اندیشکده «مرکز مطالعات بین المللی و راهبردی» (CSIS) [1] در تحلیلی به بررسی پیامد همه‌گیری جهانی کرونا و امنیت غذایی در کشورهای جهان پرداخت. بخش هایی از این گزارش را در ادامه می خوانیم:
بحران امنیت غذایی در جهان
بیش از یک سال پیش «موسسه بین المللی تحقیقات سیاست غذایی» (IFPRI) برای اولین بار هشدار داد که اگر اقدامات مناسب انجام نشود، کووید ۱۹ می‌تواند منجر به بحران امنیت غذایی شود. امروزه با رشد سریع ویروس در جهان حدود ۱۰۰ میلیون مبتلا به کرونا و ۲ میلیون مرگ و میر ناشی از این بیماری ثبت شده است. در عین حال دست کم چهار کشور یمن، سودان جنوبی، نیجریه و بورکینافاسو با قحطی روبرو بوده و ۱۳ کشور دیگر نیز به شرایط آنها نزدیک هستند.در نتیجه، دبیرکل سازمان ملل متحد یک کارگروه عالی برای جلوگیری از قحطی را تشکیل داده است.
نزدیک به یک سال پیش «دیوید بیزلی» مدیر اجرایی برنامه جهانی غذا (WFP) در سازمان ملل در مقابل شورای امنیت نسبت به وقوع قحطی و تقریباً دو برابر شدن افراد در معرض بحران گرسنگی و رسیدن تعداد آنها از ۱۳۵ میلیون به ۲۷۰ میلیون هشدار داد. این اواخر وی اعلام کرد که در نتیجه همه گیری کرونا ۲۷۲ میلیون نفر امروز با گرسنگی شدید روبرو هستند و پیش بینی او درست از آب درآمده است.
کووید ۱۹ گرسنه را گرسنه تر و فقیر را فقیرتر کرده است. اما این امر دقیقاً به چه معنا است؟ چه درسهایی آموخته‌ایم و چگونه چشم اندازهای امنیت غذایی جهان یک سال بعد، به ویژه در مکان‌هایی با امنیت غذایی پایین شکل می گیرند؟
تامین مواد غذایی
قفسه‌های خالی سوپرمارکت‌ها، خریدِ ناشی از ترس و وحشت و احتکار جزو ماندگارترین تصاویر دوران همه‌گیری کرونا خواهد بود. شواهد نشان می‌دهد که گرسنگی جهانی ناشی از کووید۱۹ می‌تواند در نتیجه کمبود مواد غذایی و وقفه‌های زنجیره تامین نیز رخ دهد.
اما واقعیت این است که همراه با گسترش کووید ۱۹ جهان با کمبود مواد غذایی مواجه نبوده است. در حقیقت، سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) تخمین زده است که در سال ۲۰۲۰یک رکورد جهانی جدید در تولید غلات به ثبت رسیده است. در سال گذشته میلادی حدود ۲.۷ میلیارد تن برنج، گندم، ذرت و جو در جهان تولید شد. به رغم محدودیت‌های اخیر صادرات گندم در روسیه، تجارت جهانی غلات در برابر همه گیری کرونا به طرز چشمگیری قوی بوده است. با این حال ما می‌دانیم که در دوره همه‌گیری کرونا میلیون‌ها نفر به گرسنگی و کمبود مواد غذایی دچار شده‌اند.
بازارهای محلی
بحران به این دلیل حادث شد که زنجیره‌های تأمین غذا بدون وقفه کار نکرده‌اند. در کشورهای آفریقایی و جنوب آسیا فقط ۲۰ درصد از زنجیره های تأمین مواد غذایی مانند کشوری توسعه یافته مانند ایالات متحده است که در آن کشاورزان تجاری از طریق کانال‌های پیچیده که برای سوپرمارکت‌های مدرن تهیه می‌شود، مواد غذایی تهیه می‌کنند.
