هادی معماریان روز شنبه با گرامیداشت روز ۲۳ اسفند به عنوان روز جهانی اقدام برای حفاظت از رودخانه گفت: مسئله آب زیست محیطی یا حقابه زیست محیطی رودخانه‌ها، بویژه در چند دهه اخیر اهمیت بسیار در مجامع مختلف علمی و فنی پیدا کرده است.
وی با بیان اینکه رودها، تالاب ها، خلیج ها و حتی کویرها نیازهای آبی دارند افزود: به دلیل عدم رعایت این موضوع، بسیاری از اکوسیستم‌ها آسیب دیده‌اند و دوام درازمدت آنها دچار خطر جدی شده است.
این عضو هیأت علمی گروه مهندسی آب مرکز آموزش عالی کاشمر ادامه داد: این موضوع در مطالعات رودخانه‌های بزرگ ایران و استان خراسان رضوی مورد توجه قرار گرفته است اما غفلتی در حال رخ دادن است و آن اهمیت ندادن به نیاز آبی زیست محیطی اکوسیستم های پایین دست رودخانه‌ها یا مسیل های فصلی در مناطق خشک و نیمه خشک مثل حوضه های آبریز منطقه ترشیز (شامل کاشمر، خلیل آباد و بردسکن) است.
وی گفت: مهمترین نقش جریان‌های سطحی رودخانه‌ها و مسیل‌ها در این منطقه تغذیه آبخوان کاشمر، بردسکن و درونه است که در این میان از نقش رودخانه‌های فصلی در تغذیه کویرها و پلایاهای بیابانی اینگونه مناطق نباید غفلت کرد.
معماریان افزود: در محدوده مطالعاتی درونه حدود ۱۳ میلیون متر مکعب از جریان زیرزمینی وارد دشت کویر مرکزی می شود که اکوسیستم منحصر به فردی را در این منطقه ایجاد می کند.
وی ادامه داد: یکی از مهمترین نقش‌های اینگونه جریانات آبی به سوی مناطق کویری مرطوب نگه داشتن خاک و جلوگیری از حرکت رسوبات بادی توسط بادهای فرساینده است.
این استاد دانشگاه گفت: در محدوده مطالعاتی کاشمر جریانات سطحی موجب تغذیه سالیانه آبخوان به میزان ۲۰ میلیون مترمکعب می‌شوند و حجم جریانات سطحی در محدوده‌های مطالعاتی کاشمر، بردسکن و درونه بیش از ۲۲ میلیون مترمکعب در سال است.
وی افزود: جریان سطحی رودخانه‌های فصلی در منطقه ترشیز نقش‌های اکوسیستمی متعدد نیز علاوه بر تغذیه آبخوان دارد که از آن جمله می‌توان به توسعه پوشش گیاهی در بستر و کناره‌های خشکه رودها و کاهش فرسایش آبی و بادی، ایجاد چشمه‌های آبرفتی و تأمین آب حیات وحش اشاره کرد.
معماریان ادامه داد: برداشت آب از منابع آب‌های سطحی منطقه ترشیز در حوضه‌های بالادست رودخانه‌ای در سال‌های اخیر افزایش یافته و این موضوع اکوسیستم پایین دست را به‌شدت تهدید می کند به عنوان مثال در حوضه آبریز بالادست کاشمر (رودخانه سیدمرتضی) دستکم ۱۳ استخر ذخیره آب متوسط تا بزرگ وجود دارد که اغلب توسط بخش خصوصی احداث شده و می‌توانند بخش زیادی از آورد رودخانه را در طول سال ذخیره کرده و به مصارفی برسانند که شاید جنبه محیط زیستی نیز نداشته باشد، ضمن اینکه از تلفات تبخیر از سطح اینگونه استخرها که بسیار زیاد است نیز نمی توان غافل بود.
وی گفت: همین مشکل در مورد رودخانه‌های فصلی بالادست خلیل‌آباد و رودخانه ششطراز نیز وجود دارد و موتورپمپ‌های متعددی در بستر این رودخانه‌های فصلی بصورت غیرقانونی مستقر شده‌اند که آب زیرقشری را مکیده و به مصارف تفریحی می‌رسانند.
عضو هیأت علمی گروه مهندسی آب مرکز آموزش عالی کاشمر افزود: موضوع دیگری که نیاز آبی زیست محیطی اکوسیستم‌های پایین دست منطقه را تهدید می کند ساخت بندها یا سدهای ذخیره بدون برنامه‌ریزی جهت استفاده از آب های ذخیره شده در این مخازن است.
وی ادامه داد: نمونه‌هایی از این نوع بندها در حوضه‌های آبریز بالادست خلیل آباد، کاریزک و بردسکن وجود دارند که برنامه‌ای برای استفاده از آب ذخیره شده در مخازن آنها جهت کشاورزی وجود ندارد و تبدیل به حوضچه‌های تبخیر آب شده‌اند.
معماریان گفت: شرکت آب منطقهای و امور آب شهرستان باید مطالعه جامعی را جهت تعیین نیاز آبی زیست محیطی رودخانه های فصلی مهم منطقه انجام دهد تا از اجرای برنامه‌های ذخیره یا کنترل رواناب غیرضروری که موجب صدمه به آبخوان یا اکوسیستم پایین دست می‌شود بتوان جلوگیری کرد.
۲۴۴ حلقه چاه عمیق و نیمه‌عمیق و ۲۲۰ رشته قنات، ۱۸۸ دهنه چشمه و ۳۲ رودخانه فصلی در شهرستان کاشمر وجود دارد که بیش از ۸۶ میلیون متر مکعب آب را استحصال می کند و در راستای مصرف کشاورزی از آنها استفاده می‌شود.
کاشمر در ۲۲۸ کیلومتری جنوب غرب مشهد قرار دارد.