بررسی ها نشان می دهد هرچند حمایت دولت از طلای سفید در سال های اخیر به خصوص برقراری خرید تضمینی سطح کشت پنبه در خراسان شمالی رونقی در کشت این محصول ایجاد کرده اما هنوز استان جایگاه واقعی خود را با توجه به ظرفیت های موجود در این زمینه پیدا نکرده است.
سطح زیر کشت پنبه خراسان شمالی در سال های گذشته روند نزولی به خود گرفته بود اما سال زراعی گذشته از ۶ هزار هکتار سال ۹۷ به بیش از هفت هزار هکتار رسید و امسال هم پیش بینی می شود سطح بیشتری به کشت این محصول اختصاص یابد.
براساس آمار رسمی در سطح کشور هر سال حدود ۹۰ هزار هکتار از اراضی کشاورزی به کشت پنبه اختصاص می یابد که سالانه ۱۲۰ تا ۱۴۰ هزار تن وش پنبه از این اراضی برداشت می شود.
استان خراسان شمالی ۱۰ درصد از سطح زیرکشت پنبه کشور را دارد و پیش بینی می شود در سال های آتی این سطح به ۱۲ هزار هکتار برسد.
افزایش قیمت خرید وش پنبه سبب اقبال بیشتر کشاورزان خراسان شمالی به کشت این محصول در سال جاری شده است اما صنعت طلای سفید در استان همچنان با مشکلات زیاد دست و پنجه نرم می کند.
پنبه کاران خراسان شمالی می گویند: در یکی دو سال اخیر، قیمت خرید محصول افزایش یافته و این وضعیت سبب شده است تا سطح زیرکشت این محصول افزایش یابد اما همچنان دخل و خرج با هم نمی خواند و تولید صرفه ندارد.
پنبه کاران خراسان شمالی می گویند: در یکی دو سال اخیر، قیمت خرید محصول افزایش یافته و این وضعیت سبب شده است تا سطح زیرکشت این محصول افزایش یابد اما همچنان دخل و خرج با هم نمی خواند و تولید صرفه ندارد.
محصول پنبه خراسان شمالی از بهترین پنبه های کشور است و این استان در جایگاه چند استان برتر کشور در تولید قرار دارد.
پنبه تولیدی خراسان شمالی از لحاظ رنگ و طول الیاف به طول ۲۸ - ۲۹ میلیمتر است.
شهرستان های مانه و سملقان، اسفراین، جاجرم، بجنورد و راز و جرگلان از مناطق پنبه‌کاری استان است که مانه و سملقان با سطح بیش از پنج هزار و ۵۰۰ هکتار معادل ۷۴ درصد تولید این محصول را در استان دارد.
گلایه پنبه کاران از گرانی نهاده ها
افزایش هزینه های تولید همچنان همچون زنجیر بر دست و پای پنبه کاران استان است.
پنبه کار مانه و سملقانی در این باره گفت: مشکل اصلی پنبه کاران، افزایش چند برابری قیمت نهاده ها و روند رو به افزایش آن است، با وجود افزایش نسبی قیمت خرید محصول در سال گذشته، هنوز هم تولید به صرفه نیست.
رحمت الله ناطقی اظهار داشت: قیمت سم امسال در مقایسه با پارسال پنج برابر شده است، سم علف کش پنبه پارسال ۵۰ هزار ریال در هر کیلوگرم، عرضه می شد اما امسال قیمت آن به ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار ریال رسیده است.
وی افزود: قیمت کود شیمیایی هم چند برابر شده است، امسال و در فصل کاشت، کود اوره در هر کیسه ۵۰ کیلوگرمی ۶۰۰ هزار ریال عرضه می شود، کود سیاه هم که وارداتی است و قیمت آن در هر کیسه به پنج میلیون و ۵۰۰ هزار ریال رسیده است.
