توسعه مشهد و ایجاد امکانات رفاهی بیشتر در این شهر موجب شد بسیاری از افراد که در روستاهای مجاور قرار داشتند به این شهر پناه آوردند و برخی ساکنان سایر استانها نیز برای زندگی دائم به مشهد نقل مکان کردند.
با توجه به درآمدهای اندکی که این خانواده ها داشتند قادر به تهیه مسکن در مرکز شهر نبوده و بسیاری از آنان ناچار حاشیه شهر را به عنوان محل زندگی خود انتخاب کردند.
از سوی دیگر با ایجاد تنش های اقتصادی و کاهش درآمد خانواده ها بسیاری از ساکنان نقاط مرکزی شهر نیز ناچار به حاشیه شهر منتقل شدند.
این در حالی است که اکنون حدود یک سوم از جمعیت سه و نیم میلیون نفری کلانشهر مشهد در مناطق حاشیه این شهر سکونت دارند.
حاشیه نشینی و نگاه راهبردی
ایجاد امکانات مختلف رفاهی، بهداشتی و اجتماعی در حاشیه شهر یکی از راه های کاهش معضلات اجتماعی و همچنین پاسخ دهی به نیازهای مردم است و بر همین اساس در ابتدای سال جاری رییس جمهوری با اختصاص ۲۰۰ میلیارد تومان برای ساخت بیمارستان ۵۴۰ تختخوابی در حاشیه شهر مشهد موافقت کرد.
حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر حسن روحانی در ارتباط ویدئوکنفرانسی با مسوولان دانشگاه علوم پزشکی مشهد افزود: برای پرداخت هرچه سریع‌تر این بودجه باید نامه‌ای از این دانشگاه به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ارسال شود تا این وجه به سرعت در اختیار این دانشگاه قرار بگیرد.
دکتر سید محمد حسین بحرینی، رییس دانشگاه علوم پزشکی مشهد هم گفت: در دولت‌های یازدهم و دوازدهم چهار بیمارستان در مشهد ساخته شد و بیمارستان پنجم هم که یک مرکز درمانی ۵۴۰ تختخوابی است در حاشیه شهر مشهد با اخذ مصوبه لازم از کمیسیون ماده ۲۳ هم اکنون در مرحله ساخت قرار گرفته است.
همچنین رییس سازمان برنامه و بودجه کشور نیز در سفر خود به مشهد از تخصیص ردیف مستقل در برنامه بودجه برای حاشیه شهر مشهد خبر داد و گفت: هشت هزار و ۵۶۰ فرصت شغلی مستقیم و ۲۶هزار و ۴۵۰ شغل غیر مستقیم با تکمیل ۵۲ پروژه با اعتبار ۱۱ هزار و ۵۰ میلیارد ریال در خراسان رضوی ایجاد خواهد شد.
محمد باقر نوبخت در جلسه شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان خراسان رضوی افزود: از این مبلغ ۳۳۹ میلیارد تومان پرداخت شده و ۷۶۵ میلیارد تومان دیگر نیز پرداخت خواهد شد.
وی با تاکید بر لزوم تکمیل هشت هزار واحد مسکونی تعهد شده در سفر قبلی خود به شهر مشهد ادامه داد: ما وظیفه خود را نسبت به حاشیه شهر مشهد به هر صورت انجام خواهیم داد و بر همین اساس ۲ هزار واحد مسکونی از این تعداد در حاشیه شهر ساخته خواهد شد.
ساخت مسکن در حاشیه شهر مشهد
یکی از نیازهای مردم وجود مسکن مناسب برای زندگی است و این در حالی است که با نبود نظارت لازم بسیاری از منازل ساخته شده در حاشیه شهر فاقد استانداردهای لازم هستند البته در چند سال اخیر و با همکاری برخی نهادهای انقلابی و استانی سعی شده است مسکن مناسب برای زندگی مردم در این مناطق ایجاد شود.
مدیر کل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان رضوی در حاشیه مراسم آغاز ساخت ۵۰۰ واحد مسکونی جدید ویژه ساکنان بافت فرسوده شهر مشهد گفت: این واحدها در اجرای تفاهمنامه سازمان برنامه و بودجه و استانداری خراسان رضوی در سال ۹۸ مبنی بر ساخت ۲ هزار واحد مسکونی ساخته می‌شوند.
سیدرضا موسوی نیا افزود: این تعداد واحد مسکونی در زمینی به مساحت ۵۶ هزار مترمربع در ۶۵ بلوک هشت واحدی ساخته می‌شوند که هر واحد ۲ خوابه و با مساحت ۷۳ مترمربع خواهد بود.
