آب مایه آبادانی و حیات است، حتما این جمله را بارها و بارها شنیده اید، در کنار آن هم حتما شنیده اید که آب مهریه فاطمه زهرا(س) بوده است، اینها نشان از اهمیت این الفبای آبادانی دارد اما سوال مهم این است که ما با منابع آبی خود چه کرده ایم؟
حدود ۱۳۰ میلیارد متر مکعب تمام آب قابل استحصال در کشور است که متاسفانه سالانه بیشتر از این میزان استفاده می کنیم یعنی حدود ۶ تا ۷ میلیارد متر مکعب بیشتر از ظرفیت منابع آب قابل استحصال برداشت می کنیم در حالی که باید حداقل ۵۰ میلیارد متر مکعب از این رقم را استفاده نکنیم و بگذاریم در سفره های آبهای زیر زمینی ذخیره بماند.
متوسط بارندگی در جهان حدود ۸۶۰ میلیمتر است این در حالیست که متوسط درازمدت این رقم در ایران ۲۵۰ میلیمتر است، این یعنی که میزان منابع آبی ما محدود است پس باید مراقب مصرف آب خود باشیم. جالب است بدانید که متوسط سرانه مصرف جهانی آب ۱۵۰ لیتر است اما در ایران این سرانه مصرف تقریبا دو برابر است، کشورهای اتحادیه اروپا به طور متوسط چند برابر ایران آب قابل استحصال در اختیار دارند اما هیچ کدام از آنها چنین رقمی مصرف نمی‌کنند. در میان کشورهای اروپایی، سوئد با ۲۰۲ لیتر و لهستان با ۹۸ لیتر، به ترتیب بیشترین و کمترین سرانه مصرف آب را دارند.
حال در کنار همه اینها دو دهه است که با کمبود بارندگی و خشکسالی مواجه هستیم به طوری که سال به سال از میزان بارندگی ها کاسته می شود به طوری که در سال آبی امسال (۱۳۹۹ - ۱۴۰۰) از اول مهر تا ۱۰ اسفند ماه میزان کل ریزش های جوی بیش از ۱۰۷ میلیمتر بود که این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره ھای مشابه درازمدت ۲۶ درصد کاھش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته ۴۱ درصد کاھش را نشان می دھد ، این آمارها نشاندهنده شرایط نامناسب منابع آبی در کشور است.
در حالی که آب همواره یک کالای استراتژیک بوده و نقش اصلی را در شکل گیری تمدن ها داشته است؛ تاریخ نشان می دهد که تمام تمدن های بزرگ در کنار منابع آبی شکل گرفته مانند تمدن بین النهرین که میان دو رود دجله و فرات ایجاد شده بود، طی قرن ها و سالها پیش شاهد بروز جنگ های زیادی بر سر منابع آبی بودیم و امروز نیز سیاستگذاران آب معتقدند که جنگ بعدی جهان نیز بر سر آب خواهد بود، پس با این مصداق می توان به اهمیت آب و حفظ منابع آن پی برد، جهان نیز به این مهم رسیده و یک روز را به این موضوع اختصاص داده است.
در سال ۱۹۹۲ و در بیست و یکمین دستور جلسه کنفرانس محیط زیست و توسعه سازمان ملل که در شهر ریودوژانیرو برزیل برگزار شد، موضوع روز جهانی آب رسما مطرح شد، در این کنفرانس از تمام کشورها خواسته شد تا در راستای اجرای بیانیه ۲۱ سازمان ملل، این روز را به عنوان روز ترویج و آگاه سازی مردم در مورد آب اختصاص دهند و از طریق پخش و اشاعه نشریات و برگزاری کنفرانس‌ها، سمینارها و نمایشگاه‌ها در گرامیداشت آن بکوشند.
بر این اساس از آن سال تاکنون ۲۲ مارس برابر با دوم فروردین، از سوی سازمان ملل متحد به عنوان روز جهانی آب نامگذاری شده است و هر سال شعار مخصوص به خود را دارد که شعار امسال بر موضوع «ارزش گذاری آب» متمرکز شده است.
حمید سینی ساز کارشناس آب در این باره به خبرنگار محیط زیست ایرنا گفت: شعار امسال روز جهانی آب با عنوان «ارزش گذاری آب» نباید ما را به اشتباه بیندازد که اگر می خواهیم قدر آب را بدانیم باید ارزش مادی آن را بالا ببریم، این برداشت اشتباه می تواند ما را فریب دهد.
وی افزود: در ایران قبل از اینکه بخواهیم به سراغ سیاست های اصلاحی در ارزش ذاتی و قیمتی آب برویم باید به ارزش های دیگر آب توجه کنیم، باید مسائل و مشکلات این بخش را از قبل حل کنیم و سپس به آخرین چیزی که فکر می کنیم این مساله باشد.
سینی ساز اظهارداشت: در ایران دیده می شود خیلی از کارشناسان اولین راهکار اصلاح مشکلات آبی کشور را بالاتر بردن قیمت تعرفه های آبی می دانند و معتقدند آب هم مانند هر کالای دیگری اگر در یک شرایط بازار آزاد و رقابتی قرار گیرد این افزایش قیمت موجب افزایش بهره وری و استفاده از آب می شود در حالی که در دنیا بر روی این مساله از لحاظ علمی بسیار کار شده است، مقالات زیادی وجود دارد که نشان می دهد نگاه قیمتی و بازاری و اساسا نگاه کالایی به آب داشتن موجب این می شود که استفاده از این کالا خیلی غیر بهره ور انجام شود.
