شهرستان دماوند در شرق استان تهران واقع شده و از جمله مناطق خوش‌آب‌وهوای استان است. این شهرستان از شمال به استان مازندران، از غرب به بومهن و تهران، از شرق به فیروزکوه و از جنوب به استان سمنان می‌رسد.
دماوند یک منطقه کوهستانی است و به دلیل داشتن کوه های بسیار، دارای چشمه سارهای فراوانی است که از دامنه کوه ها جاری می شود و باغ های سرسبز و خرم این منطقه را سیرآب می کند. این مهم موجب شده تا دماوند از چشمه های متعددی برخوردار باشد.
چشمه محل تلاقی سفره‌های زیرزمینی با سطح زمین است که بسته به ثبات منبع آب، یک چشمه می‌تواند موقتی، دائمی یا خودجوش باشد. آب چشمه‌ها به دلیل عبور از بین کارست‌ها و ماسه‌ها معمولا زلال و قابل شرب هستند.
چشمه ها عمدتا قابلیت استفاده درمانی دارند که البته بر حسب نوع و نمک‌های معدنی موجود در آنها دارای کاربردهای گوناگون هستند ولی علاوه بر خواص فیزیکوشیمیایی آب باید به عواملی مانند آب و هوای منطقه، ارتفاع از سطح دریا، روش درمان و وضعیت سلامت افراد توجه کرد.
گرچه ویلاسازی های بی رویه و ساخت و سازهای غیرمجاز موجب شده بسیاری از چشمه های کوچک و بزرگ این شهرستان از بین برود اما هنوز چشمه هایی در نواحی ییلاقی وجود دارد که باعث شده بسیاری برای گذران اوقات فراغت خود این مناطق را انتخاب کنند.
چشمه های دماوند
چشمه اعلای دماوند با داشتن آبی خنک، در فصل تابستان هزاران گردشگر را به سمت خود می کشاند. مدت ها است اطراف این چشمه توسط شهرداری دماوند ساماندهی شده و به عنوان یک سایت گردشگری آماده پذیرایی مسافران و گردشگران است.
چشمه سیاه‌سنگ در منطقه مشاء شهر دماوند نیز از دل کوهستان می‌جوشد. این چشمه در طول مسیر موجب رشد گیاهان و گل‌ها و درختان فراوانی می شود که البته به گفته طبیعت دوستان و اهالی منطقه به دلیل احداث تونل امامزاده هاشم(ع) این چشمه آسیب هایی نیز دیده است.
چشمه تیزآب شهر دماوند در فاصله دوکیلومتری منطقه دشتمزار واقع شده و دارای املاح معدنی فراوان است و از آن می‌توان برای مداوای امراض پوستی مختلف بهره برد. آب این چشمه تیز و تند و گس است که نام آن را چشمه تیزآب نهاده‌اند.
چشمه آبعلی هراز نیز در شمال روستای آبعلی و در ۶۰کیلومتری شمال شرقی تهران قرار دارد. البته سال‌هاست که آب این چشمه از طریق لوله به کارخانه دوغ آبعلی منتقل می‌شود. وجود ۲CO در آب این چشمه موجب تنظیم دستگاه گوارش و هضم سریع غذا می‌شود.
چشمه "اَشندر" چنار شرق و چشمه احمد آباد نیز از دیگر چشمه های شهرستان دماوند هستند که سالها است از دل کوه می جوشند و زیبایی خاص خود را دارند.
چشمه ای که آب ترش است!
زان روستایی از توابع بخش مرکزی دهستان جمع آبرود و در فاصله ۴کیلومتری جنوب شرقی شهر آبسرد دماوند واقع شده است. روستای زان به لحاظ زیبایی، آب و هوا، گردشگری و میهمان‌نوازی از روستاهای خوب شهرستان دماوند به شمار می رود.
روستاهای همجوار روستای زان عبارتند از روستای "لومان" و "زیارت" که در جنوب غربی روستا قرار دارند و از شرق به فاصله نه چندان دور روستای "اوچونک " قرار گرفته است.
این روستا دارای مناطق گردشگری متعددی است که یکی از این مناطق چشمه آب ترش و شور آن است که در فاصله چند صدمتری از هم قرار دارند.
این چشمه از کوه ورسی که در جنوب شرق روستای زان واقع در ۶کیلومتری جنوب شرق شهر آبسرد و ۸کیلومتری شمال شرق شهر کیلان، واقع شده سرچشمه می گیرد. این کوه بزرگترین علامت مشخصه آن وجود تعدادی درخت خودروی اورس (ورس) یا همان سرو کوهی در سایه گیر دامنه شمالی آن می باشد و به علت وجود همین درختان این کوه به "کوه ورسی" (کوه سرو کوهی) نامیده شده است.
چشمه آب ترش روستای زان، ساماندهی می شود
مرتضی جهانگیری، سرپرست دهیاری روستای زان با اشاره به اقدامات صورت گرفته در راستای توسعه این منطقه گفت: با توجه به قدمت این چشمه، اقداماتی در راستای ساماندهی و توسعه آن طی چند فاز در دستور کار قرار دادیم که در بازه‌های زمانی مختلف با همکاری شورای اسلامی روستا و کمک های مردمی عملیاتی خواهد شد.