وی ادامه داد: این واحدها ویژه ساکنان حاشیه شهر مشهد است که مسکن مناسب و بادوام ندارند و هر متقاضی با آورده خود می‌تواند از تسهیلات ۵۰ میلیون تومانی با سود چهار درصد بانک و تسهیلات ۲۵ میلیون تومانی بلاعوض بنیاد مسکن استفاده کند.
مدیر کل بنیاد مسکن انقلاب اسلامی خراسان رضوی گفت: زمان پیش بینی شده برای اتمام ساخت این ۵۰۰ واحد و تحویل آنها به متقاضیان پایان سال ۱۴۰۰ است.
وی افزود: ساخت هزار و ۵۰۰ واحد باقیمانده در حاشیه شهر مشهد به صورت خودمالک ویژه متقاضیانی است که ساکن این منطقه بوده و تمایل به نوسازی واحد مسکونی خود دارند که این امر با کمک شهرداری محقق خواهد شد.
زمین‌های موقوفه حاشیه شهر
به خاطر وجود مرقد نورانی امام هشتم (ع) در شهر مشهد، بسیاری از افراد نیکوکار در طول دوران تاریخ، زمین‌های خود را وقف آن حضرت کرده اند که با مساعدت تولیت آستان قدس رضوی برخی از زمین های موقوفه برای ساخت مسکن نیازمندان در نظر گرفته شده است.
تولیت آستان قدس رضوی در دیدار با نماینده ولی فقیه در بنیاد مسکن انقلاب اسلامی بر جایگاه و اهمیت مسکن سازی و رفع مشکلات مسکن نیازمندان تأکید کرد و گفت: ساخت مسکن برای طبقات محروم، کم‌درآمد و نیازمندان جامعه از اهمیت بسزایی برخوردار است و آستان قدس رضوی به میزان توان و امکانات خود آمادگی همکاری با بنیاد مسکن برای رفع مشکل مسکن محرومان را دارد.
حجت الاسلام احمد مروی افزود: آستان قدس رضوی ۲۰ هزار مترمربع از زمین‌های موقوفه را برای ساخت مسکن نیازمندان در حاشیه شهر مشهد اهدا کرده است تا شهرداری زیرساخت‌های احداث این واحدهای مسکونی را تامین و سپس کمیته امداد امام خمینی (ره) اقدام به ساخت مسکن نماید.
وی تامین مسکن مناسب برای اقشار محروم و کم درآمد را موجب حل بخش عمده‌ای از دغدغه های این خانواده‌ها دانست و ادامه داد: مسوولان باید نسبت به رفع مشکل مسکن محرومان جامعه دغدغه جدی داشته باشند.
نماینده ولی فقیه در خراسان رضوی نیز در مراسم بهره برداری از پنج هزار و ۵۳۱ طرح عمرانی اقتصاد مقاومتی خراسان رضوی و حاشیه شهر مشهد با کمک سپاه گفت: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی فقط یک نهاد نظامی نیست بلکه پرکاربردترین و پرظرفیت‌ترین نهاد و به عنوان محور اقتدار نظام در همه عرصه‌ها است.
آیت الله سید احمد علم الهدی افزود: مسائل فرهنگی، امنیتی و محرومیت زدایی در حاشیه شهر مشهد از دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب و مردم است که تاکنون در موارد فرهنگی و امنیتی تا حدودی موفق بوده‌ایم و اکنون وارد مرحله محرومیت‌زدایی شده‌ایم که امیدواریم در این زمینه هم موفق شویم.
امنیت و حاشیه نشینی
با توجه به اینکه در نقاط حاشیه شهر معضلات اجتماعی بسیار شکل گرفته است، اگر قرار باشد حرکت جدی برای رفع این مشکلات انجام شود باید همزمان با داشتن برنامه فرهنگی و اجتماعی، حضور نیروهای انتظامی را در این مناطق افزایش داد.
بر همین اساس فرمانده نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران در سفر خود به مشهد گفت: رسیدگی به مسائل حاشیه شهرها و برخورد مقتدرانه با اراذل، اوباش و شرارت ها در اولویت برنامه‌ریزی‌های ناجاست.
سردار حسین اشتری در جلسه شورای فرماندهان انتظامی خراسان رضوی در مشهد افزود: مردم داری پلیس و برخورد قاطعانه با متخلفان نیز بسیار مورد تاکید است و به همین دلیل کلانتری‌ها و پاسگاه‌ها در نیروی انتظامی نقش بسیار مهمی دارند.
از سوی دیگر دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز که در بهمن ماه سال گذشته به مشهد سفر کرده بود گفت: شهرسازی را مدیریت نمی‌کنیم و اگر دید راهبردی وجود داشت هیچگاه حاشیه نشینی رخ نمی‌داد.