این کارشناس آب تصریح کرد: در مبانی دینی ما آمده «هر موجود زنده ای که روی کره زمین وجود دارد به واسطه وجود آب است» این می خواسته ارزش معنوی آب را بیشتر نشان می دهد، هم اینکه می بینیم که در طول تاریخ تمدن ها در همواره در کنار منابع آبی شکل گرفتند و این نشان از اهمیت منابع آبی در حفظ حیات دارد.
سینی ساز ادامه داد: شعار امسال روز جهانی آب هم بیشتر می خواهد به این مساله تاکید کند که باید به ارزش های معنوی آب بیشتر توجه کنیم تا بتوانیم بقا و دوام تمدن های خود را هر چه بیشتر تضمین کنیم.
وی تاکید کرد: در واقع نگاه کالایی به آب داشتن اشتباه است، وقتی بپذیریم آب یک کالاست لاجرم به دنبال آن هم مسائلی مانند ایجاد بازارها و قیمت گذاری آزاد و رقابتی هم ایجاد می شود، اما آب در تعریف خیلی از اقتصاد دانان دنیا یک منبع اجتماعی است نه یک کالا، در کشور ما آب یک منبع کمیاب است برای مدیریت این منابع کمیاب اجتماعی نباید نگاه کالایی داشت چون نگاه کالایی داشتن گویی باعث مجاز بودن مالکیت خصوصی بر این منابع می شود در حالی که آب منبع عمومی است.
این کارشناس آب گفت: در اصل ۴۵ قانون اساسی این مساله دیده شده، منابع آبی را به عنوان منابع انفال تعریف می کند و در نهایت می گوید باید به نفع مصالح عامه جامعه مورد استفاده قرار گیرد که این قید مصالح عامه به همین مساله عمومی بودن منابع آبی اشاره دارد.
وی افزود: هر کسی که می خواهد از این منبع کمیاب اجتماعی استفاده کند باید بیشتر نگاهش بر این باشد که چه منفعتی را می تواند برای تمام جامعه به ارمغان آورد و در آن معیار دیگر قمیت ها نقش زیادی بازی نخواهند کرد، در باب اینکه چه کسی کارآمدتر است حتما باید سیستم های نظارتی وجود داشته باشد که بر کارآمد بودن این مقوله نظارت و صحت سنجی کند، اینجا هم ممکن است به سمت یک تفسیر غلط سوق داده شویم مبنی بر اینکه وظیفه نظارت صرفا بر عهده دولت است، در کشور ما این ساختار غلط تقریبا ایجاد شده که نظارت ها بر استفاده از منابع آبی اعم از مجوزها، مجوزدهی ها و نظارت بعد از مجوز دهی ها صرفا دولتی انگاشته می شود که این سیستم هم موجب بروز فساد و هم ایجاد یک حس تقابل جویانه بین مردم و حاکمیت می شود، در حالی که باید سیستم های نظارتی استفاده از منابع آبی را به خود مردم و جامعه محول کرد چون در این صورت هم نظارت ها دقیق تر می شود، هم هزینه های جانبی نظارت پایین می آید و هم حس تقابل منفی بین مردم و حاکمیت از بین خواهد رفت .
سینی ساز گفت: در کشور ما این سابقه وجود داشته است، به عنوان مثال قبل از سال ۱۳۴۱ که اصلاحات اراضی آغاز شد نظام مدیریت مصرف بر منابع آبی کشور مردمی اداره می شد که نمونه بارز آن در آن زمان «میرآب ها» بودند که در اقصی نقاط کشور وجود داشت، بر این اساس مردم یک نفر مورد اعتماد را برای نظارت بر مصرف آب هر منطقه تعیین می کردند که با این کار اختلافات تا حد ممکن کاهش می یافت از آن مهمتر این بود که با این روش مردم دیگر انگیزه ای برای بهره برداری مخفیانه نداشتند اما امروز اگر مخفیانه بهره برداری غیر مجاز انجام دهند یک حس برد به آنها دست می دهد.
وی افزود: در حالی که در قدیم این حس دغدغه که این منابع از آن خودمان و آیندگان است بیشتر موجب حفاظت از آن می شد، بر این اساس فردی انگیزه ای نداشت که به طور مخفیانه اضافه برداشتی از سهم خود داشته باشد علاوه بر اینکه نظارت مردمی هم خودبخود باعث کنترل اجتماعی این مساله می شد که با هزینه های بسیار کمتر، نظارت بر مصرف صورت می گرفت، حتی گاهی تقسیم های خرد هم می تواند به مردم واگذار شود، اگر سیستم نظارت را به مردم منطقه یا نماینده ای که از سوی مردم به حاکمیت معرفی می شود واگذار می کردند بسیار راحت تر و با هزینه های بسیار کمتر مدیریت صورت می گرفت.
۹۰۱۴