به گزارش روز شنبه ایرنا، دکتر "حسن روحانی" رئیس جمهوری کشورمان چند روز پیش عنوان کرد: یکی از افتخارات دولت این است که در سال های ۹۷، ۹۸ و ۹۹ و در هفته های اولیه ۱۴۰۰ با همه سختی ها و فشارها و شدیدترین تحریم ها و جنگ اقتصادی کشور را طوری اداره کرده که نه دوستان ما، بلکه دشمنان ما هم امروز اعتراف دارند که "فشار حداکثری "شکست خورده؛ این بالاترین عمل و از افتخارات دولت دوازدهم است.
رییس جمهوری اضافه کرد: دولت در مقابله با فشار روانی، سیاسی و تبلیغاتی به گونه ای مقاومت کرده در این که راه دشمنان منجر به شکست شده است امروز تردید وجود ندارد البته همه ما می‌دانیم این موفقیت در سایه مقاومت و یکپارچگی ملت ایران بوده است ما تردید نداریم، اگر ایستادگی مقاومت و تحمل رنج و ها سختی ها نبود شرایط دیگری داشتیم.
آمریکای ترامپ با تمام توان علیه ایران
دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا در زمان رقابت های انتخاباتی برای انتخابات ریاست جمهوری سال ۲۰۱۷ بارها در گردهمایی‌های مختلف از طرح هایش برای تحت فشار گذاشتن جمهوری اسلامی ایران در صورت پیروزی سخن به میان آورد. از همان زمان نیز مشخص بود که ترامپ سیاست خصمانه‌ای را در قبال ایران در ذهن دارد و تصور می کرد با سیاستی که بعد از ورود به کاخ سفید از آن به عنوان "فشار حداکثری" یاد کرد، می تواند با ابزارهای مختلف از جمله تحریم های شدید اقتصاد ایران را فلج کند.
رئیس‌جمهوری تندرو آمریکا از همان روزهای اول تشدید تحریم های گسترده را در دستورکار دولتش قرار داد و به نظر می رسید برنامه‌ریزی دقیق و جدی در این مسیر دارد تا به اهداف مورد نظر دست یابد.
هدف این استراتژی دولت ترامپ وادار کردن ایران برای حصول توافقی متفاوت از برجام بود چون به اعتقاد دولت پیشین آمریکا، جامعه جهانی می بایست به توافقی بهتر با ایران دست یابد و برجام توافق کاملی نیست.
دولت ترامپ در مه ۲۰۱۸ بر اساس ۲ فرض اصلی آمریکا را از توافق هسته ای خارج کرد. نخست اینکه ایران به ازسرگیری اعمال تحریم های ایالات متحده با گسترش فعالیت های هسته ای خود واکنش نشان نخواهد داد. اما تهران از میانه ۲۰۱۹ که دریافت به علت اعمال سیاست فشار حداکثری، نه تنها به هیچ یک از امتیازهای اقتصادی مورد انتظارش از برجام دسترسی نخواهد یافت، بلکه گستره و فشار تحریم های تازه، حتی بیشتر از دوران قبل از برجام خواهد بود، کاهش پایبندی به تعهداتش را در برجام آغاز کرد.
دومین فرض نادرست دولت ترامپ، وادار شدن ایران به تسلیم و امتیازدهی در زیر فشار هزینه های سرسام‌آور اقتصادی یا دستکم کاهش توانایی این کشور برای قدرت نمایی در منطقه بود. اما تهران در مقابل با ارتقای قدرت دفاعی خود در منطقه؛ موجب افزایش تنش ها با واشنگتن و هم پیمانانش شد به گونه ای که ۲ طرف بارها تا آستانه درگیری و رویارویی آشکار پیش رفتند.
این در حالی است که برجام توافقی بود که از دید اکثر کشورها و کارشناسان می توان از آن به عنوان یک دستاورد مهم قرن در حوزه دیپلماسی بین المللی یاد کرد.
هر چند در مجموع سیاست فشار حداکثری علیه ایران نتیجه نداد اما شرایط سختی را از لحاظ اقتصادی بر ایران تحمیل کرد. به عنوان نمونه تنها در حوزه صادرات نفت آن طور که کاخ سفید مدعی است زیان قابل توجهی بر ایران وارد شد. "مایک پمپئو" زمانی که وزارت امور خارجه ترامپ را عهده دار بود در گزارشی مدعی شد که آمریکا با پیشبرد کارزار فشار حداکثری علیه ایران به میزان ۷۰ میلیارد دلار به درآمد نفتی ایران خسارت زده است.
هم زمان با آغاز تشدید تحریم های آمریکا علیه ایران در دوره ترامپ، مایک پمپئو برای کاهش فشار های حداکثری ۱۲ شرط گذاشته بود که گنجاندن برنامه موشکی و نقش منطقه ای ایران در مذاکرات جدید و همچنین تغییر برخی بند های برجام برای دائمی کردن محدودیت های غنی سازی در ایران، مهمترین شروط بودند
ترامپ تلاش می کرد با تشدید فشارهای بیشتر مسائلی که برای جمهوری اسلامی ایران خطوط قرمز محسوب می شد از جمله توانمندی دفاعی را محدود کند تا به هدفش برای تضعیف جایگاه ایران در منطقه و جهان برسد.