محسن رضایی در نشست تخصصی "شناسایی چالشها و فرصتهای توسعه شهری و لزوم تدوین سیاستهای کلی نظام در حوزه مدریت شهری" افزود: اغلب خانه سازی و شهرک سازی را مدیریت کردیم و شهرسازی از مدیریت ما خارج بوده است زیرا اگر مدیریت شهری وجود داشت حاشیه سازی شکل نمی‌گرفت.
وی با بیان اینکه تثبیت و کنترل جمعیت تنها به محدوده جغرافیای شهر نیست ادامه داد: هر طرح جامع بدون دید راهبردی در عمل پیاده نمی‌شود و موج جدید مهاجرت را ایجاد می‌کند و به همین دلیل در طرح جامع باید عوامل بیرونی را نیز مورد نظر قرار داد. خدمات دهی در مشهد نقطه بسیار پرجاذبه برای جمعیت‌های اطراف است و وقتی نسبت به مسائل بیرون بی توجه باشیم رفاه موجود در آینده از بین می‌رود.
دبیر مجمع تشخیص مصلحت نظام، محله محوری را نیز در شهرها مهم دانست و گفت: محلات هویت جمعی به خانواده می‌دهند. تفاوت محلات مهم است محلات نباید شبیه هم باشند.
وی افزود: در مشهد و خراسان رضوی، موضوع اندیشکده، مدیریت محلی، شهرداریها و شهرسازی مهم است به این دلیل که این شهر سابقه تمدنی دارد. علاوه بر آن توسعه شهری در زمان و دوران جمهوری اسلامی باید بار مذهبی و دینی قویتر داشته باشد و مشهد این ظرفیت را دارد که توسعه شهری دوران جمهوری اسلامی در آن علاوه بر جنبه تمدنی، جنبه مذهبی هم داشته باشد.
رضایی ادامه داد: از طرف دیگر خراسان رضوی کمتر دولت زده است. در بسیاری از استانها دخالت دولت در اداره شهرها بیشتر از خراسان رضوی است. دولت زدگی فرهنگ رضاشاهی است که با انگیزه امنیت وارد ایران شد.
اعتیاد و حاشیه نشینی
یکی از مشکلات موجود در مناطق حاشیه شکل گیری معضلات اجتماعی است که به عنوان نمونه در حاشیه شهر مشهد مسئله اعتیاد نمایان است به گونه ای که این مناطق تبدیل به بهشتی برای معتادان شده و در میان آنها معتادانی از نقاط مختلف کشور به چشم می‌خورند.
بر همین اساس دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان‌رضوی در آغاز طرح یاریگران محلات گفت: این طرح با هدف کنترل و کاهش آسیب‌های ناشی از اعتیاد و با مشارکت شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان رضوی و به صورت آزمایشی در ۱۳ محله مشهد آغاز شد.
محمدحسین صالحی افزود: محور این طرح مردم شهر به عنوان یاریگران محلات هستند و از مجرای ظرفیت مردمی به کنترل و کاهش آسیب های ناشی از اعتیاد می‌پردازیم.
وی ادامه داد: این اقدام زمانی موثر است که از ظرفیت شوراهای اجتماعی محلات و افراد صاحب نفوذ استفاده شود.
دبیر شورای هماهنگی مبارزه با مواد مخدر خراسان رضوی گفت: دستگاههای اجرایی نیز در کنار شوراهای محلات علاوه بر ایفای نقش قانونی، حمایت مالی از طرح را خواهند داشت.
استاندار خراسان رضوی نیز در بازدید میدانی از محله اسماعیل‌آباد شهر مشهد گفت: معتادان متجاهر نباید احساس امنیت کنند و به همین دلیل به زودی این منطقه از وجود معتادان متجاهر پاکسازی می‌شود.
محمد صادق معتمدیان افزود: باید با برنامه زمان‌بندی شده، چهره مناطق حاشیه شهر مشهد از وجود معتادان متجاهر و سایر معضلات اجتماعی پاک شود.
وی ادامه داد: لازمه این تغییر بزرگ، هماهنگی دستگاههای اجرایی با حمایت حداکثری تمام نهادهای درگیر در این موضوع است تا نتایج این هم‌افزایی در کمترین زمان ممکن دیده شود.
استاندار خراسان رضوی با اشاره به فعالیتهای توسعه محلی انجام شده برای ۶۶ محله شهر مشهد گفت: با همکاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی باید فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی به گونه‌ای برنامه ریزی شود که امکان اجرای آن در سایر محلات حاشیه شهر مشهد نیز فراهم شود.