وی گفت: هر چند بذرها برای کشت پنبه در استان متنوع و کیفیت مناسب است اما قیمت ها بالا است، برای هر هکتار کشتزار ۵۰ تا ۶۰ کیلوگرم بذر بدون کرک و یا ۱۰۰ کیلوگرم بذر کرک دار در زمین پاشیده می شود که رقم زیادی را باید برای تهیه بذر هزینه کرد.
این پنبه کار مانه و سملقانی خواستار حمایت دولت از پنبه کاران شد و گفت: پنبه محصولی مهم است و چرخه تولید آن در استان کامل است از این رو می تواند توسعه یابد.
کمبود نیروی کارگر
ناطقی، کمبود نیروی کارگری را از مشکلات دیگر تولید پنبه عنوان کرد و گفت: برخی از نیروها آموزش لازم را در برداشت پنبه ندارند، غوزه ها و پنبه های نرسیده را با وش پنبه به کسیه می ریزند و این امر سبب گلایه کارخانه های پنبه پاک کنی می شود.
این کشاورز مانه و سملقانی تصریح کرد: وجود غوزه های سبز و نارس در کیسه ها سبب می شود تا کارخانه ها برای محصول افت اعمال کرده و با قیمت کمتری خرید کنند، در این باره همواره به کارگران تذکر داده شده تا دقت لازم را در برداشت داشته باشند، اما مشکل همچنان گریبان گیر است.
دل پر کارخانه ها از وجود ناخالصی
در این میان، کارخانه های پنبه پاک کنی هم از ناخالصی های موجود در کیسه های پنبه گلایه دارند.
مدیران برخی کارخانه های پنبه پاک کنی می گویند: چون کارگران به ازای وزن کیسه های پنبه های برداشت شده، دستمزد دریافت می کنند و به همین علت غوزه ها را با وش اختلاط کرده تا وزن آنها بیشتر شود.
در این میان کشاورز هم بدش نمی آید که وزن کیسه های پنبه هرچند با ناخالصی، بیشتر شود و پول بیشتری از کارخانه دریافت کند.
مدیر شرکت کشت و صنعت شکوفه آفتاب در این باره گفت: با توجه به مشکلات تحریم ها، در یکی دو سال اخیر، به ناچار پنبه با هر کیفیتی خریداری شده و مثل گذشته ها، بار پنبه ها را به کشاورز بازنمی گردانند.
محمدرضا عضدی اظهار داشت: قیمت خرید وش پنبه در یکی ۲ سال اخیر روند خوبی داشته و به همین دلیل تمایل کشاورزان به کشت این محصول بیشتر شده است.
وی افزود: میزان ورودی وش پنبه به کارخانه در سال ۷۸ بیش از پنج هزار تن بود، این روند بتدریج رو به کاهش گذاشت و در هفت سال پیش به کمترین میزان رسید اما در سال های اخیر وضعیت بهتر شده است، پارسال حدود چهار هزار تن محصول از کشاورزان خریداری شد.
وی درباره وجود ناخالصی در کیسه های پنبه گفت: کشاورزان دقت لازم را در برداشت ندارند، پنبه های کیسه بعضا حاوی میزان زیادی غوزه های نرسیده، خاشاک و برگ گیاه است البته در سال های گذشته سخت گیری ها در زمینه خرید پنبه بیشتر بود اما اکنون با توجه به تحریم ها به ناچار پنبه با هر کیفیتی خریداری می شود.
عضدی درباره ارقام پنبه کشت شده در استان اظهار داشت: در سال های پیش ارقام بذر که کشاورزان استفاده می کردند ارقام خوبی نبود زیرا با شرایط استان سازگاری نداشت اما اکنون ارقام کاریزما و یا ساجدی از ارقام مناسب است که کشت می شود.
وی گفت: البته کشاورزان تمایل دارند رقم ساجدی کشت کنند، در این رقم، میزان تخم پنبه زیاد است و سبب می شود تا وزن کیسه ها افزایش یابد اما کارخانه های پنبه پاک کنی تمایل دارند تا رقم «مای» کشت شود زیرا الیاف پنبه در این رقم بیشتر است و تخم کمتری دارد.
