به گزارش ایرنا، سفر سه روزه وزیر تولیدات نظامی پاکستان در ۲۵ ژانویه گذشته (ششم بهمن ماه) به بغداد و سفر چهار روزه وزیر دفاع عراق به اسلام آباد در ۲۶ فوریه (نهم اسفند ماه) سپس ورود وزیر امور دینی پاکستان در ۱۶ مارس (۲۶ اسفند ماه) و رییس ستاد ارتش پاکستان در ۱۷مارس (۲۷ اسفند ماه) به عراق مهمترین این سفرها در طول این مدت بوده اند.
جدا از این سفرهای رسمی در سطح مقامات عالی دو کشور که روند شتابنده ای طی این مدت داشته، اسلام آباد در ۱۴ مارس گذشته (۲۵ اسفند ماه) به دستور «عمران خان» نخست وزیر پاکستان یک محموله کمک های دارویی برای مقابله با کرونا به عراق ارسال کرد.
وزارت امور خارجه پاکستان نیز در بیانیه ای به مناسبت ارسال این محموله دارویی اعلام کرد که اسلام آباد اهتمام بسیار بزرگی به روابط با عراق می دهد.
پاکستان و عراق؛ رابطه ای دور از هیاهوی رسانه
از زمان استقلال پاکستان از هند در سال ۱۹۴۷ میلادی همواره از مناسبات رسمی بین اسلام آباد و بغداد به عنوان روابط چند بعدی یاد شده که علاوه بر دین و مذهب، مناسبات اجتماعی، سیاسی و نظامی نیز در آن دخیل بوده و انتشار تروریسم مورد حمایت آمریکا در منطقه و همچنین طرح اقتصادی بزرگ راه ابریشم در زمان حاضر دو محور مبارزه با تروریسم و توسعه اقتصادی را به برآیند روابط دو کشور اضافه کرده است.
باوجود همه ناملایماتی که مناسبات دوجانبه عراق و پاکستان در نتیجه دخالت های قدرت های بزرگ در ادوار گذشته به خود دیده اما هرگز این مناسبات به سطح خصومت و تنش یا قطع کامل روابط نکشید هرچند در برهه هایی به سردی و بعضا تیرگی نهاد.
همواره از عراق به عنوان نخستین کشورها یاد می شود که بعد از استقلال پاکستان از هند، آن را به رسمت شناخت و مناسبات خود را با آن آغاز کرد.
روابط دو کشور و دو ملت به این تاریخ محدود نمی شود بلکه قبل از آن نیز در قالب حضور طلاب پاکستانی در حوزه علمیه نجف اشرف و یا عزیمت پیروان طریقت قادریه (اهل سنت) به عراق این مناسبت رنگ و بوی دینی - اجتماعی نیز داشته است.
در گذشته نه چندان دور (قبل از رژیم بعث صدام) از طلاب پاکستانی به عنوان دومین جمعیت بزرگ طلاب حوزه علمیه نجف اشرف بعد از ایرانی ها یاد می شد تا جایی که امروز آیت الله «بشیر نجفی» از مراجع اربعه دینی عراق اصالت پاکستانی دارد.
در زمان حاضر با وجود شرایط سخت و بحران هایی که عراق درگیر آن است اما همچنان تعداد قابل ملاحظه ای از طلبه های پاکستانی در حوزه نجف تدریس می کنند.
از طرفی وجود پیروان طریقت قادریه در پاکستان این کشور را تبدیل به یکی از کشورهای دارای بیشترین پیروان این طریقت کرده و از همین رو هرساله کاروان های متعدد برای زیارت قبر «عبدالقادر گیلانی» رهبر طریقت به عراق سفر می کنند.
یکی از مهمترین نقطه های عطف در روابط پاکستان و عراق بعد از استقلال این کشور از هند، «پیمان سنتو» یا «پیمان بغداد» در ۱۹۵۵ برای مقابله با اتحاد جماهیر شوری سابق و ممانعت از نشر کمونیست در منطقه بود که با حمایت آمریکایی ها شکل گرفت اما این ائتلاف چندان دوام نیاورد و با شکل گیری نظام جمهوری نزدیک به اتحاد جماهیر شوری سابق در عراق در ۱۹۵۸، بغداد از این ائتلاف نظامی خارج شد.
مناسبات عراق و پاکستان در نتیجه رقابت دو قدرت بزرگ شوروی سابق و آمریکا در طول این هفت دهه شاهد فراز و فرودهای مختلفی بوده است.