وی افزود: نیروی انتظامی باید گشتهای موتوری و خودرویی خود را در این منطقه افزایش دهد تا احساس امنیت در این منطقه در طول شبانه روز فراهم شود.
حرکت جهادی
حضور مسوولان استانی و پیگیری های لازم از سوی آنها جهادی است تا مشکل حاشیه نشینی شهر مشهد را برطرف نمایند و به همین دلیل معاون استاندار خراسان رضوی، حضور میدانی مدیران در محلات شهر مشهد را برای تسریع در رفع موانع موجود ضروری می‌داند.
معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری خراسان رضوی گفت: اهتمام استاندار خراسان رضوی بر این است که موانع موجود در این مناطق به سرعت برطرف شود و از سوی دیگر این امکان وجود دارد که مردم بدون پرده به گفتگو با وی بپردازند.
سیدکمال‌الدین میرجعفریان افزود: بر همین اساس جلسات کارشناسی مسوولان و مدیران استانی با جدیت برگزار می‌شود تا با هم افزایی شکل گرفته موانع احصا شده برطرف گردند.
وی ادامه داد: عدم حضور برخی مدیران دستگاهها در این جلسات باعث می‌شود دستیابی به نتایج کاربردی و عملیاتی کمتر شود و حال آن که استاندار خراسان رضوی در طول مدت تصدی خود سعی کرده است با حضور میدانی در نقاط مختلف شهر مشهد و استان خراسان رضوی پس از رصد مشکلات، دستور مقتضی برای حل آنها صادر کند.
معاون استاندار خراسان رضوی گفت: بسیاری از مشکلات حل نشده شهر مشهد مربوط به این است که مدیران دستگاهها با جدیت لازم برای حل مسائل موجود، ورود نمی‌کنند.
وی افزود: این استان هیچ کمبودی از نظر منابع و زیرساخت ندارد و همه مشکلات موجود با هم افزایی دستگاههای اجرایی قابل حل است و به همین دلیل لازم است مدیران در این جلسات با اختیار کامل حضور داشته باشند تا در کمترین زمان ممکن به بهترین نتایج دست پیدا کنیم.
میرجعفریان با بیان اینکه تاکنون برای ۲ پهنه از هشت پهنه شهری مشهد طرحهای لازم مصوب شده است ادامه داد: باید با جدیت برای حل مشکلات شهری اقدام کرد تا فرزندان کشور آینده‌ای خوب برای ایفای نقش خود در جامعه داشته باشند.
تصویب طرح تفصیلی حاشیه شهر مشهد
ایجاد نقشه راه برای ساخت آینده نیاز هر برنامه توسعه ای است تا با برنامه ریزی و هم افزایی بتوان حرکت جهادی آغاز کرد که نتیجه آن زندگی همراه با آرامش برای شهروندان این شهر باشد.
از این رو استاندار خراسان رضوی در نشست شورای برنامه ریزی و توسعه استان گفت: برنامه‌ریزی برای تصویب طرح تفصیلی حاشیه شهر مشهد از اولویت‌های مدیریت استان در بهار ۱۴۰۰ است و ضروری است همه دستگاهها در حوزه وظایف خود، در این خصوص نقش‌آفرینی کنند.
محمدصادق معتمدیان افزود: در این طرح که برنامه جامع و کامل است تکلیف همه دستگاهها مشخص شده و بر اساس آن به نیازهای حاشیه شهر مشهد پرداخته می‌شود.
وی ادامه داد: در نشست فوق العاده ستاد ملی بازآفرینی شهری ایران که در خصوص حاشیه‌نشینی شهر مشهد و با حضور وزرای مربوطه و دیگر اعضای ملی و استانی در تهران برگزار شد، ۴۰ هزار میلیارد ریال برای ساماندهی حاشیه شهر مشهد طی برنامه ۲ ساله اختصاص یافت که عملیات اجرایی پروژه‌های پیش‌بینی شده در این زمینه به زودی آغاز می‌شود.
استاندار خراسان رضوی گفت: در حاشیه شهر مشهد نیز به رغم همه اقدامات انجام شده در سال‌های گذشته، به دلیل گستردگی مشکلات روند کارها با کندی پیش می‌رفت، لذا نیاز بود توجه ملی به این حوزه معطوف شود و بر این اساس بعد از برگزاری جلسات متعدد کارشناسی با مدیران مربوطه، برنامه اجرایی در این خصوص تدوین شد تا سیاستگذاری لازم در این زمینه صورت گیرد.
وی با تاکید بر مسوولیت دستگاههای حاکمیتی در راستای رسیدگی به مناطق محروم از جمله حاشیه شهر مشهد افزود: باید نگاه به حاشیه شهر را تغییر داده و به مردم حاشیه شهر هویت بدهیم.