به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، حجت الاسلام سیدحمید حسینی استاد حوزه و دانشگاه، شامگاه یکشنبه (۲۹ فروردین)، در پنجمین شب از مجموعه نشست‌های «دین و چالش‌های اخلاقی جامعه امروز» که به همت انجمن اندیشه و قلم برگزار می شود، به طرح بحث با موضوع «اخلاق وابسته یا بی نیاز از دین؟» پرداخت.
این استاد دانشگاه در ابتدا با توصیف مقدمه بحث بیان کرد: یکی از چالش‌های مهم اخلاقی در دنیای مدرن فاصله گرفتن جوامع از نگاه دینی و آموزه های وحیانی است که می توانست به اخلاقی تر شدن جوامع و زندگی ما انسان ها کمک کند؛ اما متاسفانه روی گردانی و فاصله گرفتن از خدامحوری و تکیه نکردن بر آموزه های فرستادگان خدا موجب مشکلات و نابسامانی های اخلاقی متعددی در جوامع امروز شده است.
علت بسیاری یا برخی بی اخلاقی ها در جهان امروز فاصله گرفتن از دین و نگاه توحیدی است؛ نگاهی که اولا دردی را دوا نمی کند و ثانیا با عکس العمل و اعتراضاتی از سوی شهروندان جهان امروز یا نسل جدید روبرو می شود که در مقایسه کشورهای دین دار با کشورهای فاصله گرفته از آموزه های دینی می بینیم. برخی کشورهای بی دین اخلاقی تر زندگی می کنند و در جوامع دینی شاهد بی اخلاقی های بیشتری هستیم. این سوال پیش می‌آید که شما چطور ادعا می کنید فاصله گرفتن از دین و آموزهای انبیا باعث چالش در زندگی شده در حالی که بسیاری که دین دار نیستند از بسیاری دینداران اخلاقی تر زندگی می کنند؛ مثلا کمتر به دیگران ازار می رسانند و راستگو و امانت دار تر اند.
وی افزود: برای ریشه یابی و بررسی این موضوع مهم باید حتما نگاهی دقیق تر و ریشه یابی علمی تری داشته باشیم؛ از یکسو دنیای جدید به صورت کلی به رغم پیشرفت علم و فناوری پر از بی اخلاقی ها و ظلم و ستم و خیانت و زورگویی و مشکلات مختلف اخلاقی است، از سوی دیگر جوامع دینی و مدعیان دینداری هم با مشکلات متعدد اخلاقی مواجه هستند. این دو نکته را باید در کنار هم دید تا نگاه واقع بینانه باشد و بتواند به نتیجه برسد.
رابطه نادرست بین دین و اخلاق
حجت الاسلام حسینی تصریح کرد: در تحلیل این که چه چیزی باعث رسیدن به این پدیده شده است باید گفت یکی نگاه نادرست چهره های فرهنگی و علمی و نخبگانی که اندیشه های موثر بر جامعه دارند؛ یعنی در اندیشه اینها یک تعریف نادرست و رابطه ناصحیح بین دین و اخلاق شکل گرفته است. یعنی هم در جوامع دینی و هم در جوامع امروزی تر و جدا شده از دین، این جدایی وجود دارد.
این اشکال از انجا ناشی می شود که در جوامع دینی آنچه باعث بسیاری بی اخلاقی ها می شود این است که اخلاق را وابسته به دین می دانند؛ یعنی بسیاری علمای دینی معتقدند باید اصول اخلاقی را از دین بگیریم زیرا خدا مصالح ما را بهتر می داند و پیشوایان دینی اصول اخلاقی را بهتر می دانند.
وی افزود: در این نگاه در جوامع دینی اخلاق وابسته به دین است و یکی از عوامل مهم گسترش بی اخلاقی در جوامع دینی همین وابسته دیدن اخلاق به دین است.
از آن سو در جوامع جدید اخلاق را کاملا مستقل از دین می بینند؛ یعنی این گونه تصور می کنند که با پیشرفتی که در عقل بشر شکل گرفته او را مستقل از دین کرده است؛ این عده تصور می کنند با عقل خود بدون دین می تواند صلاح خویش را تشخیص می دهد و دین را در حوزه های دیگری مستقل از اخلاق به رسمیت می شناسند که نباید و نه درست است که دین در اخلاق ورود کند.
