به گزارش ایرنا، نوروز سمبل عظمت و شکوه ایرانیان به گفته مورخان در سراسر دوران اسلامی، حتی در زمان خلفایی که اعتنایی به این آیین ها نداشتند، برپا می شد. از سوی دیگر آگاهی فرمانروایان اموی و عباسی از آیین هدیه دادن به حاکمان، گرایش فرمانروایان عرب به برگزاری نوروز را به دنبال داشت و سرانجام کاهش قدرت و نفوذ عرب‌ها بر دولت‌های ایرانی، ایجاد حکومت‌های مستقل مانند صفاریان و سامانیان همچنین تعلق خاطر پادشاهان ایرانی‌نژاد به اجرای سنت های ایرانی، نوروز و جشن های مرتبط با آن را احیا کرد تا اینکه با روی کار آمدن حکومت صفوی و رسمیت یافتن مذهب تشیع، برخی از آداب اسلامی با آیین‌های نوروزی درآمیخت و تلاش عالمان شیعه در جمع‌آوری احادیث و روایات اهل بیت (ع) در رابطه با نوروز، بر رونق بیشتر این جشن افزود.
در این میان، نوروز همانند هر آیین ملی و مذهبی دیگر در اصفهان که پایتخت ایران در دوران پادشاهان صفویه بود؛ به صورت ویژه به اجرا درمی‌آمد.
نوروز در اصفهان، کتابچه خرده فرهنگ ها
نوروز تنها موسمی برای ثبت در گاهشمار ایرانیان نیست، بلکه به اذعان بسیاری از کارشناسان چکیده ای غنی از باورها و خرده فرهنگ هاست، گنجینه ای پر رمز و راز که بخصوص در اصفهان به دلیل قدمت تاریخی در بردارنده قرن ها تمدن و اصالت است.
در سفرنامه «کاتف سیاحی» که در زمان شاه عباس به ایران آمده بود، نوروز اینگونه توصیف شده است: در نوروز، مردم شب‌زنده‌داری می‌کنند و به تفریح می‌پردازند. شیپورها و سرناها به صدا در می‌آیند و مدام نقاره می‌زنند. یک روز مانده به پایان آخرین روز سال همه دکان‌ها و بازارها را رنگ می‌کنند و با گل می‌آرایند. صبح هنگام، در همه مغازه‌ها و خانه‌ها، شمع‌ها و پیه‌سوزها را روشن می‌کنند که به مدت سه ساعت شمع‌ها و پیه‌سوزها روشن می‌ماند و سپس، شمع‌ها را خاموش می‌کنند. دکان‌ها را می‌بندند و با تعطیلی بازار به خانه خود می‌روند. دست به هیچ داد و ستدی نمی‌زنند. فقط در میدان، بازی‌ها و نمایش‌های مختلفی ترتیب می‌دهند. تخم‌مرغ‌های قرمز را با دست می‌شکنند و همدیگر را می‌بوسند. در اتاق‌ها و باغ‌های خود، فرش پهن می‌کنند و بر روی آن بهترین اثاث گران‌قیمت خود را می‌گذارند. بدین ترتیب سه روز از سال نو را با شیپور و سرنازدن و نقاره‌کوفتن جشن می‌گیرند.
سنت خانه تکانی مهمترین آیین دیرین ایرانیان برای استقبال از سال نو و نخستین اقدام آنان در پایان سال برای استقبال از بهار می باشد که با گذشت سالیان دراز همچنان در در استان اصفهان همچون سایر نقاط کشورمان انجام می شود.
ایرانیان باستان معتقد بودند در آستانه فرودین ماه ارواح درگذشتگان به خانه خویشان خود در این دنیا نزدیک می شوند، از این رو روزهای پایانی هر سال، ایام جشن فروردیگان یا جشن فَروَهَرها نامیده می شد که در آن روان درگذشتگان نیک رفتار در آستانه فروردین ماه برای دیدار با خویشاوندان و بستگان در قید حیات خود از آسمان بسوی زمین باز می‌گردند و پس از مدتی توقف و اطمینان یافتن از حال و روز ایشان دوباره به جایگاه خود می روند، اعضای خانواده برای پذیرایی از ارواح درگذشتگان کارهایی را انجام می دادند که یکی از آن ها تمیز کردن خانه یا خانه تکانی بود.
