به گزارش روز ایرنا از پایگاه اطلاع‌رسانی نهاد کتابخانههای عمومی کشور، کتاب خوب، یکی از بهترین ابزارهای کمال بشری است و کتابخوانی یکی ارزش‌های بزرگ هر جامعه است. جامعه ایران با گوناگونی وسیعی که در شیوه‌های زندگی دارد، نیازمند الگوهای مختلف بسط کتابخوانی است. بیش از ۱.۵ درصد جمعیت ایران را عشایر می‌سازند؛ مردمانی سخت‌کوش و قانع که در الگوی زیستی تنگاتنگی با طبیعت و بوم ایران هستند. اگرچه بسیاری از مشاهیر و مفاخر علم و ادب و هنر ایرانی از جامعه عشایری هستند، اما زیرساخت‌های فرهنگی و خدمات عمومی آن‌طور که برای شهرها و روستاها تعریف مشخص دارد، در جامعه عشایری هنوز جای توسعه بسیار دارد.
نهاد کتابخانههای عمومی کشور، با مشارکت فب‌لب ایران (فب‌لب/fablab یک آزمایش‌گاه کوچک ساخت دیجیتال)، در نظر دارد طراحی کتابخانهای قابل حمل برای خدمات‌رسانی به مردم شریف عشایر کشور را از طریق برگزاری یک مسابقه ملی به انجام برساند.
موضوع مسابقه
نهاد کتابخانههای عمومی کشور، که متولی ساخت، تجهیز، بازسازی، توسعه کتابخانههای عمومی و مدیریت و نظارت بر اداره آن‌هاست، به عنوان نهاد عمومی غیردولتی، با هدف برآوردن نیاز اطلاعاتی، علمی، آموزشی و فرهنگی جامعه ایرانی به ارائه خدمات کتابداری و اطلاع‌رسانی می‌پردازد.
این نهاد در حال حاضر از شبکه سه هزار و ۵۰۴ کتابخانه عمومی که شامل ۲ هزار و ۶۰۶ کتابخانه نهادی، ۸۷۵ کتابخانه مشارکتی، ۲۳ کتابخانه مستقل است، با حدود ۴۲ میلیون منبع در زیربنای ۲ میلیون مترمربع به بیش از ۹ میلیون کاربر و ۲ میلیون عضو خدمات ارائه می‌کند.
کتابخانههای امروز متناسب با تغییرات وسیعی که در تعاملات فرهنگی جامعه شکل گرفته است، دیگر تنها فضاهایی برای امانت یا مطالعه کتاب ها نیستند؛ نگاه امروز به مفهوم کتابخانه آن را نوعی پیش‌ران فرهنگی جامعه می‌بیند که پیرامون کتاب -به عنوان اصیل‌ترین و بنیادی‌ترین تجسم فرهنگ و دانش- شکل می‌گیرد. کتابخانه‌ها امروز مراکز خلاق فرهنگی هستند که روی دادهای مختلف فرهنگی، تعاملات ادبی و دانشی تمرکز و نیز موضوعات جدید فرهنگ و رسانه را در کنار فعالیت سنتی خود دنبال می‌کنند و این نگاه کلان اگرچه با تجربه کالبدی امروز کم‌تر ممکن است، اما در مورد کتابخانههای سیار نیز وجود دارد.
نهاد کتابخانههای عمومی کشور به منظور توسعه کتابخوانی در جوامع روستایی و عشایری برنامه‌های ویژه‌ای دارد. از جمله این برنامه‌ها طعم کتاب با عشایر، طرح سفیران کتاب با هدف دسترسی آسان به منابع کتابخانهای و ترویجی کتابخوانی در جامعه عشایری و راه‌اندازی کتابخانه سیار و ارائه خدمت به جامعه روستایی و عشایری که مورد استقبال بسیاری نیز تاکنون قرار گرفته و زمینه‌ساز تجربه فرهنگی مناسب نیز شده است.
یکی از اولویت‌های نهاد کتابخانههای عمومی کشور در دسترس‌کردن امکانات کتابخانهای برای جوامع عشایری با شیوه مداوم یا فصلی زیست مبتنی بر کوچ در گستره ایران زمین است. بر اساس نتایج آخرین سرشماری اجتماعی-اقتصادی عشایر کوچنده، تعداد بیش از یک میلون نفر جمعیت عشایری در ۳۰ استان کشور زندگی می‌کنند. بررسی وضعیت جمعیت عشایر کشور از سال ۱۲۴۵ شمسی تا آخرین سرشماری، نشانگر کاهش نسبت جمعیت عشایر در مقایسه با جمعیت کل کشور از حدود ۳۸.۶ درصد به ۱.۶۸ درصد است. این میزان، هر چند حاکی از گزینش یکجانشینی و زیست متفاوت عشایر است، در عین حال بر پشتوانه فرهنگی جمعیتی عظیم ایران دلالت دارد و نیز چیزی از ضرورت تمهید و ارائه خدمات مناسب به اجتماعات کوچنده یا محله‌های اسکان عشایر نمی‌کاهد.
