تالاب ها از زیستگاه های مهم جانوران، سرمایه های طبیعی و مناطق گردشگری هستند و دوم فوریه برابر با ۱۳ بهمن‌ماه روز جهانی تالاب‌ها نام‌گذاری شده است و در چنین روزی در سال ۱۹۷۱ میلادی برابر با ۱۳۴۹ خورشیدی در شهر رامسر ایران معاهده‌ای جهانی برای حفاظت از تالاب‌ها به تصویب رسید و به «کنوانسیون رامسر» مشهور شد.
تالاب ها از زیستگاه های مهم جانوران، سرمایه های طبیعی و مناطق گردشگری هستند و دوم فوریه برابر با ۱۳ بهمن‌ماه، روز جهانی تالاب‌ها نام‌گذاری شده است.
ایران در شکل گیری این کنوانسیون به عنوان قدیمی‌ترین معاهده بین‌المللی دنیا با موضوع حفاظت طبیعت و تنوع‌زیستی تالابی، نقش کلیدی ایفا کرد و این کنوانسیون به عنوان مهمترین و شناخته‌شده‌ترین مرجع، تعریفی عمومی از تالاب‌ها را به این شکل ارائه کرد «مناطق مردابی، آبگیر، تورب‌زار (پیت‌زار)، آبی طبیعی، مصنوعی، دائم یا موقت با آب ساکن، جاری شیرین، لب شور یا شور مشتمل بر آن دسته از آب‌های دریایی که عمق آب در پایین ترین نقطه از ۶ متر تجاوز نکند، تالاب می‌گویند.»
تالاب های متعددی در ایران وجود دارد و استان گیلان در شمال ایران و حاشیه دریای خزر دارای ۳۱ هزار هکتار پهنه تالابی است و افزون بر ۲۴ هزار هکتار آن در قالب سه تالاب انزلی، امیرکلایه و بوجاق تحت عنوان کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده و علاوه بر آنها تالاب استیل آستارا و اراضی آبگیر و تالابی شهرستان های رودسر و صومعه سرا نیز جزو زیستگاه های ارزشمند است اما این سالها گیاه مهاجم سنبل آبی از مهمترین دشمنان تالاب ها و آبگیرها به جان آنها افتاده اند.
سنبل آبی چیست و چه بلایی سر تالاب ها می آورد؟
گیاه سنبل آبی (water Hyacinth) یا ارکیده آبی با نام علمی (Eichhornia Crassipes) گیاهی آبزی و شناور از خانواده غلافیان بومی مناطق گرمسیری آمریکای جنوبی است و در آب‌های شیرین رشد کرده و در خارج از زیستگاه خود به عنوان گیاهی مهاجم شناخته می‌شود.
طبق گزارش محیط زیست سازمان ملل متحد، سنبل آبی مهمترین گیاه مهاجم آبزی دنیاست و تنوع زیستی بسیاری از کشورهای دنیا را با خطر مواجه کرده و با برگ‌های گسترده، ضخیم، براق و تخم مرغی شکل ۱۰ تا ۲۰ سانتی متری که به اندازه یک متر در ارتفاع بالاتر از سطح آب رشد می‌کند، دارای ریشه‌های ارغوانی سیاه و ساقه ایستاده بوده و هشت تا ۱۵ گل جذاب بر خود دارد.
به گفته کارشناسان محیط زیست، قدرت نابودی و مرگ آوری این گیاه آبزی از سرخس آزولا که بسیاری از محیط های آبی و تالابی استان های شمالی را فرا گرفته، به مراتب بیشتر است.
سنبل آبی در محدوده تهاجمی خود اجازه رشد و نمو را به گیاه آبزی دیگری نمی دهد و محیط های آبی را کاملاً در تسلط خود می گیرد و ترکیب سبز و یاسی زیبای آن، رهگذران را فریب می دهد اما کارشناسان با توجه به خطرات و آسیب های آن با هرگونه خرید، فروش و نگهداری آن مخالف هستند.
طبق گزارش محیط زیست سازمان ملل متحد، سنبل آبی مهمترین گیاه مهاجم آبزی دنیاست و تنوع زیستی بسیاری از کشورهای دنیا را با خطر مواجه کرده است؛ به عنوان گونه زینتی وارد اکوسیستم آبی ایران شده و به دلیل تکثیر و رشد بالا، به شدت سطح آب را می پوشاند و مانع ورود نور و اکسیژن به داخل آب می‌شود و به دلیل تولید لجن آلی، پهنه‌های آب را خشک می کند.
