پایگاه خبری تحلیلی انتخاب گفت و گویی با قاسم محبعلی مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه انجام داده که در ادامه می خوانیم: امروز شاهد آن هستیم که آمریکایی‌ها نیز به این دیدگاه‌های اروپا در قبال ایران نزدیک شده‌اند. آمریکایی‌ها نیز به این مهم رسیدند که اگر دنبال مهار چین و روسیه هستند و نیز می‌خواهند یک ثبات و امنیت نسبی را در خاورمیانه مستقر کنند، می‌توانند از طریق مذاکره با ایران تاحدودی زیادی این اهداف را محقق کنند. احیای برجام می‌تواند شرایط بهتری را پیش روی ایران قرار بدهد، وگرنه تا قبل از برجام ما شاهد این بودیم که چین بیشتر از ایران به عنوان یک مهره استفاده می‌کرد، ولی حالا این فرصت وجود دارد که ایران بتواند از کارت چین در بازی‌های سیاسی و جهانی استفاده کند.
مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت خارجه معتقد است امروز ایران با هوشیاری و تدبیر می‌تواند حداکثر استفاده را از وضعیت ایجاد شده در جهت منافع ملی خودش داشته باشد، به ویژه آنکه اروپا و آمریکا در شرایط کنونی یک نگاه جدی‌تری به برجام داشته و آن را دنبال می‌کنند.
قاسم محبعلی با اشاره به برگزاری نشست وین و آغاز مذاکرات برجام، گفت: طرفین مذاکرات چه ایران، چه آمریکایی‌ها که به صورت غیرمستقیم مذاکرات را با ایران انجام دادند و چه اروپایی‌ها و حتی روسیه و چین، همگی به صورت محتاطانه نسبت به مذاکرات وین رضایت داشتند و این نشست را گامی سازنده برای ادامه مذاکرات در روز جمعه و احتمالا روزهای بعدی تعریف کردند که بخشی از این موضوعات نیز قرار است در کمیته‌ها و کارگروه‌های تخصصی مرتبط با کمیسیون برجام دنبال شود.
این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد: این مذاکرات غیرمستقیم انجام شده، مقدمه‌ای برای شروع مذاکرات جدی جهت احیای برجام است. البته اینکه توقع داشته باشیم این روند آغاز شده خیلی زود به نتیجه برسد، قابل بحث است. چراکه اختلاف نظرات موجود بین طرفین و مشخصا بین ایران و آمریکا در ماجرای برجام، مثل یک گودالی است که باید دید چگونه طرفین می‌خواهند این گودال را پر کنند.
وی همچنین در واکنش به اظهارات برخی مقامات آمریکایی مبنی بر اینکه ایران ابتدا باید به تعهدات برجامی بازگردد تا در ادامه آمریکا تحریم‌ها را لغو کند، گفت: این موضع مثال همان ماجرای معروف است که اول مرغ وجود داشته یا تخم مرغ؟ اگر قرار باشد که این بحث ادامه داشته باشد، مساله‌ای حل نمی‌شود؛ بنابراین در این میان ۲ راهکار مطرح است؛ اول آنکه طرفین همزمان تعهدات برجامی را انجام داده و به برجام برگردند و دوم آنکه طرفین به صورت گام به گام پیش بروند که به نظر می‌رسد، آمریکایی‌ها راهکار دوم را مدنظر دارند.
محبعلی در توضیح راهکار بازگشت گام به گام طرفین به برجام، تصریح کرد: این راهکار چنین است که ایران به صورت تدریجی تعهدات برجامی خودش را انجام بدهد و همزمان با این اقدامات تدریجی و گام به گام، آمریکا نیز تحریم‌ها را به صورت تدریجی بردارد. البته در این میان طرفین نمی‌خواهند خودشان را عجول و ناچار در بازگشت به برجام نشان بدهند. چراکه آمریکا با داشتن تحریم‌ها علیه ایران و نیز ایران با افزایش درصد و حجم غنی‌سازی، ابزار چانه‌زنی خودشان را دارند. حالا این سوال را باید پرسید که نتیجه این اتفاق چه خواهد شد و چه زمانی طرفین به جای قبلی خودشان در برجام در سال ۲۰۱۵ بازمی‌گردند؟
محبعلی با تاکید بر اینکه برجام نقطه پایان کار نخواهد بود، تصریح کرد: برجام شروعی برای ادامه مباحث در آینده خواهد بود و نباید این تصور را داشت که با بازگشت به برجام و اجرای آن همه چیز تمام می‌شود، چراکه ایران فقط با تحریم‌های هسته‌ای مواجه نیست و در ادامه احتمالا این مساله مطرح می‌شود که سایر تحریم‌های ضدایرانی نیز لغو شوند. من تصور می‌کنم که در شرایط کنونی طرفین می‌خواهند برجام فعلی حفظ شود.