پرداخت به جمعیت عشایری کشور یکی ماموریت‌های نهاد کتابخانههای عمومی کشور است که نیازمند تجهیرات کتابخانهای خاص با تناسب کامل با ماهیت کوچندگی عشایر می‌باشد. برای دست‌یابی به این نوع کتابخانههای سیار، نهاد کتابخانههای عمومی کشور در صدد برگزاری مسابقه طراحی می‌باشد. مسابقه در پی بازتعریف کالبد کتابخانههای سیار با تمرکز بر پاسخ به نیاز کارکردی و فرهنگی جامعه عشایر و برنامه‌ها و خدمات ویژه کتابخانهای جامعه عشایری است.
هدف و معیارهای مسابقه
کتابخانههای سیار، که در حال حاضر در قالب اتوبوس‌های کارکرده و فضاسازی شده یا کانکس‌های موقت تعریف می‌شوند، تنها جواب کارکردی عملیات امانت کتاب را می‌دهند و از حیث فرهنگی نیز هویت نامتجانسی با فرهنگ و فضای زندگی عشایر دارند. براساس نگاه کلانی که تعریف کتابخانه را متفاوت کرده است و به جز عملیات سنتی کتابخانهای، انتظارات وسیع فرهنگی و کارکردی نیز از آن دارد، بازتعریف کتابخانههای سیار نیز در کنار چالش‌های موجود باید به پاسخ‌هایی جدید در تعامل کتابخانه و بستر، کتابخانه و جامعه عشایری و نیز کتابخانه و نقش فرهنگی جدیدی که پذیرفته است رهنمون باشد.
در کنار نقش‌های مرسوم کتابخانهای، نقش کتابخانههای سیار به عنوان عامل تحقق دولت الکترونیک در بستر زندگی عشایر کشور یکی دیگر از کارکردهای این کتابخانه‌ها است. همچنین امکانات ارائه محتوای آموزشی نظیر تخته و امکانات چند رسانه‌ای از جمله نمایش فیلم و تصویر در نمایشگر یا پرده نمایش و ویدئو پروژکتور برای گروه‌های سنی، فضا و امکاناتی برای تسهیل سوادآموزی برای نوسوادن و کم‌سوادن و بهبود اوقات فراغت همه اقشار به‌خصوص کودکان از طریق برگزاری رویدادهای فرهنگی مختلف از نیازهای طرح است.
بر این اساس، هدف از برگزاری این مسابقه، مشارکت اهالی طراحی، هنر و فرهنگ به خصوص طراحان معماری، طراحان صنعتی، فعالان فرهنگی عرصه‌ی کتاب و فعالان فرهنگی حوزه عشایری برای بسط دامنه پاسخ‌های ممکن به این سوال است: یک کتابخانه سیار عشایری که بخواهد به عنوان یک مرکز فرهنگی موقت عشایری و به صورت مداوم در ارتباط با آن جامعه باشد، چه کالبدی دارد؟ به این ترتیب محورهای زیر از شاخص‌ترین اهداف برگزاری مسابقه و موضوعات مورد توجه در داوری آن هستند:
توجه به اقلیم، بستر و بوم طبیعی زندگی عشایر
توجه به گوناگونی ایلات ایران، ارزش‌ها، هنرها و زیبایی‌شناسی آن‌ها
توجه به نقش فرهنگ‌ساز کالبدی کتابخانه و ارزش‌هایی که می‌تواند در بستر خود بیافریند
توجه توامان به تکنیک‌های ساختی، فناورانه و نوین
توجه به ویژگی‌های کاربردی و استفاده آسان
رعایت اصل صرفه‌جویی و هزینه‌کرد بهینه در ساخت
ضوابط طراحی
مسابقه به صورت طراحی کانسپت و الگوی اجرایی و ساخت‌پذیری یک واحد کتابخانه قابل حمل عشایری است.
کتابخانه قابل حمل عشایری، یک واحد ساختی کوچک‌مقیاس است که لازم است حجم ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ نسخه کتاب و اقلام فرهنگی را در خود جا دهد. این واحد باید بتواند با وسائل نقلیه موجود و بدون چالش خاصی حمل شود و در نواحی مختلف زندگی عشایری پیاده‌سازی موقت شود (لازم نیست از یک جاده قابل عبور و مرور به فاصله زیادی خارج شود). فراخور رفتارهای فرهنگی مورد نظر این کالبد باید بتواند در پیرامون خود مساحتی مابین ۴۰ تا ۶۰ مترمربع را فضاسازی و قابل بهره‌برداری موقت کند. همچنین امکانات ارائه محتوای آموزشی نظیر تخته و امکانات چند رسانه‌ای از جمله نمایش فیلم و تصویر در نمایشگر یا پرده نمایش و ویدئو پروژکتور برای گروه‌های سنی مختلف از نیازهای طرح است. تجهیزات رایانه‌ای جهت خدمات دولت الکترونیک برای عشایر نیز از دیگر نیازهای طرح می‌باشد.
