چند روز قبل «جو بایدن» رئیس جمهوری آمریکا در یک مصاحبه با شبکه تلویزیونی «ای بی سی» سخنان تندی را علیه همتای روسی خود بیان داشت و «ولادیمیر پوتین» را یک قاتل خواند. اگرچه در این گفت وگو مطالب دیگری هم علیه روسیه بیان شد اما این بخش از سخنان بایدن یکی از تندترین موضع‌گیری ها علیه روسیه در چند سال اخیر بوده است و به همین دلیل موجب حیرت بسیاری شد؛ به ویژه از سوی جو بایدنی که چند سال قبل به عنوان معاون «باراک اوباما» تلاش داشت تا سیاست های واشنگتن در مورد مسکو را بازطراحی کند.
یک روز بعد از آن نیز ولادیمیر پوتین در واکنش به صحبت همتای آمریکای خود گفت: این اظهارات برازنده گوینده آن بوده است. رئیس جمهوری روسیه علاوه بر این برای بایدن آرزوی سلامتی کرد و به او پیشنهاد داد تا در مناظره ای زنده در فضای مجازی با وی مشارکت کند.
اندیشکده کارنگی* در گزارشی با عنوان «جنگ لفظی پوتین و بایدن» آورده است:
پوتین از مدت ها قبل خود را به عنوان چهره ای مخالف روندهای جهانی معرفی کرده و اکنون قادر شده است تا توازنی را در عرصه سیاست داخلی و بین المللی به نفع خود برقرار سازد.
تفاوت‌های بایدن و ترامپ
وقتی خبرنگار از جو بایدن پرسید که آیا به نظر وی پوتین قاتل است، با پاسخ بله رئیس جمهوری آمریکا روبرو شد. روش های گوناگونی برای تفسیر این اظهارات رئیس جمهوری آمریکا وجود دارد. بیش از همه بایدن آشکار ساخت که سیاست داخلی روسیه برای وی از روابط بین المللی اهمیت بیشتری دارد. مهمترین دلمشغولی رئیس جمهوری آمریکا دوری کردن از ابهام بود.
«دونالد ترامپ» رئیس جمهوری پیشین آمریکا در سال ۲۰۱۷ در مصاحبه ای در پاسخ به سوالی مشابه، تلاش کرد تا دیپلماتیک تر پاسخ دهد و گفت «قاتلان زیادی وجود دارند شما فکر می کنید کشور ما خیلی بی گناه است؟».
او در پاسخ به مصاحبه‌کننده خود قاتل بودن پوتین را رد نکرد اما قادر شد تا با یک پاسخ، سوال را مدیریت کند. بایدن در این دوره در دام خبرنگار گرفتار شد و حداکثر تفاوت و فاصله میان خود و ترامپ را نشان داد. در عوض رئیس جمهوری جدید آمریکا برخلاف سلف خود، نشان داد که در برابر اقتدارگرایان ترحم ندارد، رو راست و بدون حاشیه جواب می دهد و در صورت لزوم آشکارا به شرارت می تازد.
ارزیابی از پاسخ صریح بایدن این بود که به بقیه جهان نشان دهد ایالات متحده براساس معیارهای ارزشی خود می خواهد به عرصه رهبری جهان باز گردد. البته این امر باید با تائید ویژه متحدان واشنگتن که به نوعی از سوی روسیه تحت فشار قرار دارند همراه باشد اما بایدن توافق ها با پوتین را به پشتوانه آن ها قطع نمی کند. تا زمانی که بایدن به پوتین اتهام بزند یعنی او از روسیه و رئیس جمهوری آن نمی ترسد و نگران تفکرات آن ها در مورد خود نیست. این بدان مفهوم است که متحدان کاخ سفید در مراقبت از مرزهای غرب با روسیه، می توانند آرامش بیشتری داشته باشند.
این احتمال وجود دارد که ترامپ به عنوان یک رئیس جمهوری طرفدار پوتین شمرده شود اما این بایدن است که چند کار را در مورد روسیه انجام داد که از سوی ترامپ هیچ اقدامی در مورد آن ها صورت نگرفت. بایدن پیمان استارت جدید (New START) را تمدید کرد، به توافق با ایران بازگشت و موضع ایالات متحده به پروژه خط لوله گازی نورد استریم ۲ را تغییر داد.
بدیهی است که بایدن این اقدامات را برای جلب رضایت روسیه یا اینکه نشان دهد احساس دوستی با پوتین دارد، انجام نمی دهد. این نتایج بدان علت کسب شد که بایدن برخلاف ترامپ، متعهد است با متحدان اروپایی آمریکا مشورت کند. (آلمانی ها می خواهند مجازات روسیه را با تکمیل پروژه خط لوله گازی فوق ترکیب کنند). همچنین در برخی حوزه ها منافع آمریکا و روسیه با هم مطابقت دارد. در ظاهر بایدن ضروری دانست که همه این مسائل را تشریح کند.
از آنجا که بایدن یکی از معماران طرح ناموفق «تنظیم مجدد» با روسیه در دوره نخست ریاست جمهور باراک اوباما بود، برای وی اهمیت دارد که روشن سازد هیچ وظیفه یا علاقه مشترکی در زمینه ای خاص با مسکو ندارد که به مفهوم بازطراحی باشد. مهم این است که بایدن نه تنها از رئیس جمهوری پیشین یعنی ترامپ بلکه حتی از رویکرد خودش به عنوان معاون رئیس جمهوری اوباما هم فاصله گرفته است.