با اعمال محدودیت‌ها، فعالیت در گذرگاه‌های مرزی و بنادر در سراسر جهان کند شد، اما هرگز برای بازارهای رسمی متوقف نشد. در این میان اعمال قرنطینه و محدودیت‌های حمل و نقل، به طور نامتناسبی بر بازیگران کوچک (فروشندگان، بازرگانان، صاحبان مغازه ها و موارد مشابه) در بازارهای غیررسمی اثر گذاشت به طوری که کاهش عرضه و جهش قیمت مواد غذایی را در پی داشت.
آخرین گزارش‌ها نشان می‌دهد که حداقل ۱۱ کشور افزایش شدید قیمت غذاهای اصلی را در سه ماهه اخیر تجربه کرده‌اند و در میان این کشورها لبنان بیشترین آسیب را دیده است. در همین حال، قیمت جهانی مواد غذایی طبق شاخص قیمت مواد غذایی FAO در بالاترین سطح شش ساله قرار داشته است. همانطور که برخی در اوایل همه گیری پیش بینی می‌کردند، کووید ۱۹ کشورهای در حال توسعه را به زانو درآورده و باعث افزایش گرسنگی جهانی شده است. این بیماری موتورهای اقتصادی متلاشی شده بسیاری از کشورهای کم درآمد و متوسط را از کار انداخته و درآمد بسیاری از خانواده‌های فقیر را از بین برده است.
رکود جهانی ناشی از کرونا
رکود جهانی ناشی از کووید ۱۹ به طور قابل توجهی عمیق تر از بحران مالی جهانی ۲۰۰۸-۲۰۰۹ و بزرگترین رکود پس از جنگ جهانی دوم بوده است. اقتصاد جهانی در سال ۲۰۲۰ بین ۴.۳ تا ۵.۲ درصد کوچکتر شد. بسیاری از کشورهای در حال توسعه در زمینه گردشگری و صادرات ضرر کرده اند. همچنین طبق گزارش‌های سازمان ملل متحد کشورهای در حال توسعه به طور متوسط به واسطه کرونا ۲۰۰ میلیارد دلار درآمد را از دست داده‌اند. از دست دادن درآمد ناشی از انتقال پول توسط کارگران خارجی به کشورهایشان به ویژه برای بسیاری ویرانگر بوده است. بانک جهانی تخمین می‌زند که در سال ۲۰۲۰ این نوع از درآمد به نیم تریلیون دلار می‌رسد که نسبت به قبل با کاهش ۷ درصدی مواجه شده است.
این کاهش درآمد به دلیل ترکیب هزینه‌های خانوار در فقیرترین نقاط جهان مهم است. در حالی که اکثر خانواده های طبقه متوسط در ایالات متحده حدود ۱۰ درصد از درآمد خود را صرف غذا می‌کنند، این رقم در بسیاری از کشورهای کم درآمد به ۵۰ درصد می‌رسد. در بسیاری از کشورهای درگیر کرونا هزینه‌های غذا - حتی برای یک وعده غذایی - بسیار بیشتر از درآمد روزانه است. بنابراین، کاهش درآمد در این مکان ها مستقیماً به نبود امنیت غذایی تبدیل می شود.
چهره جدید گرسنگی
از آنجایی که این ویروس افراد بی بضاعتِ آسیب پذیر را به شدت تحت تاثیر قرار داده است، گروه جدیدی از مردم به جمع گرسنگان جهانی اضافه شده اند. این گروه شامل شهرنشینان در کشورهایی با درآمد کم و متوسط است. هرچند مدتها است که گرسنگی جهانی را یک پدیده کاملاً روستایی می‌دانیم اما کووید ۱۹ شهرهای کشورهای در حال توسعه را به طور نامتناسبی تحت تاثیر قرار داده است.
محققان«موسسه بین المللی تحقیقات سیاست غذایی» اظهار داشته‌اند که چه بسا در جنوب صحرای آفریقا به دلیل کووید ۱۹ در مناطق روستایی ۱۵ درصد و در مناطق شهری احتمالاً ۴۴ درصد فقر افزایش می‌یابد. در مناطق شهری فعالان و کارگران بازارهای غیررسمی و رانندگان تاکسی و کارمندان هتل و فرودگاه و غیره در بخش گردشگری تحت تاثیر بحران ناشی از کووید ۱۹ قرار گرفته اند.