اسناد تاریخی همچنین حاکی از آن است از میان تاریخ نگاران ایرانی پس از اسلام «ابوریحان بیرونی» و «محمود گردیزی» در توصیف اعیاد زرتشتی از جشن فروردیگان و سنت خانه تکانی یاد کرده‌اند.برخی دیگر از مورخان پیشینه رسم خانه تکانی را به تقویم ایران نسبت می دهند، آنها معتقدند ایران باستان شامل ۱۲ ماه سی روزه بود که در پایان سال پنج روز باقی می ماند که به آن' پنجه دزدیده شده' می گفتند که آن را فرصتی می دانستند، برای نبرد با تیرگی ها و آلودگی ها تا با روان و ظاهری پاک و تمیز وارد سال نو شوند.
ایرانیان باستان، 'پنجه ی دزدیده شده' را مقارن با سالگرد خلقت انسان نیز می دانستند از این رو تلاش می کردند با تمیزی درون و برون، سالگرد خلقت خود را جشن بگیرند.
اهالی نصف جهان از اوایل اسفندماه با خانه‌تکانی و خرید نوروزی به پیشواز نوروز می‌روند و در روزهای آخر سال، شب بو و سنبل و ماهی قرمز می‌خرند تا هفت سینی هنرمندانه و زیبا که در آن از صنایع دستی این خطه استفاده می شود بچینند.
تصویری از یکی از دیوار نگاره‌های چهلستون، متعلق به دوران صفویه به گفته باستان شناسان جشن و پایکوبی ایرانیان را در شب چهارشنبه سوری به تصویر کشیده است که از آن می توان پیشنیه کهن این آیین را در نصف جهان دریافت.مردم اصفهان در طول تاریخ به اذعان مورخان با شور و شکوه خاصی چهارشنبه سوری را جشن می گرفتند به طوری که علاوه بر بسیاری از آئین های مشترک ایرانیان، رسوم خاص این منطقه نیز در این شب انجام می شد.
در اصفهان چهارشنبه سوری را 'چهارشنبه سرخی' نیز می گویند. علاوه بر آتش افروختن در معابر، رسوم دیگری مانند کوزه شکستن، فالگوش و گره گشایی در بین اصفهانی ها رواج داشت است. در زمان های قدیم غروب سه شنبه آخر سال بانوی خانه بوته‌ای را آتش می زد و آن‌را در کوچه می انداخت، کوزه آبی با چند دانه اسفند هم روی آتش می ریخت تا بلا دور شود.
فال‌گوشی و گره گشایی یکی از رسم‌های چهارشنبه سوری است که در آن دختران جوان نیت می‌کنند، پشت دیواری می ایستند و به سخن رهگذران گوش فرامی دهند و سپس با تفسیر این سخنان پاسخ نیت خود را می گیرند، اگر سخنان دلنشین و شاد از رهگذران بشنوند، برآمدن حاجت و آرزوی خود را بر آورده می پندارند، و اگر سخنان تلخ و اندوه زا بشنوند، رسیدن به مراد و آرزو را در سال نو ممکن نخواهند دانست.
در نطنز و آبادی‌های آن رسم است که در شب‌های هفدهم، هیجدهم و نوزدهم دی‌ماه کودکان در دسته‌های مختلف جمع می‌شوند و هر دسته در یکی از تپه‌ها و بلندی‌های آبادی بوته و خار و هیزم را که از پیش جمع کرده‌اند آتش می‌زنند به‌طوری‌که شعله‌های آتش سراسر آبادی را روش کند. آنها معتقدند روشنائی اگر به درخت‌ها برسد آن سال میوه و سردرختی بیشتر می‌شود و آفات از بین می‌رود. برخی به نیت آنکه درختان میوه بیشتری بدهند به قبرستان رفته و سنگ‌های کوچک و بزرگ جمع می‌کنند و به شاخه‌های درختان می‌آویزند. در مراسم آتش‌افروزی بعد از خاموش شدن آتش‌ها و تاریکی دوباره به ده برمی‌گردند و به یک نفر توبره ٔ بزرگی می‌دهند و به‌حالت گروهی به در خانه‌ها رفته، گاهی دسته‌ها با هم برخورد می‌کنند و با هم درگیر می‌شوند تا یکی پیروز شود .