کارشناسان محیط زیست، سنبل آبی را یکی از ۱۰ گونه گیاه مهاجم دنیا می دانند که وقتی وارد اکوسیستم آبی می‌شود در مدت ۲ هفته جمعیت خود را به میزان ۲ برابر افزایش می دهد و یک بوته آن با ۲۰ گل تا سه هزار دانه تولید می کند و هر دانه آن بین پنج تا ۲۷ سال می‌تواند زنده بماند.
سالهاست این گیاه مهاجم به عنوان گونه زینتی وارد اکوسیستم آبی کشور شده و به دلیل تکثیر و رشد بالا به شدت سطح آب را می پوشاند و مانع ورود نور و اکسیژن به داخل آب می‌شود و به دلیل تولید لجن آلی، پهنه‌های آب را خشک می کند.
ساسان کفایی مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان در معرفی این گیاه می گوید: گیاه غیربومی و مهاجم سنبل آبی در سال ۱۳۹۰ وارد بوم‌سازگان‌های آبی (اکوسیستم های آبی) این استان شده و ۱۸ پهنه آبی در ۱۱ شهرستان با مساحتی بالغ بر ۶ هزار و ۶۷ هکتار را تهدید یا آلوده کرده است و بیم آن می‌رود زیستگاه‌های آبی بیشتری در این استان به این گیاه مهاجم آلوده شود.
به گفته سید فرشید فلاح سرپرست اداره حفاظت محیط زیست شهرستان بندر انزلی، سنبل آبی نخستین بار در سال ۱۳۹۴ در تالاب بین المللی انزلی مشاهده شد و تهدید جدی برای بوم‌سازگان آبی به ویژه تالاب‌های گیلان است.
در گیلان به طور معمول با مشارکت فرمانداری، بسیج، ذینفعان تالاب، یگان حفاظت محیط زیست و دوستداران طبیعت به جمع آوری این گیاه از تالاب ها اقدام می شود اما برچیدن آن با دست و وسایلی نظیر بیل و بیلچه، هرگز چاره کار نبوده و گاهی تهدیدات زیست محیطی این گیاه به جلسات ستاد مدیریت بحران استان و شهرستان ها کشیده شده است.
۶ هزار هکتار از منابع آبی گیلان در چنبره سنبل آبی
سال گذشته بود که مدیرکل بحران استانداری گیلان در فرمانداری انزلی از آلوده شدن حدود ۶ هزار هکتار از تالاب ها و کانال های استان به گیاه مهاجم سنبل آبی خبر داد و گفت: بیشترین نقاط درگیر با این گیاه، تالاب بین المللی انزلی و شهر چاف است.
به گفته امیر مرادی، بخشی از آب بندان ها و کانال های خشکبیجار و برخی نقاط دیگر استان که با این گیاه درگیر بودند، مورد پاکسازی قرار گرفت و در چاف و چمخاله ۴۰ هکتار از رودخانه ها پاکسازی شد.
وی با ابراز تاسف از اینکه سنبل آبی اکوسیستم جانوری و گیاهی را از بین می برد و به شدت آب مصرف می کند، گفته بود این گیاه در رودخانه ها و تالاب هایی که فاضلاب به آنها می ریزد، رشد چشمگیر دارد و تالاب انزلی به جهت ورود فاضلاب های انسانی، پساب کشاورزی و فاضلاب صنایع در محاصره سنبل آبی قرار گرفته است.
وی با اشاره به دستور فائو (سازمان خوارو بار سازمان ملل متحد) برای جمع آوری سنبل آبی، جذب بسیار بالای آب توسط این گیاه را تهدیدی جدی برای حوزه کشاورزی اعلام کرده بود و به نظر او مهمترین چالش پس از جمع آوری سنبل آبی پایش آن است تا ریشه ان از همه جا برچیده و در مکان های مورد تایید محیط زیست دفن شود.
در مبارزه با سنبل آبی، سازمان حفاظت محیط زیست نقش کلیدی بر عهده دارد و مدیرکل این تشکیلات در گیلان معتقد بود که هر سال باید با این گیاه مبارزه شود و برای ریشه کنی کامل آن، دوره پنج تا ۱۰ ساله لازم است.
ساسان کفایی بعد از ماه ها پیگیری و رایزنی، برای نخستین بار در کشور از اختصاص۱۲۰ میلیارد ریال اعتبار مقابله با سنبل آبی از سوی وزارت کشور خبر داده بود و این امر نشانگر اهمیت زیان این گیاه بر تالاب ها و ضرورت مبارزه با آن بود.