مدیر شرکت کشت و صنعت شکوفه آفتاب خاطرنشان کرد: بذر کاریزما بیش از سایر ارقام کشت می شود و البته کارخانه دار و کشاورز از کیفیت آن رضایت دارند.
کیسه های پلاستیکی، سرطان پنبه
عضدی اظهار داشت: یک مشکل اصلی در صنعت پنبه، برداشت این محصول در کیسه های پلاستیکی است که همچنان حل نشده است.
مشکل اصلی در صنعت پنبه، برداشت این محصول در کیسه های پلاستیکی است که همچنان حل نشده است.
وی افزود: پنبه کاران محصول خود را در کیسه های پلاستیکی جمع آوری می کنند و این امر سبب می شود تا الیاف پلاستیکی به همراه پنبه ها وارد کارخانه های پنبه پاک کنی شود، این الیاف پلاستیکی وارد محلوج ها می شود و کیفیت محصول تولیدی را کاهش می دهد.
وی خاطرنشان کرد: کارخانه های ریسندگی هم گلایه دارند که محلوج های تولیدی در کارخانه ها ناخالصی و الیاف پلاستیکی دارد.
عضدی افزود: کیسه های پلاستیکی ارزان تر است و به همین دلیل کشاورزان از آن برای برداشت محصول استفاده می کنند.
وی با بیان اینکه استفاده از کیسه پلاستیکی مشکل هر ساله در فصل برداشت پنبه است افزود: جهاد کشاورزی هم اعلام کرده است که استفاده از کیسه کنفی در دور عدل ممنوع است و باید از متقال استفاده شود.
مدیر شرکت کشت و صنعت شکوفه آفتاب گفت: این امر هم مورد گلایه کارخانه های نساجی است زیرا متقال هم کیفیت محلوج را کاهش می دهد.
خرد شدن زمین ها
مدیرعامل شرکت نساجی اترک، تنها واحد ریسندگی در خراسان شمالی هم در این باره گفت: یکی از مشکلات اساسی کشت پنبه در استان، خرد و کوچک شدن زمین ها است، این امر سبب شده تا مکانیزه کردن کشت و کار به صرفه نباشد، اکنون بیشتر پنبه کاران استان به صورت سنتی تولید می کنند.
عبدالله فاطمی یکی دیگر از مشکلات در برداشت پنبه را اختلاط غوزه های نرسیده پنبه با وش در کیسه ها دانست و گفت: کارگران برای دست یافتن به دستمزد بیشتر غوزه ها را به همراه پنبه وارد کسیه می کنند و بعضا این امر از کنترل کشاورز خارج است.
وی افزود: بعضا کشاورز هم بدش نمی آید که وزن کیسه ها بالا برود اما در نهایت این امر کیفیت پنبه را بسیار کاهش می دهد و تهدید برای صنعت تولید پنبه در داخل است.
وی درباره برداشت مکانیزه پنبه در استان گفت: برداشت پنبه به وسیله کمباین کیفیت محلوج را بی نهایت کاهش می دهد، این دستگاه به شیوه مکش، پنبه را جمع آوری می کند و بر این اساس شاخ و برگ خشکیده هم وارد محلوج شده و کیفیت آن کاهش می یابد.
مدیرعامل شرکت نساجی اترک گفت: در برداشت باید از نیروی کارگری آموزش دیده استفاده شود و البته نظارت کافی کشاورز بر آن وجود داشته باشد.
جهادکشاورزی بی توجه به رونق پنبه
مدیرعامل شرکت نساجی اترک درباره مشکل کیسه های پلاستیکی در صنعت پنبه گفت: براشت پنبه در کیسه های پلاستیکی، بدترین سرطان برای صنعت پنبه است.
مدیرعامل شرکت نساجی اترک درباره مشکل کیسه های پلاستیکی در صنعت پنبه گفت: براشت پنبه در کیسه های پلاستیکی، بدترین سرطان برای صنعت پنبه است.