فشارهایی که نتیجه نداد
ترامپ و دولتش از زمان خروج از برجام، تحت سیاست فشار حداکثری تحریم های شدید اقتصادی را علیه جمهوری اسلامی ایران وارد کرد اما در نهایت این راهبرد دولت پیشین آمریکا نه تنها به اهداف تعیین شده اش دست نیافت بلکه اثبات کرد که هرگونه فشار و رویکرد خصمانه علیه ایران نتیجه ای ندارد و قدرتهای جهان باید ایران را به عنوان یک قدرت منطقه ای به رسمیت بشناسند.
باوجود اصرار دولت ترامپ بر کارساز بودن پیشبرد پروژه تحریم و فشار بر ایران، این پروژه به هیچکدام از اهداف آمریکا منتهی نشد؛ اهدافی چون تغییر رژیم در داخل، تغییر رفتار ایران در منطقه و فرامنطقه و همچنین کشاندن تهران به پای میز مذاکره ای که دولت ترامپ چیده بود. تا جایی که امروز بسیاری از کارشناسان و مقامات آمریکا بر شکست پروژه فشار حداکثری بر ایران اعتراف می کنند.
بسیاری از کارشناسان دلیل اصلی این ناکامی ترامپ و دولتش علیه ایران را میزان کم شدت تحریم‌ها نمی دانند بلکه نقص ارزیابی و برآوردهای کلی دولت پیشین واشنگتن از شرایط داخلی ایران و سیاستهای نظام می دانند.
حتی بسیاری از مقامات آمریکایی نیز به ناکامی سیاست فشار حداکثری اذعان کرده اند.
ژنرال «کنت مکنزی فرمانده ستاد فرماندهی مرکزی آمریکا (سنتکام) پیشتر با پذیرفتن تلویحی شکست سیاست فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی ایران ، گفت که دولت جدید این کشور در صدد ارزیابی این سیاست است . جان کربی سخنگوی وزارت دفاع آمریکا نیز اخیرا با انتقاد از سیاست دولت ترامپ موسوم به فشار حداکثری علیه ایران، گفت: این سیاست، تنها ایران را جسورتر کرد.
مقامات غیرآمریکایی از جمله مقامات روسیه و چین نیز بارها به جامعه جهانی گوشزد کردند که سیاست حداکثری در قبال ایران شکست خورده است.
"میخائیل اولیانوف" نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین پیشتر سیاست فشار حداکثری آمریکا در مورد ایران را بی‌ثمر و غیرسازنده خواند.
گروه بین المللی بحران نیز اخیرا عنوان کرد که سیاست کارزار فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ رییس جمهوری پیشین آمریکا بر ایران، تا چه اندازه موجب بالارفتن میزان تهدیدها و خطرات در خاورمیانه شده است.
دولت ترامپ در مسیر اعمال شدید تحریم ها و فشارها علیه ایران شرایط را برای یکسری سیاسیون افراطی در آمریکا فراهم کرد تا بتوانند طرح های مخرب شان را علیه جمهوری اسلامی ایران پیاده کنند. از جمله این سیاسیون جان بولتون جمهور یخواه تندرو با سابقه طولانی در دشمنی با ایران بود.
ترامپ قصد داشت با تئوری های افراطی ترین افرادی همسو با خود ایران را زمین بزند و با این اقداماتش خود را در برابر جامعه جهانی در مسئله برجام قرار داد.
اروپا مخالف فشار حداکثری آمریکا
از زمان اعمال سیاست فشار حداکثری آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران، اروپایی ها با این طرح واشنگتن مخالفت کرده و خواستار حفظ برجام شدند.
اتحادیه اروپا در دوران ترامپ بارها بر این مسئله تاکید کرد که پیشبرد توافق هسته ای با ایران به نفع همه از جمله واشنگتن است و نباید با طرح های مخرب غیرسازنده، این دستاورد دیپلماتیک قرن را از بین برد.
اروپایی هایی که در دوره ترامپ، سیاست فشار حداکثری کاخ سفید را مانعی در برابر اجرای تعهدات خود می دانستند، در صدد آن برآمدند تا ساز و کارهای مالی را برای دور زدن تحریم های ایران و با هدف نجات برجام بیابند؛ ساز و کارهایی همچون «طرح کانال ویژه مالی» (SPV) که از همان ابتدا ناکام ماندند و تنها سازوکاری که هر چند بسیار محدود اما سرانجام به اجرا درآمد، «اینستکس» بود. ساز و کار مذکور که از بهمن ماه ۹۷ یعنی حدود ۹ ماه پس از خروج آمریکا از توافق تدوین و رسانه ای شده بود، از فرودین ماه سال ۱۳۹۹ به صورت بسیار ناچیز آن هم در زمینه تامین دارو به دلیل شیوع کرونا به اجرا درآمد.