اصفهانی‌ها در آخرین پنج‌شنبه سال و اولین روز نوروز به آرامستان ها می‌روند و برای شادی ارواح درگذشته خود فاتحه می‌خوانند و خیرات می‌دهند. برخی نیز سفره هفت‌سین کوچکی بر سر مزار پهن می‌کنند و موقع تحویل سال چنانچه در ساعات روز باشد، در آنجا می‌مانند. در میان عده‌ای نیز شمع روشن کردن بر مزار درگذشتگان در پنج‌شنبه آخر سال مرسوم است.
در دید و بازدیدهای نوروزی نیز رسم بر این است که نخست به خانه کسانی بروند که سال گذشته عزیزی را ازدست داده‌اند. دیدارکنندگان به خانواده سوگوار تسلیت نمی‌گویند، بلکه برای آنان آرزوی شادمانی می‌کنند تا در آغاز سال نو فال بد نزنند.
مردم کاشان و اطراف آن ماه‌های سال را سی روز حساب می‌کنند و یک سال را سیصد و شصت روز و حساب پنج‌روز باقیمانده را جدا نگه می‌دارند و آن‌را پنجه می‌نامند. به این ترتیب، بیست و پنجمین بهمن ماه تقویم رسمی شب اول اسفند است که آن‌را شب اسبند رعینی یا زراعتی می‌نامند و عقیده دارند هر سال ده پانزده روز قبل از رسیدن اسفند باد معتدل می‌وزد که به آن 'باد اسبند' می‌گویند و آن‌را پیک بهار می‌دانند .در این شب دکاندارها دکان‌ها را چراغانی می‌کنند. آرایش دکان‌های سبزی‌فروشی بسیار زیبا صورت می‌گیرد. آجیل‌فروشان برای اسبندی آجیل آچار درست می‌کنند و خوردن این آجیل در این شب رسم است .
اهالی کاشان در این شب برای شام پلو می‌پزند و پلو ماهی دودی یا چلو با کوکو می‌پزند یا کشمش‌پلو می‌خورند. پنیر و ماست نیز بر سر سفره برای شگون می‌گذارند . معتقدند در این شب نباید تخم‌مرغ خوردو باید آن‌را در خانه نگاه داشت .
از رسوم منسوخ‌شده در اصفهان که اکنون کمتر دیده می‌شود، رسم شاد قاشق زنی است که کودکان و نوجوانان با زدن قاشق به یک ظرف فلزی، به در خانه‌ها همسایه‌ها می‌رفتند و آنها هم با انداختن شیرینی و شکلات و تنقلات در ظرف کودکان این رسم را گرامی می‌داشتند و شادی را به آنها هدیه می‌دادند.
از رسم‌های قدیمی نوروزی در اصفهان که اکنون نیز در برخی شهرها و روستاها انجام می شود. فرستادن خنچه به خانه نوعروسان بود. در این رسم تازدامادها لباس، کیف و کفش برای همسر خود خریداری می‌کردند و با برخی اقلام مرسوم به خانه پدر عروس می‌فرستادند. این خنچه شامل چند طبق بود که روی هر یک از آنها وسایل ویژه مراسم قرار داشت که شامل هدایای خریداری شده داماد، یک دسته گل، کله‌قند، اسپند، آجیل، سبزه، وسایل هفت سین و شیرینی، گز و سوهان قرار داشت. گاهی به جای دسته گل یک شاخه گل از جنس نقره می گذاشتند. این طبق‌ها را روی سرچند نفر به نام طبق‌کش می‌گذاشتند و به‌همراه خانواده و بچه‌ها و جوان‌ها به خانه عروس می‌بردند و جشن می‌گرفتند. هنگام بردن طبق‌ها یک نفر منقل به‌دست اسپند در آتش می‌ریخت.