فاطمی اظهار داشت: نخ های پلاستیکی که به همراه پنبه وارد محلوج ها می شود، کیفیت محلوج را به شدت کاهش می دهد، نخ تولیدی در کارخانه ها با ناخالصی روبه رو می شود و این چرخه معیوب تا تولید پارچه ادامه می یابد.
وی با بیان اینکه الیاف پلاستیکی رنگ به خود نمی گیرد از این رو کیفیت پارچه تولیدی را کاهش می دهد گفت: باید کیسه های پلاستیکی جمع آوری شود اما متاسفانه گویا این امر متولی ندارد و جهادکشاورزی به آن بی توجه است.
فاطمی خاطرنشان کرد: کارخانه های پنبه پاک کنی پیش از این کیسه گونی در اختیار کشاورزان قرار می دادند تا پنبه ها در آن جمع آوری شود، اما این اقدام دیگر انجام نمی شود.
مدیرعامل شرکت نساجی اترک اظهار داشت: متقالی که برای دور عدل استفاده می شود، پلی استر دارد که ناخالصی محسوب می شود.
افزایش رغبت برای کشت پنبه
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی هم با اشاره به کاهش سطح زیر کشت پنبه در استان گفت: در ۲ دهه قبل سطح زیر کشت پنبه در استان تا ۱۲ هزار هکتار گزارش شده است اما این سطح به مرور کاهش پیدا کرد تا به ۶ هزار هکتار رسید.
محمدجواد تشکری پایین بودن قیمت خرید پنبه را از علت های کاهش رغبت کشاورزان به کشت پنبه عنوان کرد و گفت: در دو سه سال گذشته تمایل به کشت این محصول بیشتر شده است.
وی تصریح کرد: پارسال هفت هزار و ۴۰۰ هکتار کشتزار استان به پنبه اختصاص یافت و امسال پیش بینی می شود این رقم به ۹ هزار ۲۰۰ هکتار برسد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی افزود: زنجیره تولید پنبه در استان کامل است و چند کارخانه پنبه پاک کنی و یک کارخانه نساجی در استان وجود دارد.
وی با بیان اینکه با اعمال تحریم ها و بروز مشکلات مبادلات با کشورها، اقبال به خرید پنبه داخل افزایش یافته است گفت: کارخانه های پنبه پاک کنی تمایل دارند از تولید داخل استفاده کنند و ریسندگی ها هم به خرید محلوج های داخل متمایل شده اند از این رو قیمت خرید پنبه افزایش یافته است.
وی گفت: پنبه نسبت به پیاز و سایر صیفی جات کم آب طلب است و با توجه به قیمت خوب خرید تضمینی، می تواند جایگزین مناسبی برای محصولات صیفی باشد.
تشکری درباره حمایت از پنبه کاران استان اظهار داشت: استفاده از بذرهای اصلاح شده در میان پنبه کاران سبب شده است تا میزان تولید در واحد سطح افزایش یابد.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی افزود: سال گذشته در قالب کشاورزی قراردادی، محصولات ۶۰۰ نفر از پنبه کاران استان که در سطح هزار و ۳۰۰ هکتار کشت کرده بودند، خریداری شد.
وی در ادامه با بیان اینکه نیاز استان به بذر پنبه، ۴۰۰ تن است که ۲۵۰ تن از این میزان در داخل تولید و مابقی از سایر استان ها تامین می شود افزود: سطح زیر کشت مزارع بذری پنبه استان ۲۷۰ هکتار شامل ارقام ورامین، ساجدی و ارمغان است.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی اظهار داشت: بر این اساس بیش از ۸۰ درصد پنبه کاران قادر هستند از بذور اصلاح شده پنبه تولید شده در استان کشت کنند.
تشکری در باره استفاده از کیسه های پلاستیکی در برداشت پنبه گفت: برچیدن این کیسه ها یک کار فرهنگی است اما به علت قیمت پایین، پنبه کاران همچنان محصول را در این کیسه ها برداشت می کنند.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی افزود: برداشت پنبه در کیسه های پلاستیکی آسیبی برای صنعت پنبه است.