به این ترتیب معیارهای اصلی طراحی عبارتند از:
نوآوری در طراحی و ساخت پذیری
قابل حمل بودن با وسائل نقلیه مرسوم
امکان حمل و نگه‌داری ۲ هزار و ۵۰۰ تا چهار هزار کتاب و اقلام فرهنگی
طراحی درست مکانیزم احتمالی باز و بسته شوندگی طرح
فضاسازی کالبدی و پیرامونی ۴۰ تا ۶۰ مترمربعی
امکانات چندرسانه‌ای
امکان ارائه خدمات دولت الکترونیک
قالب ارائه
قالب ارائه آثار به صورت شیت‌بندی و سند دیجیتالی در سایزی با ارتفاع A۳ (۴۲ سانتی‌متر) و طول نامحدود سند است که در فرم مخصوص مسابقه بارگذاری خواهد شد. هرگونه اسناد تکمیلی در قالب ویدئو، تور مجازی، ماکت و یا اسناد دیگر نیز در کنار سند اصلی مسابقه قابل دریافت می‌باشد و از امتیاز اضافه در داوری برخوردار خواهد بود. طبعا ارسال آثار فیزیکی با هماهنگی دبیرخانه و به آدرس ارائه شده از دبیرخانه بر عهده شرکت‌کننده است.
چگونگی برگزاری مسابقه
مسابقه طراحی کتابخانه قابل حمل عشایری، در یک مرحله و به صورت آزاد و در سطح ملی برگزار خواهد شد. داوطلبان شرکت در مسابقه می‌بایست پس از ثبت‌نام، در مهلت تعیین شده طرح‌های خود را تهیه و در فرم مخصوص ارائه شده توسط دبیرخانه به صورت آنلاین بارگذاری نمایند. طرح‌های عرضه شده طبق ضوابط مسابقه، داوری خواهد شد و نتایج آن طبق تقویم به اطلاع شرکت‌کنندگان خواهد رسید.
شرکت در مسابقه برای عموم طراحان و سازندگان حرفه‌ای، دانش‌جویان و دانش‌گاهیان، فعالان طراحی و ساخت و فعالان فرهنگی آزاد خواهد بود. هیچ محدودیتی برای شرکت در مسابقه به صورت فردی، گروهی و شرکتی وجود ندارد. همچنین محدودیتی در ارائه چند طرح توسط یک گروه یا شرکت‌کننده نخواهد بود و لازم است به ازای هر طرح ثبت‌نام مستقلی صورت گیرد. در صورت شرکت در قالب گروه یا شرکت، لازم است فردی به عنوان نماینده برای کلیه مکاتبات و ابلاغات بعدی معرفی گردد.
ثبت‌نام در مسابقه
ثبت نام در مسابقه، رایگان و برای تمام علاقه‌مندان آزاد خواهد بود. ثبت‌نام از طریق درگاه مجازی ثبت‌نام مسابقه، قابل دست‌یابی به نشانی اینترنتی خواهد بود. کلیه اطلاع رسانی‌ها علاوه بر انتشار از طریق فضای مجازی، به صورت اختصاصی نیز براساس اطلاعات ثبت شده از شرکت‌کنندگان به صورت رایانامه نیز در اختیار آن‌ها قرار می‌گیرد.
قوانین مسابقه
لازم است شرکت‌کنندگان تمامی مدارک طراحی خود را مطابق دستورالعمل مسابقه، آماده و در قالب فرم آنلاین «ثبت اثر در مسابقه طراحی کتابخانه عشایری» بارگذاری کنند.
در صورت عدم رعایت قوانین مربوط به حقوق معنوی و محرز شدن وجود کپی‌برداری عینی و کلان از طرح‌های دیگر در طرح‌های برگزیده، هیأت برگزارکننده، می‌تواند علاوه بر درخواست بازگشت جایزه از برگزیدگان، به دریافت خسارت نیز اقدام کند.
مالکیت معنوی طرح‌های برگزیده پس از مسابقه در اختیار برگزار کننده خواهد بود.
هیات برگزار کننده برای عقد قرارداد و انجام مراحل بعدی طراحی با طرح‌های برگزیده تعهدی ندارد و ممکن است از بین کلیه‌ی طرح‌ها، با گروه یا گروه‌هایی از شرکت کنندگان برای ادامه فرآیند طراحی و ساخت اقدام به عقد قرارداد کند.