واکنش چند پهلوی پوتین
در شخصیت‌شناسی بایدن از پوتین، تمایل قابل ملاحظه ای از انجام اقدامات تلافی جویانه یا مقابله به مثل وجود دارد. بدون شک نامیدن یک رهبر خارجی با عنوان «قاتل» موجب تشدید اوضاع می شود. اما احتمالا بایدن فکر می کند با این کار به پوتین نشان می دهد که اقدامات وی دیگر چندان کارساز نخواهد بود.
از زمان سخنرانی نامطلوب پوتین در کنفرانس امنیتی مونیخ در سال ۲۰۰۷ و شاید حتی از قبل آن، تشدید اوضاع یکی از مهمترین ابزارها در زرادخانه پوتین بوده است. بارها و بارها رئیس جمهوری روسیه با سخنان غیرمنتظره و تند یا اقدامات تهاجمی رو در روی غرب ایستاد. اکنون بایدن با همان روحیه، شبیه پوتین عمل کرده است؛ بدون محدودیت و غرق کردن خود در مطلوبیت های دیپلماتیک، حقایق سخت را زدود. اکنون توپ در زمینه مسکو قرار دارد.
پوتین نه تنها قادر به تشدید اوضاع است بلکه استاد تنش زدایی هم هست. وی به راحتی تغییر مسیر و لحن می دهد و برای ایجاد یا رفع یک بحران قدم بر می دارد. با همین روحیه بود که وی اوایل سال ۲۰۱۷ از انجام واکنش متناسب در قبال اخراج دیپلمات های روسی از سوی اوباما خودداری کرد و بدین ترتیب دست دوستی را به سوی دونالد ترامپ رئیس جمهوری منتخب بعدی دراز کرد. در همین چارچوب، پوتین اظهارات تهاجمی رئیس جمهوی اوکراین را نادیده می گیرد و آن ها را محصول جانبی از سیاست های داخلی اوکراین می شمارد.
در واقع پوتین ممکن است صراحت غیرمنتظره سخنان بایدن را نشانه ضعف رئیس جمهوری آمریکا تفسیر کند و نه قدرت وی. ممکن است این سخنان نشانه ای از اضطراب بایدن و نیاز وی به اثبات خود به دیگران ارزیابی شود.
پاسخ عمومی پوتین به بایدن نمونه ای از نوع شوخ طبعی و تنش زدایی در رویکرد وی بود. پاسخ وی از سه بخش تشکیل شد: چرخش سیاسی، درس تاریخ و دعوت برای مناظره.
نخست او سن خود را به بایدن گوشزد کرد و پیشنهاد داد که بایدن از نظر سلامتی دچار ضعف است و شخصی به سن و سال وی نباید خیلی حرص بخورد. پوتین سعی کرد به صورت طنزآمیز رفتار بایدن را تلافی کند و به گونه ای سخن بگوید که در واقع این رئیس جمهوری آمریکا است که برازنده عنوان قاتل می باشد.
در مرحله دوم، او سخنان آماتوری را در حوزه تاریخی ارائه کرد از همان نوعی که پوتین به آن علاقه بسیاری دارد. پوتین شخصی است که هیچ وقت با تحلیل های تاریخی شوخی نمی کند.
بخش سوم سخنان پوتین مهمترین قسمت از صحبت های وی بود. اگرچه وی به بیزاری از اینترنت مشهور است اما رئیس جمهوری روسیه به صورت غیرمنتظره ای به بایدن پیشنهاد داد تا به جای تماس تلفنی خصوصی در یک خط ایمن، یک نشست عمومی و مناظره را با وی در فضای مجازی انجام دهد.
از اساس، پوتین از بایدن دعوت کرده است تا وی این ادعای خود را رو در رو با پوتین تکرار کند. البته بایدن قبول نخواهد کرد زیرا چنین مناظره ای در ایالات متحده دامی از سوی پوتین ارزیابی می شود که هیچ منفعتی را برای رئیس جمهوری ایالات متحده به همراه ندارد. رئیس جمهوری روسیه مدت ها است که خود را به عنوان یک چهره مخالف با اوضاع جهان نشان داده است و اکنون قادر خواهد بود با عدم پذیرش مناظره از سوی کاخ سفید، توازنی سیاسی را میان حوزه بین المللی و داخلی روسیه برقرار سازد.
بعید است که رئیس جمهوری روسیه انتظار می داشت تا همتای آمریکایی وی حاضر به پذیرش چنین پیشنهادی باشد. این واقعیت مطرح است که احتمالا این مبادلات کلامی روابط میان ایالات متحده و روسیه را به صورت جدی وخیم تر کند، در واقعیت اما هر دو طرف از نحوه رفتار خود با فرد روبرو در شرایط دشوار کنونی راضی خواهند بود. این دلیل خوبی برای امیدوارشدن است به ویژه آنکه امید داشته باشیم رویارویی آن ها از این جلوتر نخواهد رفت.
*اندیشکده «موقوفه کارنگی برای صلح بین‌المللی» از جمله اتاق های فکر آمریکایی است که بیشتر از یک قرن پیش با هدف گسترش همکاری بین المللی و بررسی نقش آمریکا در امور بین المللی تاسیس شد. این موسسه علاوه بر واشنگتن در شهرهای پکن، بیروت، بروکسل، مسکو و دهلی نو هم دفتر دارد.
انتشار این مطلب به معنای تائید محتوای آن نیست.