیده بان طبیعت با توجه به تجربه نزدیک به ۲ دهه فعالیت مستمر در بخش حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی، بر مبنای خرد جمعی این ۲ گزاره را در سطح هیات مدیره خود نهادینه کرد.
برقراری ارتباط بین مردم و حاکمیت رمز پویایی سمن ها است
وی برقراری ارتباط نزدیک و تنگاتنگ و ادامه دار با مردم و بدنه حاکمیت را نیز عوامل دیگر پویایی و پیروزی سمن ها دانست و تصریح کرد: فعالیت در سازمان مردم نهاد به معنای زاویه با مسوولان یا جدایی از توده مردم نیست بلکه نفس کارکرد آن ایفای نقش در جایگاه حلقه ارتباطی بین مردم و حاکمیت است.
این فعال محیط زیست تصریح کرد: مردم نهاد باید آنقدر هنر، جایگاه و توانمندی داشته باشد که نظرات و دیدگاه های توده های مردم را با پوشش تخصصی و کارشناسی به حاکمیت منتقل و تفهیم و بر اساس آن مطالبه گری را تعریف و پیگیری کند.
گلزار به موفقیت دیده بان در توقف ساخت جاده در جنگل ابر اشاره کرد و گفت: بسیاری از مردم هم نسبت به ساخت این جاده موضع مخالف داشتند ولی به دلیل نداشتن اشراف به مسایل فنی و کارشناسی نمی توانستند نظر مخالف خود را با دستگاه های مربوطه مطرح و پیگیری کنند.
وی ادامه داد: مردم نگران آسیب به جنگل و مسولان در پی موضوعاتی چون اشتغال زایی و کوتاه شدن مسیر و رونق اقتصادی بودند و بنابراین درک متقابل میان توده مردم و مسوولان وجود نداشت و دیده بان طبیعت به عنوان سازمان مردم نهاد در جایگاه تسهیل گر وارد میدان شد و با همکاری سایر سازمان های مردم نهاد و بویژه رسانه های متعهد و مردمی، نظرات عموم مردم را با نظرات کارشناسان و متخصصان این حوزه در هم آمیخت و به این مخالفت رنگ و بوی فنی و کارشناسی داد.
عضو هیأت مدیره جمعیت دیده بان طبیعت با بیان اینکه ارزیابی سابقه فعالیت های سازمان های مردم نهاد در گزینش برنده نهایی جایزه مهرگان نقش اساسی داشته است، افزود: اگرچه بنابر شرایط موجود درصد بالایی از فعالیت های دیده بان در گروه فعالیت بازدارنده تعریف می شود اما فعالیت آن در ۲ دهه گذشته تنها متمرکز بر اقدامات بازدارنده نبود.
گلزار تأکید کرد: بخش پررنگ و برنامه ریزی دراز مدت دیده بان، تلاش برای آشنایی مردم با گفتمان حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی بود که در قالب برگزاری صدها کلاس آموزشی در سطح های مختلف از آموزش دانش آموزان مدارس ابتدایی تا کارگاه های آموزشی برای مردم جوامع محلی در روستاها و یا برگزاری دوره های آموزشی و تخصصی در سطح های علمی بالا و دعوت از استادان خبره کشوری پیگیری شد که نقطه عطفی در فعالیت های این سازمان مردم نهاد و در کسب این رتبه برتر اثرگذار بود.
محیط زیست دغدغه ای فانتزی نیست
وی تصریح کرد: اگر نسلی دغدغه مند در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی تربیت شود، بخش عمده ای از این تخریب ها که بسیاری از آنها با شعار توسعه، رفاه و اشتغال است، خود به خود متوقف خواهد شد چرا که همین نسل آموزش دیده امروز، سال های بعد مدیران و تصمیم سازان کشور را تشکیل خواهد داد.
گلزار فعالیت در سازمان های مردم نهاد را بیانگر دغدغه ملی و اجتماعی و حس مسولیت پذیری در قبال همنوعان و زیستگاه مشترک یعنی زمین دانست و گفت: متاسفانه عده ای به شکل هدفمند تلاش دارند تا مردم نهاد به ویژه در حوزه محیط زیست و منابع طبیعی را اقدامی فانتزی و غیرضروری مطرح کنند اما این نگاهی جاهلانه و عقب مانده است.
وی ابراز کرد: محیط زیست هرگز مساله ای فانتزی و غیر ضروری نیست بلکه یک اصل زیربنایی است و اگر رابطه میان زندگی سالم با ارکان محیط زیست درک شود، این نگاه مبتنی بر ناآگاهی یا حتی گمراهی هم اصلاح می شود.
می توان گفت حضور سازمان های مردم نهاد و فعالیت های آن ها در سال های گذشته بازویی کمکی برای دولت ها بوده است. سمن ها با بهره مندی از تجربه های موفق یکدیگر می توانند به تدریج نوع نگاه غالب جامعه به موضوع محیط زیست را ارتقاء بخشند. دست کم تجربه قرارگیری جنگل ابر در فهرست مناطق حفاظت شده کشور و یا تعطیلی موقت معدن بوکسیت تاش در شاهرود نیز نشان از عزم دولت برای همراهی با سمن ها به عنوان کارشناسان مردمی دارد. بی شک تقویت این رابطه دو سویه می تواند اثرات دراز مدت در حفظ محیط زیست و بهره مندی نسل آینده کشور از مواهب خدادادی در این سرزمین داشته باشد.