نکته دیگر اینکه رژیم‌های غذایی این گروه‌ها نیز تحت تاثیر قرار گرفته و ممکن است در طولانی مدت بر سلامتی و تغذیه، به ویژه در کودکان اثر بگذارد. مطالعات قبلی نشان داده است که خانواده‌ها معمولا در مواجهه با کاهش درآمد، به خوردن غذاهای ارزان تر، کمتر مقوی و اغلب فرآوری شده روی می‌آورند. علاوه بر این، غذاهای غنی از مواد مغذی مانند میوه ها و سبزیجات که به زنجیره‌های تامین پیچیده‌تری (از جمله زنجیره سرد) نیاز دارند در برابر شوک‌های حمل و نقل مربوط به کووید۱۹ آسیب پذیر هستند. کودکان بیش از همه از این جریان ضربه دیده اند. کارشناسان تخمین زده اند که ۶ تا ۷ میلیون کودک زیر پنج سال احتمالا از سوء تغذیه ناشی از بیماری همه گیر رنج می برند و این امر منجر به حدود ۱۰ هزار مرگ بیشتر در هر ماه می‌شود.
حمایت اجتماعی
هرچند برنامه های حمایتی خوبی در سراسر جهان انجام شده است اما این حمایت‌ها کافی نیست. بسیاری از مداخلات و حمایت های اجتماعی - خصوصاً اعطای کمک نقدی و پول - ماهیتی یکبار مصرف داشته‌اند. با وجود شیوع ویروس کووید ۱۹، در سال ۲۰۲۰ تقریباً یک تریلیون دلار برای انجام حمایت اجتماعی هزینه شد، اما کشورهای کم درآمد به طور متوسط فقط ۶ دلار برای هر نفر در چنین برنامه هایی هزینه کردند. در کشورهای فقیر، ایجاد و گسترش این سیستم ها اغلب به بودجه اهدا کنندگان و خیرین وابسته است. محدودیت های مالی و کمبود بودجه مانع از پایداری این نوع حمایت ها است. این در حالی است که بودجه اهداکنندگان در برخی جاها کاهش یافته و رهبران سازمان ملل نسبت به کمبودهای عمده در سال آینده هشدار داده اند. پیش‌بینی برنامه جهانی غذا سازمان ملل این است که کمبود بودجه بین ۶ تا ۷ میلیارد دلار در سال جاری بیشتر از بودجه کل سازمان در ۵ سال پیش باشد.
با این تفاسیر در سال پیش رو، به ویژه از آنجایی که گرسنگی در سال‌های منتهی به بحران کووید ۱۹ افزایش یافته است، شرایط می‌تواند دستیابی به هدف توسعه پایدار ۲۰۳۰ برای پایان دادن به گرسنگی را زیر سوال ببرد. در حقیقت، «دیوید بیسلی» مدیر اجرایی WFP هشدار داده است که جهان ممکن است در سال ۲۰۲۱ شاهد بدترین بحران بشردوستانه از زمان تاسیس سازمان ملل متحد باشد. یکی از نمایندگان ویژه سازمان ملل نیز هشدار داد که بدترین تاثیرات کووید ۱۹ بر سیستم غذایی جهانی در کشورهای درحال توسعه بوده است و جهان در سال آینده با بحران مواجه خواهد شد. از این رو باید کشورهای توسعه یافته برای جلوگیری از این بحران چاره‌ای بیاندیشند.
[1] اندیشکده مرکز مطالعات بین المللی و راهبردی (CSIS) یک مرکز پژوهشی دو حزبی و غیرانتفاعی است که به مهم ترین چالش های جهان می پردازد. این مرکز در سال ۱۹۶۲ تاسیس شد و هدف خود را ارایه تفسیری از دورنمای امنیت ملی آمریکا بیان می کند.
انتشار این مطلب به معنای تایید محتوای آن نیست.