وی افزود: در ابتدا سنگ‌فرش، احداث چند حوضچه و اقدامات مربوط به روشنایی این منطقه با اعتباری بالغ بر ۶۰میلیون تومان انجام شده و مقدمات فاز دوم پروژه نیز که شامل احداث آلاچیق و سرویس بهداشتی است در حال انجام است.
این مقام مسئول خاطر نشان کرد: یکی از مشکلات موجود مسیر دسترسی به این چشمه بوده که در راستای بهسازی مسیر با یک معارض مواجه شدیم و در حال حاضر در صدد رفع این مشکل هستیم و پس از رفع آن بهسازی مسیر انجام خواهد شد.
حمید اسماعیلی، رئیس شورای اسلامی روستای زان نیز در گفتگو با ایرنا با اشاره به تاریخچه این چشمه اظهار داشت: چشمه آب معدنی روستای زان، معروف به چشمه آب ترش با قدمتی طولانی و مفید برای امراض است.
وی افزود: بر اساس اظهارات گذشتگان و اجداد، وجود این چشمه مربوط به کوه موجود در بالای این چشمه است که معروف به کوه ورسی و اصالت این چشمه مطابق با این کوه است.
اسماعیلی ادامه داد: در گذشته حدود ۶چشمه در این منطقه وجود داشت، اما به دلیل ساخت و سازهای متعدد و حفر چاه، صرفا یک چشمه باقی ماند.
رئیس شورای اسلامی روستای زان با بیان اینکه گردشگران و افراد غیر بومی از وجود چنین چشمه‌ای در این روستا بی اطلاع هستند، تصریح کرد: اطلاع رسانی خاصی در این راستا صورت نگرفته و صرفا افراد بومی از وجود همچین چشمه‌ای مطلع هستند.
وی تاکید کرد: در گذشته افراد مختلفی در این منطقه حضور پیدا کرده و با توجه به اینکه آب این چشمه دارای گاز بوده با استفاده از ماست‌های محلی دوغ‌های گاز دار درست کرده و مصرف می‌کردند.
اسماعیلی با اشاره به دیگر مزیت این چشمه خاطر نشان کرد: با توجه به اینکه املاح آب این چشمه برای افرادی که دچار مریضی های پوستی هستند، مفید بود همواره شاهد حضور این افراد و بهره‌مندی از این آب در گذشته بودیم.
رئیس شورای اسلامی روستای زان گفت: متاسفانه چند سالی است که این چشمه همچون سابق مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و صرفا بومی ها از آن بهره‌مند هستند.
وی بیان کرد: در راستای توسعه این منطقه اقدامات اولیه نیز صورت گرفته است اما با توجه به وجود چندین مشکل مسئولان ذیربط همکاری ندارند؛ یکی از موضوعات تعیین حریم رودخانه بوده و بر همین اساس در انتظار تعیین تکلیف موضوع توسط دستگاه ذیربط هستیم.
رئیس شورای اسلامی روستای زان اضافه کرد: همچنین موضوع دیگر وجود یک معارض به صورت جزئی است که در صدد رفع آن هستیم و از مسئولان تقاضا داریم، در راستای حفاظت و صیانت از این چشمه یاری‌گر ما باشند تا برای آیندگان باقی بماند.
امور منابع آب، ناظر چشمه ها است
شهرام شریفی، رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دماوند در گفت و گو با ایرنا با اشاره به نظارت و ساماندهی چشمه های معدنی دماوند، اظهار داشت: شهرستان دماوند از چشمه های فصلی متعددی برخوردار است ولی عمده این چشمه ها که در تمام فصول سال جوشان بوده، چشمه اعلاء، چشمه اشندر، چشمه احمدآباد، چشمه زان و ... است.
وی ادامه داد: چشمه ها چون تاسیسات گردشگری نیستند و ثبت هم نمی شوند، تحت نظارت این نهاد نیست و نظارت آنها برعهده امور منابع آب شهرستان است ولی در راستای ساماندهی نیز عمدتا شهرداری ها و یا دهیاری ها به آن توجه می کنند که می توان به ساماندهی چشمه اعلاء دماوند اشاره کرد.
شریفی افزود: اما به دلیل داشتن جاذبه گردشگری، شهروندان و یا مسافران از این چشمه ها استفاده کرده و یا در فصول گرم سال، ساعت هایی را برای تفریح انتخاب می کنند.
تلاش خبرنگار ایرنا برای مصاحبه با مدیر امور منابع آب شهرستان دماوند در راستای نظارت و ساماندهی این مناطق گردشگری که برخی از آنها سالها است مغفول مانده و نیازمند توجه بیشتری است، بی نتیجه ماند.
دماوند یکی از شهرستان های شرق استان تهران است که به دلیل شرابط آب و هوایی مناسب و طبیعت زیبا همواره مورد توجه گردشگران، خوش نشین ها و مسافران بوده است که برای توسعه این بخش، ایجاد زیرساخت های لازم ضروری است.