شیرینی‌های اصفهان نظیر «گز و نبات و پولکی» هم پای ثابت پذیرایی اصفهانی‌ها از مهمانان نوروزی است.اصفهانی‌ها برای غذای ویژه سال نو هم رسم خاص خود را دارند. آنها شام ویژه خود را یک شب مانده به تحویل سال مهیا می‌کنند و می‌خورند. این شام ویژه ماهی سبزی پلو با کوکوی سبزی است. همچنین برخی عقیده دارند در موقع تحویل سال باید قابلمه لوبیا چشم بلبلی با پلو روی اجاق باشد. عده‌ای هم در شب سال نو حتماً رشته پلو و یا آش رشته می‌پزند.
«کاشت سبزه برای هفت سین»، «سبزه گره زدن» و «سبزه در آب انداختن» هم از رسوم کهن اصفهانی‌هاست.مردم اصفهان در «سیزده به در» به بازی‌های محلی با کمترین وسیله و بالاترین جذابیت و شادی می‌پردازند که از این بازی‌ها می‌توان هفت‌سنگ، گرگم به هوا، وسطی، بادبادک پرانی، قائم باشک، گل و پوچ و نان بیار کباب ببر را نام برد.
در مراسم «سیزده به درغذای متداول اصفهانی‌ها جوجه‌کباب و استانبولی پلو است.
دوران صفویه در ۲۶ اسفند «جشن زنده رود» برپا می‌شد که اکنون تنها یادی از آن باقی است و در این جشن مردم با شکرگزاری به استقبال عید نوروز می‌رفتند اما اکنون روزگار مدیدی است که با خشک شدن زنده رود بسیاری از کهن آیین های اصفهانی ها به فراموشی سپرده شده است.
سایه کرونا بر آیین های نوروزی
میهمان‌نوازی اصفهانی‌ها نیز از دیگر جلوه های نوروز در اصفهان است.گردشگران بسیاری از سایر استان های کشور و حتی خارج از مرزها در ایام نوروز در هتل‌ها و مسافرخانه‌ها، خانه های بومگردی و پارک و بوستان های نصف جهان اقامت می کنند که اکنون به دلیل شیوع کرونا خبری از آن همه شلوغی و جنب و جوش عیدانه در اصفهان نیست.
سر و کله کرونا که از روزهای منتهی به نوروز ۹۹ در کشور و استان اصفهان پیدا شد، دگرگونی بسیاری در عادت‌ها و روزمرگی‌ها به دنبال داشت، روزهایی که باید در تکاپو برای سنت‌های آخر سال و رسوم استقبال از بهار می‌گذشت، اکنون نیز در آستانه نوروز ۱۴۰۰ کسل کننده، متفاوت و عجیب سپری می شود، و سایه این ویروس همچنان بر بسیاری از مناسبات اجتماعی و فرهنگی سنگینی می کند.
وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی نیز طرح سفرهای هوشمند و ایمن در دوران کرونا را با هدف تامین نشاط اجتماعی مردم و با رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی پیشنهاد کرده است؛ بر اساس این طرح سفرها باید در قالب تورهای سازمان یافته، گردشگری و کوچک باشد.
مدیر کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان نیز تاکید کرد که با توجه به ادامه شیوع ویروس کرونا و برای جلوگیری از موج چهارم این بیماری، در تلاش هستیم تا ضمن رعایت همه دستورالعمل‌های بهداشتی، شرایط لازم برای سفرهای مسوولانه و ایمن نوروزی در پهنه استان اصفهان فراهم شود.