وی درباره ممنوعیت استفاده از کنف در دور عدل پنبه ها گفت: این دستورالعملی است که از تهران ابلاغ شده و نباید از این الیاف در دور عدل استفاده شود.
معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی خراسان شمالی خاطرنشان کرد: در استانداردهای تعریف شده، تنها باید پارچه متقال در دور عدل پنبه ها به کار برود.
در استان هشت کارخانه پنبه‌پاک‌کنی دایر است، یک کارخانه در شهرستان اسفراین و سه کارخانه در بجنورد و چهار کارخانه در شهرستان مانه و سملقان مشغول به کار هستند که ظرفیت وش و استحصال محلوج این کارخانجات از هزار و ۳۰۰ تا ۱۰ هزار تن است.
در استان هشت کارخانه پنبه‌پاک‌کنی دایر است، یک کارخانه در شهرستان اسفراین و سه کارخانه در بجنورد و چهار کارخانه در شهرستان مانه و سملقان مشغول به کار هستند که ظرفیت وش و استحصال محلوج این کارخانجات از هزار و ۳۰۰ تا ۱۰ هزار تن است.
چهار کارخانه پنبه‌پاک‌کنی در جوار مزارع پنبه شهرستان مانه و سملقان قرار دارد که از لحاظ تحویل وش تولیدی، کشاورزان پنبه‌کار هیچ‌گونه دغدغه حمل ندارند.
یک کارخانه ریسندگی با ظرفیت روزانه حدود ۲۵ تا ۳۰ تن محلوج در شهرستان مانه و سملقان مشغول به کار است و حدود ۷۰ درصد از محلوج به ریسندگی خارج از استان حمل می‌شود.
یک کارخانه روغن‌کشی نیز با ظرفیت مصرفی پنبه‌دانه حدود ۷۰ تن در روز با شرایط فعلی تولید پنبه توجیه برای فعالیت ندارد و در حال حاضر تعطیل است.
سهم خراسان شمالی از تولید ناخالص داخلی کشور ۶ دهم درصد در تمامی بخش های اقتصادی است و سهم بخش کشاورزی این استان از تولید ناخالص بخش کشاورزی کشور ۱.۱ درصد است.
سال زراعی پیش ۲۰ هزار و ۷۰۰ تن وش پنبه از پنبه‌زارهای استان برداشت شد که این میزان در مقایسه با سال ماقبل ۲۰ درصد افزایش دارد.
پارسال در سطح هفت هزار و ۴۰۰ هکتار از کشتزارهای استان پنبه کشت شده بود.
سطح زیر کشت این محصول در سال زراعی ۹۷-۹۶ بیش از ۶ هزار و ۳۰۰ هکتار بود که این سطح در سال ۹۷-۹۸ با حدود ۱۲ درصد افزایش به هفت هزار و ۲۰۰ هکتار و در سال زراعی گذشته به هفت هزار و ۴۰۰ هکتار رسید.
قیمت خرید تضمینی وش پنبه در سال زراعی گذشته ۴۸ هزار و ۷۶۰ ریال در هر کیلوگرم تعیین شده بود که با اجرای طرح کشاورزی قراردادی وش پنبه به قیمت روز هر کیلوگرم وش پنبه ۱۲۰ تا ۱۶۰ هزار ریال از کشاورز خریداری شد.
خراسان شمالی ۳۴۴ هزار هکتار عرصه کشاورزی دارد که از این میزان ۳۰۰ هزار هکتار زراعی و مابقی باغی است و بیش از ۸۰ هزار بهره بردار بخش کشاورزی در این حوزه فعالیت می کنند. بیشترین شاغلان استان در بخش کشاورزی اشتغال دارند.
حدود ۴۴ درصد از جمعیت این استان در روستاها سکونت دارند و ۳۷ تا ۴۲ درصد اشتغال این استان در حوزه کشاورزی است.