بعد از خروج عراق از پیمان سنتو، روابط اسلام آباد و بغداد رو به سردی نهاد اما این مناسبات در نتیجه حمایت عراق از اسلام آباد در جنگ با دهلی نو در ۱۹۷۱ دوباره رو به گرمی گذاشت اما جنگ هشت ساله تحمیلی و عدم حمایت پاکستان از تجاوز نظامی رژیم بعث صدام به خاک جمهوری اسلامی ایران، مناسبات دو طرف را دوباره تیره کرد و بعد از اشغال کویت در ۱۹۹۰ توسط عراق، این مناسبات بین دو کشور تیره تر شد.
در پی سقوط رژیم صدام در بهار ۲۰۰۳ پاکستان از نظام جدید شکل گرفته در عراق حمایت کرد و همین امر باعث رونق مناسبات دو جانبه شد.
در طول سال های گذشته مقامات عالی و وزیران مختلفی به دو کشور سفر کرده اند اما تاکنون این مناسبت به سطح دولتمردان دو طرف نرسیده اما به رغم همه اینها این مناسبت همواره به صورت یکنواخت و آرامی جریان داشته است.
وجوه مشترک عراق و پاکستان
بعد از انتخاب «عمران خان» به عنوان نخست وزیر در اوت ۲۰۱۸ دو کشور در مواضع خود در قبال تحولات منطقه و همچنین چالش هایی که با آن مواجهند، اشتراکات فراوانی پیدا کرده اند.
مهمترین این اشتراکات از دیدگاه ناظران، مخالفت صریح دو کشور با طرح عادی سازی شیخ نشین های عرب حاشیه خلیج فارس با رژیم صهیونیستی، مخالفت دو طرف با جنگ نابرابر سعودی ها تحت حمایت آمریکایی ها در یمن و اصرار دو کشور به پیوستن به طرح بزرگ اقتصادی راه ابریشم است.
از طرفی هر دو کشور روابط ممتاز با جمهوری اسلامی ایران دارند و ایران مهمترین رابط خشکی، دریایی و هوایی بین دو طرف محسوب می شود که یکی در شرق و دیگری در غرب ایران واقع شده اند.
قرار گرفتن جمهوری اسلامی ایران بین این دو کشور در طرح بزرگ اقتصادی راه ابریشم و توسعه مناسبات دو جانبه حائز اهمیت است و این اعتقاد وجود دارد که رابطه بین اسلام آباد و بغداد می تواند یکی از عوامل ایجاد ثبات و توسعه در منطقه باشد.
جدا از اینها تروریسم مورد حمایت قدرت های بزرگ در راس آن آمریکا، نزدیک به دو دهه است که به چالش امنیتی بزرگ پاکستان و عراق تبدیل شده است و همکاری دو کشور می تواند در مهار این چالش امنیتی اثر گذار باشد.
از طرفی اشتراکات دینی، مذهبی، فرهنگی و اجتماعی مختلف بین دو کشور وجود دارند که برخی سابقه آن را به تمدن های قبل از اسلام مرتبط می دانند.
پاکستان با بیش از ۲۲۰ میلیون نفر جمعیت یکی از کشورهای پرجمعیت منطقه و حتی جهان به شمار می رود که بعد از ایران بیشترین جمعیت شیعیان را در خود جای داده که در حدود ۲۰ درصد جمعیت مسلمانان را در پاکستان تشکیل می دهند.
هرساله تعداد قابل توجهی شهروند پاکستانی از اهل سنت و شیعیان برای زیارت اماکن مقدس و عتبات عالیات به عراق سفر می کنند و از طرفی پاکستانی ها با شرکت منظم در نمایشگاه های بین المللی بغداد در سال های اخیر به توسعه مناسبات تجاری و اقتصادی با عراق اهتمام خاص نشان داده اند.
پاکستان به دنبال توسعه مناسبات نظامی و دفاعی
سفر مقامات دو کشور در برهه اخیر بیشتر دارای سابقه نظامی بوده که در سفر وزیر تولیدات نظامی و رییس ستاد ارتش پاکستان به بغداد و همچنین سفر وزیر دفاع عراق به اسلام آباد تجلی یافت.
پاکستان جزو کشورهای تولید کننده سلاح در منطقه به شمار می رود و به دلیل رقابت هایی که با هندوستان دارد، به توسعه توانمندی های تسلیحاتی خود اهتمام ویژه ای داده است.