فریدون اللهیاری با بیان اینکه مجموعه مدیریت استان درباره چگونگی برگزاری سفرهای نوروزی تابع مصوبه های ستاد ملی مبارزه با کروناست، خاطرنشان کرد که با هماهنگی‌های لازم با وزارتخانه متبوع امکان فروش الکترونیک بلیط بناهای تاریخی و جاذبه‌های گردشگری تحت نظارت این اداره کل فراهم شده است.
معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار اصفهان نیز با اشاره به برنامه ریزی برای سفر هوشمند و ایمن به اصفهان، گفت: سفر به این خطه باید تحت شرایط ویژه، محدود و با رعایت موازین بهداشتی انجام شود بطوریکه سفر به استان اصفهان با رزرو قبلی امکان‌پذیر است، امکان پذیرش مسافر از شهرهای قرمز و نارنجی و امکان مسافرت به این شهرها وجود ندارد.
حجت‌الله غلامی با بیان اینکه پذیرش مسافر توسط هتل‌ها و مهمانپذیرها با ظرفیت محدود و دریافت گواهی ایمن از بهداشت امکان‌پذیر خواهد بود، اضافه کرد: واحدهای بومگردی استان اصفهان نیز موظف هستند با معرفی مراکز و ظرفیت‌های بهداشتی خود به اداره کل میراث فرهنگی و دریافت تایید بهداشت نسبت به جذب مسافر اقدام کنند.
وی با بیان اینکه امسال نیز ارتش، سپاه، بسیج، هلال احمر و بهداشت با بهره‌گیری از ظرفیت فرمانداری‌ها و شهرداری‌ها برای کنترل مبادی ورودی شهرها اقدام خواهند کرد، ادامه داد: کنترل ورودی به استان در پایانه‌ها، راه آهن و فرودگاه نیز انجام می شود.
نوروز ۱۴۰۰، ۲ نوع قالب سفر به اصفهان پیش‌بینی شده و مورد قبول است که شامل " سفر از طریق تورهای گردشگری " و " استفاده از خودروی شخصی به شرط رزرو از قبل و ثبت اطلاعات در سامانه مسافریار " می باشد.
بر اساس آخرین مصوبه های ستاد استانی مقابله با کرونای اصفهان، امسال هیچ مسافری در قالب کمپ‌های نوروزی، منازل استیجاری و امثال آن، مدارس و ورزشگاه‌ها و امثال آن امکان اقامت ندارد و این مساله از طریق اتحادیه املاک به زیر مجموعه این اتحادیه ابلاغ شده است.
همچنین پلیس فتا با تبلیغ‌کنندگان منازل استیجاری، باغ ویلاها و امثال آن که در فضای مجازی به منظور جذب مسافر به این استان انجام می‌شود، برخورد می‌کند.
پذیرش مسافر محدود به هتل‌ها و مراکز اقامتی دارای مجوز ایمنی از دانشگاه علوم پزشکی خواهد بود که مشروط به رعایت موازین بهداشتی و پذیرش بر اساس محدودیت ۳۰ تا ۵۰ درصدی ظرفیت این مراکز خواهد بود.
استان اصفهان با پنج میلیون نفر جمعیت به‌عنوان قطب گردشگری جهان و ایران، بیش از ۲۲ هزار بنا و اثر تاریخی شناسایی شده دارد که از میان آنها افزون بر یک‌هزار و ۸۰۰ اثر ثبت ملی شدند.
هفت اثر از آثار تاریخی اصفهان به نام‌های میدان نقش جهان، کاخ چهلستون، باغ فین کاشان و مسجد جامع و سه قنات به نام‌های وزوان، مزدآباد و مون به ثبت جهانی رسیده و کانون توجه گردشگران داخلی و خارجی است.
اصفهان حدود ۱۵۰ هتل، ۴۴۴ اقامتگاه بومگردی، ۷۰ هتل سنتی، ۱۵۰ خانه مسافر و ۲۳۰ مهمانپذیر و افزون بر ۳۵ هزار تخت دارد.
بخش گردشگری این استان در دوران شیوع ویروس کرونا متحمل خسارت مالی حداقل چهار هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان شده است.