این استاد دانشگاه ادامه داد: و شاهد این افراد این است که بیشتر جنگ های امروز ریشه در دین دارد؛ مانند یهود یا مسیحیت که جنگ هایی (علیه فلسطینیان یا جنگ های صلیبی) را باعث شد یا دین اسلام که داعش را ایجاد کرده و یا مذهبی هایی که به اسم دین بی اخلاقی هایی را مرتکب می شوند.
هر دو این نگاه ها (هم اخلاق وابسته به دین و هم نگاهی که اخلاق را بی نیاز از دین می داند) اشتباه است و به بی اخلاقی ها دامن می زند.
اخلاق به ادیان وابسته نیست
حجت الاسلام حسینی در توضیح ایراد وابسته دیدن اخلاق به ادیان گفت: وقتی از نظر منطقی مسئله رابطه دین و اخلاق را بررسی کنیم متوجه خواهیم شد این که اخلاق را وابسته به ادیان کنیم، اخلاق ارزش ها را از ادیان بگیرد با یک دور باطل مواجه خواهیم شد؛ زیرا اگر ارزش های اخلاقی را از دین بگیریم این موضوع مطرح می شود که از کدام دین بگیریم؟ کدام دین درست می گوید؟ من به کدام مدعی دینداری و کدام کسی که پیام خدای اخلاق و خوبی و بدی ها را آورده اعتماد کنم؟ در نتیجه اگر اخلاق را وابسته به دین بدانیم، دچار دور باطلی می شویم.
عقل خودبنیاد (آنچنان که آدم‌هایی چون علامه حلی به درستی مطرح می کنند) باید درست و غلط را تشخیص بدهد؛ یعنی ما در ابتدا به عنوان یک آدم، اول خوب و بدی را تشخیص می دهیم سپس دین را محک می زنیم.
وی افزود: بر اساس این شیوه از تحلیل، دین است که باید اخلاقی باشد و نه برعکس آن و این یک تحلیل منطقی است که بفهمیم اخلاق باید مستقل توسط عقل فهم شود و بعد دین را دریابیم.
این ایده که چون عقل ناقص است ما نیاز به دین داریم درست نیست بالعکس چون عقل انسانی کامل است تشخیص داده که فرستادگانی از سوی خدا آمده اند و مرا به آگاهی های نداشته ام واقف می سازند؛ یعنی تبعیت ما از انبیا نه به دلیل عقل ناقص که به دلیل تشخیص درست عقل ماست و ما به حکم عقل خود از آنان پیروی می کنیم.
حجت الاسلام حسینی ادامه داد: وقتی به آموزه های دینی مراجعه کنیم همین نکته تایید می شود؛ بر این اساس حتی یک آیه از قرآن نیست که عقل را ناقص شمرده باشد بلکه قران بیش از سیصد بار به فکر و عقل و اندیشه دعوت کرده و حتی یکبار از تکیه بر عقل خودبنیاد برحذر نداشته است. در روایات اهل بیت هم همین است و سراسر معیار و مدار برای زندگی عقل تصور شده است.
ما باید خوب و بد را با عقل تشخیص دهیم، پس از آن کسانی را محک بزنیم که از سوی خدا آگاهی های خارج از دسترس را برای ما آورده اند و بعد به این آگاهی ها تکیه کنیم.
وی افزود: وقتی عقل حکم می کند در موضوعی آگاهی ندارم اما منبعی را شناسایی کرده ام که آگاهی دارد تشخیص می دهد اعتماد کند یا نکند. تمام چهارچوب هایی که برای بهره گیری از منابع آگاهی در اختیار می گیرد را هم عقل تعیین می کند و اولین و آخرین معیار در همه امور زندگی ما تشخیص مستقل عقلانی و وجدانی است که ما داریم.
در نتیجه اخلاق وابسته به دین نیست و این که در جوامع دینی ظلم می شود، ناشی از این است که اخلاق مستقل از دین به رسمیت شناخته نشده است. در صورتی که پیش از دین باید تکلیف ما با خوب و بد مشخص شود و این که مفاهیمی چون عدالت و انصاف چه معنایی دارند. اگر پس از شناخت این مسائل سراغ دین رفتید هرگز در مسیری برخلاف عدالت و انصاف و خوبی قدم برنمی دارید.