تولید داخلی شناور دروگر و الحاق ایران به کشورهای سازنده آن
با توجه به تحریم ها و نبود امکان خرید دستگاه ها و تجهیزات به روز برای مقابله با سنبل آبی، تکیه بر دانش و توان متخصصان داخلی تنها راهکار بود و اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان در سال ۹۹ با امضاء قراردادی با صنایع دریایی شهید تمجیدی بندر انزلی، ساخت دستگاه دروگر سنبل آبی را در دستور کار خود قرار داد و این وسیله برای نخستین بار در کشور ساخته شد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان در ماه جاری در آیین رونمایی از این دستگاه با حضور مقامات کشوری و استانی در صنایع دریایی شهید تمجیدی بندر انزلی گفت: جوانان ساعی و تحصیلکرده صنایع دریایی شهید تمجیدی با حمایت اداره کل حفاظت محیط زیست گیلان، این دستگاه را طی مدت ۶ ماه با هزینه کمتر از نصف قیمت مشابه خارجی ساختند و با توجه به ۹۰ هزار دلار قیمت نمونه خارجی، با ساخت این وسیله بالغ بر ۵۰ درصد صرفه جویی ارزی شد.
به گفته مدیر صنایع دفاع شهید تمجیدی فرایند ساخت بدنه و نصب و راه اندازی سازه سامانه های مکانیکی، کنترلی، حرکتی با نظارت موسسه رده بندی ایرانیان به عنوان ناظر کارفرما با صرف ۱۲ هزار و ۵۶۰ نفر ساعت کار انجام شده و بیش از ۱۵۰۰ فعالیت روی آن شکل گرفته است.
ناخدا یکم جهانبخش امیری با اعلام اینکه ۱۵ آزمایش و بالغ بر ۵۰ آیتم کنترلی برای سامانه‌های مختلف روی این شناور انجام شده، داشتن سامانه های رانش، دروگر، انتقال و کنترل را از ویژگی های این شناور در مقایسه با شناورهای مشابه خارجی عنوان کرد.
رئیس سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز در آئین رونمایی از این دستگاه گفت: با تولید شناور دروگر سنبل آبی، ایران به جرگه کشورهای سازنده شناورهای دروگر پیوست و این توان و قابلیت در جمهوری اسلامی ایران بومی شد.
وی افزایش توان سازمان محیط زیست کشور در مقابله با جنگ بیولوژیکی و ریشه کنی گیاه سنبل آبی، طراحی ساخت و بهینه سازی انواع شناورها با تناژ و ابعاد متفاوت به سفارش سازمان های مربوطه، تقویت روحیه خودباوری و خود اتکایی، صرفه جویی ارزی با بومی سازی و ایجاد اشتغال مستقیم و غیر مستقیم در کشور را از دستاوردهای ساخت این دستگاه دانست.
رئیس سازمان صنایع دریایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز در آئین رونمایی از این دستگاه گفت: با تولید شناور دروگر سنبل آبی، ایران به جرگه کشورهای سازنده شناورهای دروگر پیوست و این توان و قابلیت در جمهوری اسلامی ایران بومی شد.
امیر دریادار "امیر رستگاری" اعلام کرد که ساخت این شناور ۶ ماه و حدود ۱۲ هزار و ۵۰۰ نفر ساعت کار برده و برای آن هزار و ۵۰۰ فعالیت اجرایی تعریف شده و از نکات قابل ذکر در ساخت و طراحی آن، صرفه‌جویی ارزی حدود ۶۰ درصدی نسبت به نمونه خارجی است.
وی با اشاره به همکاری حدود پنج شرکت دانش بنیان با مجموعه صنایع دفاع برای ساخت این شناور گفت: تمام قطعات و المان های اصلی نظیر سامانه های رانش و انتقال و نیروی سیستم های کنترلی، داخلی و بومی است و به لحاظ توان کاری حدود دو برابر مشابه خارجی قدرت دارد.
به گفته او آمادگی تولید این وسیله در سایزها و مقیاس های بالاتر و بزرگتر وجود دارد و می توان نمونه های دیگری از شناورهای دروگر سنبل آبی را در مدت زمان کمتر از ۶ ماه طراحی و تولید کرد و با اعتماد به صنایع داخلی، این فرصت برای جوانان ایجاد شده تا توانمندی خود را نشان دهند.
آری دیوار تحریم و گسترش تهدیدات زیست محیطی سنبل آبی نه تنها اراده مسئولان و صاحبان دانش و ایده را تضعیف نکرد، بلکه با انگیزش همت و غیرت جوانان تحصیلکرده و با اتکا به توان و دانش داخلی، گامی عملی جهت تحقق "تولید، پشتیبانی ها و مانع زدایی ها" در حوزه محیط زیست برداشته شد تا فتح بابی برای گشایش سایر درهای بسته و رفع نیازهای دیگر باشد.