وی همچنین با اشاره به اظهارات رابرت مالی مبنی بر اینکه سیاست فشار حداکثری شکست خورده و تنها راه ممکن دیپلماسی است، اما خود را ملزم به توافق با ایران قبل از انتخابات ۱۴۰۰ نمی‌دانند، گفت: آقای مالی از یک موضوع و راهبرد بلندمدت صحبت می‌کند که بخشی از راهبرد و سیاست کلی آمریکا در عرصه جهانی است. همچنین پاره‌ای از سخنان آقای مالی را می‌توان متوجه افکار عمومی در داخل آمریکا و متوجه متحدان ایالات متحده دانست، چراکه در داخل آمریکا جمهوری‌خواهان و ترامپیست‌ها و در خارج از آن کشورهایی مانند عربستان سعودی و نیز اسراییل مدافع جدی تحریم و فشارهای حداکثری علیه ایران بودند؛ لذا اینکه آقای مالی تاکید دارد که فشارحداکثری علیه ایران شکست خورده و تنها راه ممکن دیپلماسی است، دقیقا اشاره به همین موضوع دارد.
این کارشناس سیاست خارجی همچنین با اشاره به سخنان آقای خطیب زاده سخنگوی وزارت خارجه مبنی بر اینکه هیچگونه مذاکره مجاورتی با آمریکا انجام نخواهد شد، گفت: قطعا تا زمانی که برجام حل نشود، طبیعی و بدیهی است که ایران بر مواضع اعلانی خودش اصرار داشته باشد. البته باید بپذیریم که مذاکره غیرمستقیم هم نوعی از مذاکره است. ما این نوع مذاکرات غیرمستقیم با آمریکا را قبلا در موضوعاتی مانند افغانستان هم تجربه کردیم. اما اینکه چرا ایران نمی‌خواهد دست کم در شرایط کنونی با آمریکا مذاکره مستقیم داشته باشد، شاید به دلیل آن است که با ورود آمریکا به مذاکرات مستقیم، ضمانتی برای لغو تحریم‌ها ایجاد نشده و در عین حال روند مذاکرات دچار پیچیدگی‌هایی شود.
محبعلی ادامه داد: البته من فکر می‌کنم که انجام مذاکرات مستقیم با آمریکا برای ایران منافع بیشتری خواهد داشت. اولا ما از این طریق زودتر می‌توانیم به یک نتیجه و جمع بندی برسیم و دوم اینکه با انجام مذاکرات غیرمستقیم یا نیابتی راه برای ورود رایزن‌ها و واسطه‌ها به مذاکرات باز می‌شود. در این میان شاید واسطه‌ها و رایزن‌ها منافع و خواسته‌های خودشان را در مذاکرات دخیل کنند و حتی این احتمال وجود داشته باشد که به عنوان مثال تفصیل و طولانی شدن مذاکرات برای واسطه‌ها نتایج بهتری داشته باشد، ولی در مقابل این طولانی‌تر شدن مذاکرات به نفع ایران نخواهد بود.