در ابتدا هدف از ایجاد و راه‌اندازی اینستکس جبران خسارات ناشی از تجارت بدون دلار یا به عبارتی دیگر راهکاری برای تسهیل تجارت غیردلاری با تهران بود. همچنین با خروج آمریکا از برجام و در پی آن، خروج شرکت‌های بزرگ از ایران به دلیل تهدید و فشارهای کاخ سفید، اینستکس به منظور تشویق و حمایت از شرکت‌های کوچک و متوسط اروپایی که پیوند مالی کمتری با آمریکا دارند، برای همکاری با تهران شکل‌گرفت.
هر چند انتظار می‌رفت که کالاهای تحریم شده از این مجاری به ایران صادر شود اما این سازوکار در گام نخست تجارت کالاهای اساسی (مواد غذایی و دارو) را تحت پوشش قرار داد تا به تدریج به دیگر کالاها تسری یابد. بالاخره اوایل امسال صادرات تجهیزات پزشکی به ایران از این درگاه انجام گرفت.
وعده دولت جدید آمریکا محقق میشود؟
برجام پیشتر به دلیل انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و جابجایی قدرت در کاخ سفید با فراز و فرودهایی مواجه بود. به رغم اینکه تا پایان دولت ترامپ، این توافق هدف حملات پیوسته واشنگتن قرار داشت اما این تحریم‌های شدید به نابودی برجام منجر نشد. شکست‌های پیاپی تیم ترامپ در مجامع بین المللی از جمله شورای امنیت، ناتوانی در فعال سازی مکانیسم ماشه و تمدید تحریم تسلیحاتی ایران از دیگر ناکامی های کاخ سفید در دولت جمهوریخواه ترامپ به شمار می رفت.
با شکست پروژه فشار حداکثری دولت ترامپ علیه ایران و تسلیم او در برابر جو بایدن رقیب دموکرات در رقابت های انتخاباتی ۲۰۲۰، نگاه ها بار دیگر به کاخ سفید دوخته شد. بسیاری انتظار داشتند که با ورود بایدن به کاخ سفید شاهد بازگشت مجدد و سریع آمریکا به توافق هسته ای باشیم؛ انتظاری که دست کم در سال ۱۳۹۹ برآورده نشد.
در حالی که بایدن انتظار داشت تهران نخستین گام برجامی را بردارد، مسئولان ایرانی با جدیت تمام خواستار برداشته شدن تحریم ها و جبران خسارات از سوی آمریکا به عنوان کشور تعهدگریز بودند.
پس از پایان دولت ترامپ و اذعان اکثر کارشناسان و کشورهای مختلف بر شکست سیاست حداکثری علیه ایران، دولت جدید با رویکرد متفاوت در کاخ سفید روی کار آمد.
دولت جو بایدن در رقابت های انتخاباتی ۲۰۲۱ به این مسئله اشاره کرد که سیاست ترامپ در قبال ایران شکست خورده و نتوانست به اهداف مورد نظر برای مهار ایران دست یابد.
بایدن پس از به قدرت رسیدن در کاخ سفید اعلام کرد در مسیر دیپلماسی در مورد مسئله ایران حرکت خواهد کرد که این خود اثبات شکست چهار ساله یک دولت تندرو در واشنگتن بوده است.
مقامات دولت کنونی آمریکا ضمن اعتراف به ناکامی دولت ترامپ در سیاستهایش در قبال ایران معتقدند که باید استراتژی کاخ سفید در قبال تهران تلطیف شود و واشنگتن با ابزارهای دیپلماتیک در مورد مسئله ایران وارد عمل شود.
"رابرت مالی" نماینده آمریکا در امور ایران اخیرا اذعان کرد که فشار حداکثری بر ایران آزمایشی شکست خورده است و گفت، بازگشت به برجام به نفع مردم ایالات متحده است.
دولتمردان آمریکایی به این نتیجه رسیده اند که تحت فشارگذاشتن ایران نتیجه ندارد و زمان آن فرا رسیده که آمریکا به برجام و تعهداتش تحت این توافقنامه بازگردد.
در این میان جمهوری خواهان به شدت به دولت دمکرات کنونی فشار می آورند که باید ایران و فعالیتهایش از جمله برنامه موشکی اش را مهار کرد این در حالی است که باید دید دولت بایدن تا چه میزان در فرآیند تعامل جدید با تهران مستقل عمل خواهد کرد و اینکه آیا در این مسیر تحت فشارهای داخلی و برخی هم پیمان آمریکا از جمله رژیم صهیونیستی قرار خواهد گرفت یا خیر.
دولت کنونی آمریکا به این مهم پی برده که برای پیشبرد برجام، یکسری تحریم های ناسازگار علیه ایران را که در دوران ترامپ اعمال شده بود باید لغو شوند تا حسن نیت واشنگتن برای ایجاد راهبرد جدید سازنده‌اش اثبات شود.
جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان کشوری مسؤولیت‌پذیر بارها تاکید کرده است که در صورت لغو تمام تحریم‌ها و اجرای تعهدات برجامی از سوی دیگر طرف های این توافق بین المللی، به گونه‌ای که از منافع خود تحت برجام بهره مند شود، به اجرای کامل این توافق باز می‌گردد.