هر چند شهروندان جمهوری آذربایجان مانند سال گذشته به علت همه گیری ویروس کرونا و محدودیت های قرنطینه ای اعمال شده برای مقابله با بیماری کووید -۱۹، در سال جاری نیز نمی توانند عید نوروز را با شکوه برگزار کنند.
با این حالی در سال جاری با آزادسازی سرزمین های اشغالی جمهوری آذربایجان در قره باغ پس از ۲۸ سال فاصله فرصت برگزاری آیین های نوروزی در این سرزمین ها به وجود آمد و برای نخستین بار چهارشنبه سوری در شهر تاریخی " شوشا " در قره باغ با حضور نظامیان آذربایجانی برگزار شد .
مروری به تاریخ برگزاری عید نوروز در جمهوری آذربایجان
تاریخ برگزاری جشن نوروز در جمهوری آذربایجان همانند ایران به چند هزار سال پیش برمی گردد و این عید در واقع جزو آیین و سنن ملی مردم این کشور به شمار می رود .
در زمان حکومت شوروی محدودیت های خاص از سوی رژیم کمونیستی در رابطه با برگزاری آیین ها و اعیاد دینی و ملی در جمهوری آذربایجان اعمال می شد، ولی مردم با وجود محدودیت ها به سنن و رسوم ملی و معنوی خود از جمله آیین های عید نوروز پایبند بوده و به اشکال مختلف این عید را جشن می گرفتند .
در زمان شوروی فقط یک بار در پی درگذشت استالین رهبر وقت شوروی و روی کار آمدن خروشچوف در دهه ۶۰ قرن گذشته اجازه برگزاری رسمی عید نوروز در جمهوری آذربایجان داده شد ولی پس از آن دوباره محدودیت های در این زمینه به کار گرفته شد .
پس از کسب استقلال ملی در سال ۱۹۹۱ میلادی یکی از اقدامات اولیه دولت جمهوری آذربایجان در راستای احیای ارزش های ملی و معنوی، برگزاری رسمی مراسم عید نوروز در سراسر این کشور بود .
امروزه نوروز در جمهوری آذربایجان بسیار با شکوه برگزار می شود و شباهت و نزدیکی سنت ها و آیین های نوروزی این کشور به مراسم نوروز در کشور ایران، بیش از دیگر کشورهای همسایه می باشد .
آیین های برگزاری عید نوروز در جمهوری آذربایجان
اولین آیین های نوروزی در جمهوری آذربایجان با برگزاری مراسم خاص چهارشنبه شب قبل از روز عید نوروز شروع می شود .
در جمهوری آذربایجان روز سه شنبه هفته ' چرشنبه آخشامی ' نام دارد و مردم این کشور چهار سه شنبه آخر ماه اسفند را در استقبال از عید نوروز به ترتیب 'سو چرشنبه سی ' (چهارشنبه آب)، 'اُد چرشنبه سی '(چهارشنبه آتش)، ' تورپاق چرشنبه سی' (چهارشنبه خاک) و 'آخیر چرشنبه 'یا 'یل چرشنبه سی' (چهارشنبه آخر و یا چهارشنبه باد) نامیدند.
با توجه به این که مردم جمهوری آذربایجان در طول تاریخ ارزش زیادی به عید نوروز قایل بوده اند لذا این عید خجسته همواره در فرهنگ عامه مردم این کشور انعکاس گسترده ای داشته است .
این سنت به رسم یاد آوری چهار عنصر تشکیل دهنده زمین، آب، باد، خاک و آتش نام گذاری شده است. البته جشن های این روزها در شب سه شنبه صورت می‌گیرد.
عنوان های مذکور چهارشنبه های آخر سال به باور مردم آذربایجان درباره فرا رسیدن بهار و پایان فصل زمستان تکیه داشته که در اول آتش افروخته می شود و باد آن را به قله کوه ها برده برف ها را آب می کند و این آب به دامنه کوه ها و مراتع جاری شده خاک را جانی دوباره می دهد و از این خاک رویش سبز زندگی آغاز می شود.
در چهارشنبه آخر سال همانند مراسم چهارشنبه سوری در ایران، مردم در حیاط خانه‌ها یا در محله‌ها، آتش روشن می‌کنند و هرکس به اندازه توانایی خود از روی آتش می‌پرد و می‌گوید همه دردها و رنج‌هایم روی آتش ریخته شود.
روشن کردن آتش در چهار سه شنبه شب آخر ماه اسفند درجمهوری آذربایجان با علاقه خاص اجرا می شود و در همان شب در همه محلات شهر باکو و شهرها و شهرستان های این کشور می توان شاهد این آیین نوروزی شد بطوری که رسانه های جمهوری آذربایجان بازگی عکس های جمع شدن رییس جمهوری آذربایجان همراه با اعضای خانواده در اطراف آتش نوروزی در یکی از این سه شنبه شب ها را منتشر کردند .
