تحقق ۶۰۰ میلیون دلاری صادرات کالاهای غیرنفتی در سال ۹۹ ظرفیت ها و استعدادهای ارزآوری مرزهای زمینی، دریایی و ریلی استان گیلان را بیش از هر زمان دیگری آشکار ساخت به طوری که استاندار گیلان این موضوع را دستاوردی مهم برای سال جهش تولید عنوان کرده و در این راستا مرز زمینی آستارا در منتهی الیه غرب استان گیلان و همسایگی جمهوری آذربایجان از اهمیت خاصی برخوردار است.
این مرز از اسفند ماه ۹۸ اندکی بعد از شیوع کرونا شاهد ترافیک کامیون های صادرات و ترانزیت کالا بود و این مشکل در نیمه دوم سال ۹۹ تشدید شد و برخی اهالی شهر به دلیل توقف طولانی مدت این خودروها در محلات و مقابل خانه های مسکونی گلایه مند شدند و ترافیک کامیون ها در خیابان های اصلی سبب چند سانحه رانندگی و موجب شد تا امام جمعه آستارا با اشاره به تبعات ناشی از صف کیلومتری این خودروها خواستار چاره اندیشی سریع مسئولان در این رابطه گردد.
اکنون در سال ۱۴۰۰ که از سوی رهبر معظم انقلاب اسلامی به سال "تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها" نامگذاری شده ، اهمیت رفع موانع صادرات و ترانزیت در مرز آستارا دوچندان شده و اگر این مقوله تحقق یابد، بی شک به عنوان پیشران تولید داخلی نیز اثرگذار خواهد بود.
سنگ های بزرگ پیش پای کامیون ها
اداره کل گمرک آستارا پنج دلیل عمده را به عنوان موانع مهم و عامل ترافیک و صف کامیون ها اعلام می کند که با رفع آنها می توان هم مشکل معطلی این وسایل نقلیه بزرگ را حل کرد و هم آهنگ صادرات و ترانزیت مرزی را تسهیل بخشید.
بنا بر اعلام اداره کل گمرک آستارا از آغاز سال ۹۹ تا ۱۵ بهمن ماه، ۲۳ هزار و ۷۳۵ دستگاه کامیون برای صادرات و واردات کالاها از مرز زمینی این شهرستان تردد کرده و با افزایش فعالیت اقتصادی کشور حجم صادرات از مرزهای این شهرستان دو برابر شده و این شهرستان رتبه شانزدهم صادرات را در بین گمرکات کشور احراز کرده است.
اداره کل گمرک آستارا پنج دلیل عمده را به عنوان موانع مهم و عامل ترافیک و صف کامیون ها اعلام می کند که با رفع آنها می توان هم مشکل معطلی این وسایل نقلیه بزرگ را حل کرد و هم آهنگ صادرات و ترانزیت مرزی را تسهیل بخشید.
۱- جای خالی تیرپارک
آستارا شهر کوچکی است و گمرک آن برخلاف بسیاری از شهرها در داخل شهر واقع شده و کامیون ها ناگزیر به تردد در محدوده های شهر تا رسیدن به بندر یا مرز زمینی هستند؛ بنابراین ساخت تیرپارک برای توقف های طولانی یا مقطعی این وسایل نقلیه ضرورت دارد.
طبق اعلام اداره کل گمرک آستارا بیش از ۹۰ درصد کامیون ها حامل کالاهای صادراتی هستند و در روند ترخیص کالاهای صادراتی و وارداتی ۲۴ سازمان دخیل است و باید دستگاه ها در طی صادرات یا واردات به طور مستقل مجوزهای خود را صادر کنند و اگر خللی در کار یکی از آنها ایجاد شود، کل فرایند مختل خواهد شد.
از اینرو فرایند ترخیص کامیون ها به لحاظ ضرورت اعمال رویه های گمرکی زمانبر است و باید چند تیرپارک بزرگ ساخته شود.
۲- محدودیت تنها پل گذر مرزی
مدیرکل گمرک آستارا می گوید: پل قدیمی و فرسوده مرز آستارا روزانه حداکثر ظرفیت گذر ۵۰۰ دستگاه خودرو را دارد و الان از حداکثر ظرفیت استفاده می کنیم و گمرک در این خصوص کوتاهی نمی کند بلکه بالاترین ظرفیت خود را بکار گرفته است.
مدیرکل گمرک آستارا: پل قدیمی و فرسوده مرز آستارا روزانه حداکثر ظرفیت گذر ۵۰۰ دستگاه خودرو را دارد و الان از حداکثر ظرفیت استفاده می کنیم و گمرک در این خصوص کوتاهی نمی کند، بلکه بالاترین ظرفیت خود را بکار گرفته است.