این استاد دانشگاه تاکید کرد: این جایی است که دیگر برداشت غیراخلاقی از دین را نمی پذیرم؛ همانند برداشت غلطی که داعش از دین دارد. در نتیجه وابسته دانستن اخلاق به دین است که باعث بی اخلاقی های امروز می شود.
انبیا آمده‌اند تا ما را به فطرت متعالی خویش بازگردانند
حجت الاسلام حسینی در تشریح سویه نادرست دیگر ماجرا بیان کرد: از سوی دیگر در دنیای امروز بی نیاز دانستن اخلاق از رهنمودهای انبیا هم نادرست است و باعث فاصله گرفتن جوامع از اخلاق می شود.
وی افزود: البته مقصر برداشت امروز بر اساس این پیش فرض (بی نیازی اخلاق از دین) از سوی متجددین، همان اشتباه جوامع دیندار است. این که مطرح می کنند وقتی به اسم دین سربریده و خفقان ایجاد می شود چرا باید به این دین احترام گذاشت؟
وقتی به فلسفه بعثت انبیا و هدف آمدن آنان دقت کنیم و آمدن آنان را در این خلاصه نکنیم که آمدند که خوب و بد اخلاقی را به ما یاد بدهند، به جواب رسیده ایم؛ زیرا آنان آمدند که تشخیص خوبی ها و بدی های بالفعل در ما را شکوفا و کاری کنند ما به تشخیص های خودمان پایبند باشیم، ما را به عقل و فطرت خودمان بازگردانند زیرا ما در وجودمان ترکیب فطرت اخلاقی و غریزه حیوانی هواپرست هستیم و انبیا آمدند که ما را به سمتی ببرند که به این فطرت بازگردانند.
وی خاطرنشان کرد: این موضوع بسیار فرق دارد با این نظریه که چون نمی توانیم خوب و بد را تشخیص بدهیم انبیا آمدند خوب و بد را به ما یاد بدهند؛ در صورتی که قرآن و عترت می گویند انبیا آمدند تا ما را به آنچه می دانیم متوجه سازند و ما را به آنچه در فطرت خود تشخیص می دهیم، بازگردانند.
اینها اختلالاتی است که در هر دوسوی این ماجرا باعث سوءبرداشت از دین و دینداری می شود. دین آمده است برای پشتیبانی و محافظت از اخلاق و برای ارتقای فضایل اخلاقی که ما خود توانایی تشخیص آن را داریم.
حجت الاسلام حسینی توضیح داد: اخلاق مدرن از انسان متعالی حرف نمی زند بلکه به یک شهروند متعالی نگاه می کند. اما ادیان آمدند بگویند علاوه بر جامعه خوب باید انسانی متعالی باشیم و برای انسان متعالی شدن لازم است حفظ حقوق دیگران را زیربنایی قرار دهیم تا به تعالی روحی برسیم.
اخلاقی که می تواند درجات ملکوتی را نشان دهد و ما را از باغ وحشی شیک و منظم به موجوداتی برتر از ملائکه برساند.
دین و چالش های اخلاقی جامعه امروز
مجموعه نشست‌های دین و چالش های اخلاقی جامعه امروز، به همت انجمن اندیشه و قلم، کانون توحید و بنیاد اندیشه و احسان توحید از اولین شب ماه مبارک رمضان تا شب بیست سوم در فضای مجازی برگزار می‌شود.
در این نشست‌ها که هر شب از ساعت ۲۱:۳۰ در فضای مجازی پخش می‌شود، استادان حوزه و دانشگاه، به بیان مباحث خود با موضوع کلی دین و چالش های اخلاقی جامعه امروز خواهند پرداخت.
حجج اسلام ناصر نقویان، مهراب صادق نیا، امیرحسین شکیبافر، سید حمید حسینی، حمیدرضا شریعتمداری، سید محمدناصر تقوی، محسن الویری، مهدی مهریزی و علی سرلک و همچنین منوچهر صدوقی سها، مجید مرادی، ناصر مهدوی، انشاءالله رحمتی، غلامرضا ظریفیان، بیژن عبدالکریمی و حکمت الله ملاصالحی سخنرانان این نشست‌ها خواهند بود و به پرسش های مخاطبان پاسخ خواهند گفت.