مردم جمهوری آذربایجان به چهارشنبه سوری که در این کشور به آن چرشنبه آخشامی می گویند ارزش و توجه خاص قایل هستند و در سفره شام این روز انواع غذاها و بخصوص غذای تهیه شده از ماهی چیده می شود .
در این کشور بر اساس باورهای دیرینه نوروزی بر سر سفره چهارشنبه سوری و عیدی باید همراه با انواع غذاها حتما غذای تهیه شده از ماهی وجود داشته باشد .
خیس کردن گندم چند روز قبل از عید برای کاشتن سبزه عید نوروز که سمنی ( semeni ) عنوان دارد یکی از آیین ها و نمادهای اصلی نوروزی در جمهوری آذربایجان به شمار می رود .
چیدن سفره نوروز (خنچه) نیز مخصوص آیین های نوروزی در جمهوری آذربایجان می باشد و غذاها و شیرینی که داخل سفره (خنچه) می گذارند عبارت است از : پلو، شکر پاره، شکر چوریی (نان قندی)، پاخلاوا (باقلوا) و دیگر شیرینیجات محلی و بومی شهرهای مختلف جمهوری آذربایجان، کشمش، پسته، بادام، فندق، گردو و تخم مرغ رنگ و تزیین شده می باشد.
در فرهنگ مردم جمهوری آذربایجان هرچند هفت سین در سفره عیدی مطرح است ولی به آن چندان هم رعایت نمی شود .
مراسم «پاپاق آتماق» یا کلاه گردانی از جمله آیین های اجرا شده در چهارشنبه سوری است که بیشتر پسرها در آن شرکت دارند.
آنها درِ خانه همسایه را می زنند و صاحب خانه در کلاه آنها چیزهای خوردنی مانند شکر بوره، باقلوا، فندق، سیب و شکلات می گذارد.
بعضی دختران نیز در این شب فال گوش می ایستند که به زبان آذری 'قولاخ فالی' می گویند. آنها مخفیانه به سخنان همسایه گوش می دهند و آن ها را به نیکی تفسیر می کنند.
عید نوروز در جمهوری آذربایجان بدون کسا (Kosa) و کچل ( kechel ) و بهار قیزی (دختر بهار) وشکر پاره (شیرینی مخصوص جمهوری آذربایجان) و پاخلاوا (باقلوا) نمی توان تصور کرد.
بنا به رسم قدیمی هم اکنون نیز در روزهای اول عید نوروز عده ای با پوشیدن لباس مخصوص شخصیت کسا (Kosa) و کچل ( kechel ) و بهار قیزی (دختر بهار) را اجرا می کنند و طی مراسم های خاص برنامه های در وصف از بهار با حضور آنها اجرا می شود .
خانه تکانی قبل از فرا رسیدن نوروز از دیگر آیین های نوروزی مردم جمهوری آذربایجان به شمار می رود .
همه ساله در روز اول عید نوروز مراسم با شکوه با حضور رئیس جمهوری و سایر مقامات جمهوری آذربایجان در مقابل در ورودی “ایچری شهر” بخش تاریخی پایتخت جمهوری آذربایجان و بولوار این شهر برگزار می شود .
در چارچوب جشن عید نوروز جشنواره های هنری و فرهنگی در باکو و سایر شهرهای جمهوری آذربایجان برگزار می شود .
جشن های عید نوروز در باکو را بیشتر در ایچری شهر بخش تاریخی و دیدنی پایتخت جمهوری آذربایجان که مکان بسیار جالب برای ساکنان این شهر و گردشگران خارجی به شمار می رود ، می توان مشاهده کرد .
در این مکان مراسم نوروزی اجرا و غذاهای محلی و انواع کباب ها طبخ می شود و نیز در غرفه هایی مختلف انواع صنایع دستی و شیرینی جات و مرباجات به فروش می رسد.
با توجه به همه گیری ویروس کرونا در سال جاری نیز برگزاری هرگونه تجمع از جمله مراسم دسته جمعی عید نوروز در اماکن عمومی در جمهوری آذربایجان ممنوع بوده و چنین به نظر می رسد مردم امسال این عید را فقط می توانند در کنار اعضای خانواده خود برگزار کنند به امید این که مقابله موثر از این ویروس خطرناک امکان پذیر باشد و در سال آینده عید نوروز در نهایت شکوه برگزار می شود .
بنا به تصمیم هیات دولت جمهوری آذربایجان در سال جاری در رابطه با عید نوروز ۹ روز در این کشور تعطیل رسمی اعلام شده است.