به گفته کریم رسولی، به طور میانگین در هر سه دقیقه یک کامیون در مرز تردد می کند و با توجه به حجم نظارت ها و کنترل های نهادها و دستگاه های مختلف در این حوزه و با عنایت به اینکه کنترل ساده گذرنامه یک ماشین چند دقیقه طول می کشد، امکان افزایش تردد بیش از این وجود ندارد.
۳- منع موقت گذر از ناحیه گمرک جمهوری آذربایجان
به گفته مدیرکل گمرک آستارا گاهی همه کنترل ها در هر زمینه به خوبی و به موقع صورت می گیرد به عنوان مثال؛ اگر راننده مشکل گذرنامه نداشته باشد و در کنترل کالا در پایانه مشکلی ایجاد نشود و موضوعات امنیتی به وجود نیاید، بازرسی میزان سوخت کامیون ها توسط عوامل شرکت نفت سبب کندی تردد می شود.
او معتقد است که اگر حتی همه این موارد نیز به موقع و به سرعت انجام و رفع شود، گاهی گمرک جمهوری آذربایجان که مثل گمرک ما شبانه روزی فعالیت می کند، ساعت دو یا سه بامداد ورود از ایران را تا هفت صبح قطع می کند و کامیون ها پشت سر هم صف می بندند و در این مواقع کاری از دست ما ساخته نیست.
این مورد که نقل شد پشتیبانی وزارت خارجه و پیگیری سفیر ایران در جمهوری آذربایجان را می طلبد که البته سید عباس موسوی سفیر ایران در جمهوری آذربایجان در نیمه دوم سال ۹۹ قبل از عزیمت به کشور همسایه در بازدید از مرز آستارا نسبت به پیگیری تسهیل ترانزیت خودروها از این مرز قول داده بود و بنیاد حسین اف سفیر جمهوری آذربایجان در ایران نیز در مرداد ۹۹ در اداره کل گمرک آستارا دیدگاه مثبت مقامات ارشد گمرک جمهوری اسلامی ایران به تقویت همه‌جانبه روابط تجاری دو کشور را خاطرنشان شده و توسعه خدمات گمرکی و حمایت از فعالان و بازرگانان را برای تقویت مراودات اقتصادی در مرز آستارا ضروری دانسته بود.
۴- حذف "ترانشیپمنت" یا جابجایی کالا
دلیل دیگر روی آوردن کامیون ها به مرز آستارا و ایجاد ترافیک، حذف ترانشیپمنت یا قرارداد جابجایی کالاهاست که بنا بر اعلام اداره کل گمرک این شهرستان حذف آن در تاریخ ۶ بهمن ماه ۹۹ با توافق وزرای خارجه ایران و جمهوری آذربایجان نهایی شده است.
در سال های گذشته طبق این قرارداد کالاها در گمرک از یک وسیله آورنده به یک وسیله خارج کننده منتقل می شده است، به عنوان مثال؛ کالایی که به قزاقستان حمل می شد، باید در گمرک آستارا تخلیه و روی کامیون دیگر بارگیری می شد اما بعد از حذف قرارداد کامیون های ایرانی بدون جابجایی کالا به طور مستقیم به هر شهری در جمهوری آذربایجان حرکت می کنند و این از عوامل افزایش تقاضا برای خروج از مرز آستارا شده است.
۵- فعالیت عمرانی در مرز جمهوری آذربایجان
حسین کاخکی مدیرکل دفتر همکاری‌های بین‌الملل گمرک ایران دلیل دیگری برای معطلی کامیون ها در آستارا مطرح کرده و گفته که طبق گزارش های واصله، ساخت و ساز در مرز مشترک جمهوری آذربایجان و روسیه از دلایل ترافیک کامیون ها در مرز آستاراست و این موضوع از ناحیه گمرک کشور روسیه پیگیری خواهد شد.
اقدامات مسئولان برای رفع موانع
مسئولان استانی و مقامات محلی در آستارا برای مرتفع ساختن این موانع کارهایی نظیر انتقال بار کامیون ها از طریق بندر با استفاده از شبکه حمل و نقل کانتینری دریای خزر یا هدایت آهسته کامیون ها به شهر و درب زمینی گمرک برای جلوگیری از ترافیک در محدوده های شهری انجام داده اند.
مهمتر از همه این اقدامات در ۲۱ بهمن ماه ۹۹ مسئولان گمرک ایران و جمهوری آذربایجان در آستارا گرد هم آمدند و مدیرکل دفتر همکاری‌های بین‌الملل گمرک ایران بعد از پایان این نشست به خبرنگاران گفت که با گمرک جمهوری آذربایجان برای تسریع تردد و کاهش ترافیک کامیون‌های تجارت خارجی در دو سوی مرز آستارا توافق شد و با همکاری گمرک استان اردبیل تعدادی از کامیون ها به مرز بیله سوار هدایت خواهند شد.