این کارشناس سیاست خارجی همچنین در پاسخ به این پرسش که ادامه مذاکرات برجامی با توجه به تحولاتی که در نشست وین رخ داد چگونه خواهد بود، گفت: ما از مجموعه مباحثی که طرفین نسبت به برجام مطرح کردند و اذعان داشتند که این مذاکرات سازنده بوده است، به این نتیجه و برداشت می‌رسیم که همان پیشنهاد و راهکار بازگشت گام به گام به برجام قبول شده است. اکنون این مساله مطرح است که کدام اقدام در مقابل کدام اقدام در جهت بازگشت به برجام انجام شود. این بدان معناست که مذاکرات وارد مباحث فنی شده است. مثلا کاهش درصد یا حجم غنی سازی یا موضوع آب سنگین به ازای رفع کدام تحریم انجام شود. همچنین در ادامه نیز احتمالا این مباحث مطرح خواهد شد که طرفین چه ضمانتی برای انجام تعهدات خود لحاظ خواهند کرد.
محبعلی همچنین با اشاره به نقش محوری اتحادیه اروپا در مذاکرات اخیر وین، تصریح کرد: اروپا از همان ابتدا که موضوع انرژی هسته‌ای ایران مطرح شد و انگلستان هنوز در اتحادیه اروپا قرار داشت و تروییکا کلید آغاز مذاکرات را زد، ظاهری یا رسمی نقش محوری را در مذاکرات ایفا کرد و مسئولیت تسهیل کنندگی در مذاکرات را برعهده داشت. نکته مهم درباره اتحادیه اروپا این است که اروپایی‌ها اعتقاد دارند با راندن ایران به گوشه رینگ، مساله‌ای حل نخواهد شد. آن‌ها اعتقاد دارند که از طریق مذاکره با ایران می‌توان به نتایج بهتری رسید و به همین دلیل از انجام مذاکرات و برجام حمایت کردند.
وی ادامه داد: اروپایی‌ها از همان ابتدا یک سیاست ثابت یعنی برخورد فعال و مذاکره را نسبت به ایران در پیش گرفتند. آن‌ها تاکید بر این اصل دارند که از طریق مذاکره اولا می‌توانیم خواسته‌های خودمان را به طرف مقابل اعلام کنیم و ثانیا شرایط و وضعیت را به نحوی کنترل و مهار می‌کنیم. نکته مهم بعدی آن است که حفظ امنیت ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و حضور در منطقه خاورمیانه برای اروپایی‌ها مهم است. اروپایی‌ها معتقد هستند که ناامنی در ایران باعث ناامنی در خاورمیانه خواهد شد و این ناامنی به راحتی به اروپا سرایت خواهد کرد. علاوه بر این، اروپایی‌ها دوست ندارند که ایران با دور شدن از آن‌ها به سمت چین و روسیه تمایل پیدا کند.
این کارشناس سیاست خارجی افزود: ما امروز شاهد آن هستیم که آمریکایی‌ها نیز به این دیدگاه‌های اروپا در قبال ایران نزدیک شده‌اند. آمریکایی‌ها نیز به این مهم رسیدند که اگر دنبال مهار چین و روسیه هستند و نیز می‌خواهند یک ثبات و امنیت نسبی را در خاورمیانه مستقر کنند، می‌توانند از طریق مذاکره با ایران تاحدودی زیادی این اهداف را محقق کنند.
محبعلی با تاکید بر اینکه ایران در شرایط کنونی می‌تواند شرایط را به نفع خودش تغییر بدهد، خاطرنشان کرد: امروز ایران با هوشیاری و تدبیر می‌تواند حداکثر استفاده را از وضعیت ایجاد شده در جهت منافع ملی خودش داشته باشد. به ویژه آنکه اروپا و آمریکا در شرایط کنونی یک نگاه جدی‌تری به برجام داشته و آن را دنبال می‌کنند.
وی همچنین با اشاره به تشکیل کارگروه‌های تخصصی در کمیسیون برجام، تصریح کرد: این کارگروه‌ها شکل تخصصی دارند. البته هنوز به صورت روشن و شفاف درباره آنان صحبت نشده است. اما به نظر می‌رسد که در این کارگروه‌ها مباحث مختلف برجام به شکل تخصصی دنبال می‌شود که مهمترین این مباحث مشمول دسته بندی تحریم‌ها و تعهدات برجامی ایران و نحوه مبادلات این دسته‌ها برابر یکدیگر جهت بازگشت تدریجی نطرفین به برجام، پروتکل الحاقی، مسائل مرتبط با آژانس بین المللی انرژی اتمی و ... می‌شود.