طبق گزارش های بین المللی پاکستان از حیث نیروی پیاده دارای ششمین ارتش جهان است که تعداد نیروهای رزمی آن بالغ بر ۶۴۵ هزار و نیروهای ذخیره ۵۵۰ هزار نفر است و سرجمع نیروها بالغ بر یک میلیون ۲۰۰ هزار نفر هستند.
این کشور جزو قدرت های هسته ای جهان به شمار می رود و طبق آخرین گزارش ها دارای ۱۵۰ کلاهک هسته ای است و در زمان حاضر بر روی ساخت کلاهک های هسته ای کوچک تاکتیکی کار می کند.
جنگنده «جی اف – ۱۷» نخستین جنگنده های پاکستانی است که با همکاری با چینی ها در ۲۰۱۰ ساخته است و علاوه بر اینها، تانک «خالد»، موشک های «نصر»، «رعد»، «بابر»، «غوری یک» و «شاهین ۳» بخشی از تسلیحاتی است که این کشور به فناوری ساخت آنها دست پیدا کرده است.
وزیر تسلیحات نظامی پاکستان یکی از اهداف سفر خود به عراق را توسعه مناسبات نظامی ذکر کرده بود، به ویژه اینکه اسلام آباد پیش از این قرارداد فروش ۲۰ فروند هواپیمای نظامی آموزشی «مشاق» را با بغداد امضا کرده بود.
ارتباط بصره با گوادر؛ تحول اقتصادی
یکی از جنبه های مهم سفرهای مقامات پاکستانی در برهه اخیر به عراق به طور ویژه به طرح بزرگ راه ابریشم و احداث خط لوله انتقال نفت بین بصره در ساحل خلیج فارس و بندر گوادر در ساحل دریای عمان ارتباط دارد و در این خصوص خانم «زبیده جلال» وزیر تولیدات نظامی پاکستان به آن اشاره کرده است.
وی در اظهاراتی خبری در بغداد گفته است: «با وزیر نفت عراق در باره بندر گوادر و روند همکاری اقتصادی مشترک بین «چین و پاکستان» (راه ابریشم) صحبت کرده و به عراق اطلاع دادیم که پاکستان با دارا بودن یکی از پرجمعیت ترین کشورها، نیاز بالایی به فرآورده های نفتی دارد».
وی ادامه داد: «در خصوص ارتباط خط لوله نفت از بصره به بندر گوادر یا «کراچی» مذاکرات اولیه انجام داده هرچند جزو برنامه های سفرش نبوده اما موضوع به وزارت نفت پاکستان منعکس می شود تا دنبال شود».
توضیحا اینکه بندر بصره در خلیج فارس به جنوب غرب ایران (خوزستان) و گوادر از طریق دریای عمان به جنوب شرق کشورمان (سیستان و بلوچستان) نزدیک و حتی همسایه است.
وی این خط لوله را به نفع دو کشور دانست و گفت که بندر گوادر دارای آینده خوبی است و می تواند تبدیل به معبر مهمی برای ارتباط عراق با کشورهای دیگر آسیایی شود.
از این رو ژنرال «ندیم رضا» رییس ستاد مشترک ارتش پاکستان که در اواسط مهرماه گذشته و اوایل اسفند ماه در اسلام آباد میزبان فرمانده نیروی هوایی و وزیر دفاع عراق بوده اکنون برای پیشبرد این مناسبات دفاعی و نظامی خودش به عراق آمده است.
بی شک سفر «نور الحق قادری» وزیر امور دینی و گفت وگوی ادیان پاکستان به عراق با توجه به اینکه اسلام آباد اخیرا جهت گیری جدی برای مهار افراط گرایی در منطقه و کشورش را آغاز کرده، برای عراق نیز که از آفت افراط گرایی رنج می برد حائز اهمیت است.
الحق در حالی وارد عراق شد که پیش از این در مصر در ۱۳ مارس (۲۳ اسفند ماه) با «احمد الطیب» شیخ الازهر دیدار و درباره مبارزه با افراط گرایی بحث و گفت وگو کرده بود.
مناسبات پاکستان و عراق بعد از دهه ها رکود اینک روند رو به جلوی پیدا کرده اما صاحب نظران همچنان تاثیرات قدرت های بزرگ را بزرگترین بازیگر و مانع بر سر توسعه این مناسبات دو جانبه می دانند و امیدوارند که در برهه کنونی این مناسبات از گزند آنها در امان بماند.