حسین کاخکی به این نکته هم اشاره کرد که اوایل بهمن ماه ۹۹ نیز در جلسه کمیسیون همکاری های اقتصادی ایران و جمهوری آذربایجان در تهران، گمرک کشور همسایه با گذر سریع کامیون های تجاری از مرز موافقت کرده بود.
اما با وجود همه این اقدامات ارزنده تاکنون نتیجه روشن و ثمربخشی مشاهده نشده و مشکل ترافیک کامیون ها همچنان باقی است.
ضرورت پشتیبانی و مانع زدایی
این روزها در تعطیلات نوروز ۱۴۰۰ کمی از شمار کامیون ها در آستارا کاسته شده اما طبق گفت و گویی که خبرنگار ایرنا با چند تن از رانندگان و فعالان صادرات و ترانزیت کالاها انجام داد، این کاهش صف خودروها کاملا موقتی و ناشی از تعطیلات نوروزی است و به زودی با بازگشت رانندگان به سر کار و تلاش روزانه، صف های کیلومتری خودروها در خیابان های ورودی و منتهی به بندر و گمرک آستارا خودنمایی خواهد کرد.
اگرچه هجوم خودروها موید رونق صادرات و ترانزیت مرزی و ارزآوری در آستاراست اما باید برای درد مزمن یا حاد ترافیک و معطلی در مرز دارویی شفابخش تهیه شود و با توجه به مباحثی که عنوان شد، مهمترین راه علاج و درمان ابتدا ساخت چند تیرپارک بزرگ و سپس توسعه و تقویت زیرساخت های نظارتی گمرک و توسعه و تعریض پل گذر مرزی و همچنین رایزنی با گمرک جمهوری آذربایجان برای همکاری بیشتر در اولویت های بعدی است.
مدیر کل گمرک آستارا نیز به صراحت اعلام کرده تا زمانی که یک یا چند تیر پارک با گنجایش حداقل هزار و ۵۰۰ دستگاه خودرو در این شهرستان ساخته نشود از صف و ترافیک کامیون‌ها کاسته نخواهد شد و مسئولان باید این نکته را جدی بگیرند.
مدیرکل گمرک آستارا نیز به صراحت اعلام کرده تا زمانی که یک یا چند تیر پارک با گنجایش حداقل هزار و ۵۰۰ دستگاه خودرو در این شهرستان ساخته نشود از صف و ترافیک کامیون‌ها کاسته نخواهد شد.
داریوش امانی رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده ای کشور در نخستین روزهای سال ۱۴۰۰ در بازدید از پایانه مرزی آستارا بهره‌وری، اصلاح و تسهیل فرآیند تحرک و تردد در ۲۴ مرز کشور به منظور رونق تجارت خارجی را دستور کار این سازمان عنوان کرد که بی شک با عملیاتی شدن، مرز آستارا نیز از مواهب آن برخوردار خواهد شد.
ناگفته نماند رانندگان خارجی به دلیل نبود تیرپارک در ساعات معطلی به داخل شهر و فروشگاه ها نیز سرازیر می شوند و اغلب از ماسک استفاده نمی کنند و با وجود اینکه شبکه بهداشت و درمان آستارا از سال ۱۴۰۰ از این رانندگان تست کرونا می گیرد اما به گفته مسئولان آستارا تردد آنها در داخل شهر برخلاف روادید صادره است و رانندگان باید طبق ویزا فقط در محدوده گمرک و بندر تردد داشته باشند ولی نبود تیرپارک سبب شده که برای تامین مایحتاج و رفع نیازهای خود وارد شهر شوند.
بر این اساس ساخت تیرپارک اهمیتی دوچندان می یابد تا علاوه بر توقف کامیون ها در یک محدوده مشخص و جلوگیری از خطرات و مخاطرات ترافیکی و آلایندگی آنها، نیازهای روزمره رانندگان برای اسکان، استراحت و خرید ملزومات نیز تامین شود تا مرز زمینی آستارا جز موهبت و برکت، برای مرزنشینان این شهرستان که مرزبانان واقعی این خطه از میهن هستند، زحمتی ایجاد نکند.
شهرستان مرزی بندر آستارا با ۹۱ هزار نفر جمعیت در منتهی الیه غرب استان گیلان و مرز جمهوری آذربایجان واقع شده و با سه مرز زمینی، دریایی و ریلی از مبادی مهم واردات، صادرات و ترانزیت خارجی است.
گزارش از عیسی پاشاپور