این کارشناس سیاست خارجی ادامه داد: اما اینکه چگونه این مباحث اولویت بندی خواهند شد و مورد بحث در مذاکرات بعدی قرار می‌گیرند؟ من فکر می‌کنم که اولویت با مباحث ساده‌تری است که امکان بیشتری برای رسیدن به توافق طرفین دارد و در ادامه مباحث که پیچیده‌تر یا سخت‌تر هستند، مورد بحث و بررسی قرار خواهند گرفت.
محبعلی در پاسخ به این پرسش که احیای برجام با توجه به مجموعه تحولاتی که تاکنون رخ داده چقدر محتمل است، گفت: من امیدوار هستم که این توافق حاصل شود. همین روند مثبتی که بازار طی چند روز اخیر تجربه کرده یکی از نشانه‌های امیدوارکننده نسبت به این موضوع برجام است. فراموش نکنیم که احیای برجام تاثیر به سزایی در موضوعات مختلفی دارد که یکی از همین موارد سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین است. کمااینکه چینی‌ها زمانی از همکاری تجاری با ایران استقبال کردند که احساس کردند ایران در آستانه توافق با غرب است؛ بنابراین احیای برجام می‌تواند شرایط بهتری را پیش روی ایران قرار بدهد، وگرنه تا قبل از برجام ما شاهد این بودیم که چین بیشتر از ایران به عنوان یک مهره استفاده می‌کرد، ولی حالا این فرصت وجود دارد که ایران بتواند از کارت چین در بازی‌های سیاسی و جهانی استفاده کند.
وی همچنین با بیان اینکه پیچیدگی‌هایی در مسیر احیای برجام وجود دارد که نمی‌توان از آن غافل بود، افزود: یکی از عواملی که باعث پیچدگی در مسیر برجام می‌شود، مخالفان آن است. ما در داخل آمریکا و حتی ایران و در عرصه جهانی شاهد جریان‌ها و کشورهایی هستیم که مخالف جدی برجام هستند. برجام دشمنانی زیادی دارد که می‌توانند سرنوشت برجام را دچار پیچدگی کنند. البته مسیری که اخیرا طی شده با واکنش‌های خوب و مثبتی همراه بوده و شرایط امیدوارکننده است.
محبعلی ادامه داد: احیای برجام اگر قبل از انتخابات رخ بدهد با افزایش امید در جامعه همراه خواهد شد و احتمالا سطح مشارکت عمومی را بالاتر می‌برد و این اتفاق شانس پیروزی جریان‌های حامی برجام و ترقی‌خواه و اصلاح طلب را افزایش خواهد داد؛ لذا اینکه ما طی چند ماه گذشته شاهد تشدید مخالفت‌ها با برجام در داخل کشور هستیم به دلیل آن است که مخالفان برجام به شدت نگران هستند که تمام برنامه‌ریزی‌هایی که برای انتخابات ۱۴۰۰ داشته و می‌خواستند آن را به یک انتخابات کم استقبال مانند انتخابات مجلس یازدهم تبدیل کنند و در نهایت خودشان پیروز شوند را برهم زده شود.
این کارشناس سیاست خارجی همچنین در پاسخ به این پرسش که اگر برجام قبل از انتخابات احیا نشود و مذاکرات در دولت بعدی ادامه داشته باشد، چنین امکانی وجود دارد که دولت بعدی برحسب دیدگاهش زیر میز بزند، گفت: مساله این است که چه برجام یا چه سند همکاری ۲۵ ساله و چه هر توافق بین المللی که مطرح باشد، تصمیمات نهایی آن در خارج از دولت اتخاذ می‌شود و دولت تنها مجری آن تصمیمات بوده و مسئولیت تکنیکالی آن را برعهده دارد؛ بنابراین دولت به تنهایی تصمیم‌گیرنده نیست. نکته اصلی، اما اینجاست که عملکرد مذاکره کنندگان بسیار مهم است؛ بنابراین اگر مذاکره کنندگان حرفه‌ای نباشند و یا مانند دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی که در آن دوران مسئول مذاکرات بود، تجربه کافی نداشته باشند احتمالا مذاکرات به نتیجه نخواهد رسید که این به ضرر منافع ملی و مردم خواهد بود.