معاون آموزشی دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد با تاکید بر اجتناب روزه داران از روی هم‌خوری و پرخوری در زمان افطار خاطرنشان کرد: روی هم‌خوری، پرخوری و مصرف غذاهای غلیظ و لزج مانند حلیم، شله‌زرد، حلوا و زولبیا و بامیه در وعده های افطار و سحر اکیدا توصیه نمی شود، غذاهای غلیظ و لزج که خارج از ظرفیت هضمی معده بوده و هضمشان برای معده سخت است، ماندگاری بیشتری در معده دارند و باید بین زمان خواب و مصرف این غذاها فاصله بیشتری در نظر گرفت.
دکتر محمدرضا نورس افزود: اگر بین مصرف این نوع غذاها تا زمان خواب فاصله مناسبی در نظر گرفته نشود، به دلیل بخاراتی که از معده متصاعد می شود، فرد خواب بسیار بدی خواهد داشت و معمولا دچار سنگینی، گیجی و منگی سر و گاهی سردرد صبحگاهی می‌شود، که روزه داران می توانند پس از صرف یک افطاری سبک همچون فرنی، شیربرنج، خرما، نان و پنیر و سبزی، فرصتی یکی ۲ ساعته به معده بدهند تا برای صرف غذاهای سنگین تر آماده شود و اگر افراد میل به خوردن غذا به عنوان وعده شام داشته باشند باید طوری برنامه ریزی کنند که وعده شام آنها یکی، ۲ ساعت بعد از خوردن افطار و یکی ۲ ساعت هم قبل از خواب آنها باشد.
این عضو هیات علمی دانشکده طب ایرانی برای رفع عطش و تشنگی روزه داران در ماه مبارک رمضان نیز گفت: استفاده از شربت های سنتی همچون خاکشیر، تخم شربتی برای افراد سرد مزاج و شربت سکنجبین برای افراد گرم مزاج در ماه رمضان توصیه می‌شود.
دکتر نورس افزود: مصرف شربت خاکشیر حتی در وعده سحری هم توصیه می شود چون وقتی دانه ها در مجاورت آب قرار گیرند می توانند چندین برابر وزن خود آب جذب کرده و متورم شوند در نتیجه این دانه ها آب زیادی را در بدن نگه داشته و به تدریج در بدن آزاد می کنند بنابراین برای رفع عطش در هنگام روزه داری بسیار مفید هستند.
وی تصریح کرد: شربت سکنجبین هم رفع کننده عطش است و به خصوص اگر همراه خیار رنده شده نوشیده شود، برای دفع گرما مفیدتر است، اضافه کردن سبزی خرفه به ترکیب معمول سبزی خوردن برای جلوگیری از تشنگی در افطار مناسب است.
معاون آموزشی دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: مصرف نوشیدنی هایی مانند فالوده خیار با سکنجبین، فالوده هندوانه با سکنجبین و فالوده سیب و گلاب، برای کاهش تشنگی در طول روز مفید است.
دکتر نورس با تاکید بر اینکه روزه داران از نوشیدن مایعات سرد در زمان افطار پرهیز کنند، اظهار کرد: نوشیدن آب و یا شربت سرد موجب سردی و انقباض معده شده و مانع ترشح مناسب شیره های معدی می‌شود.
وی تصریح کرد: روزه داران برای باز کردن افطار، از یک استکان آب ولرم، شیر ولرم یا چای خوشرنگ شیرین شده با کمی نبات و یا با خرما و کمی عسل استفاده کنند تا معده برای هضم افطار و غذا، آماده شود.
وی با بیان اینکه مصرف مایعات در زمان افطار باید به صورت جرعه جرعه باشد، خاطر نشان کرد: آب گرم با رطوبتی که دارد، حرارت معده را کم و به حد اعتدال می‌رساند و خرما و عسل نیز یکی از غذاهایی است که قند آن به سرعت از طریق دستگاه گوارش جذب می شود و افت قند ناشی از روزه‌داری به مدت طولانی را در فاصله زمانی بسیار کوتاهی جبران می‌کند، شیر نیز به بیان حکمای ایرانی، هم رطوبت بخش و هم حفظ کنندۀ رطوبت های اصلی بدن است و از خشکی پوست و بدن روزه دار می‌کاهد.
عضو هیات علمی دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: روزه‌دارانی که در ماه مبارک رمضان به دلیل روزه‌داری دچار منگی، گیجی، خشم و خواب آلودگی می شوند می توانند از سحر تا افطار از استشمام بوهای خوش به ویژه گلاب استفاده کنند.
دکتر نورس با بیان اینکه گلاب در طب ایرانی، مقوی بسیار خوب قلب و شبکه عصبی است افزود: اگر سکون توام با آرامش و شنیدن آوای قرآن یا دعاهای این ماه در فضایی معطر به گلاب باشد نه تنها مفرح و مقوی قوای بدن است که به کشف و شهود باطنی نیز کمک می‌کند.
وی ادامه داد: بوییدن خیار تازه محلی، سیب رسیده زرد شیرین، پرتقال و میوه به بر جان روزه دار قوت دوباره می بخشد و از خشم و خشونت می‌کاهد و فرد را پذیرای گذراندن یک ماه پر از برکت و سعادت می کند.
معاون آموزشی دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: در ماه مبارک رمضان، روزه داران از مصرف تنقلاتی مانند چیپس و پفک خودداری کرده و به جای آن از چهار مغز یعنی گردو، فندق، بادام و پسته نیمکوب استفاده کنند.
نورس افزود: روزه‌داری تا حدودی یبوست به همراه دارد بنابراین توصیه می شود در ماه رمضان از مصرف چای پررنگ خودداری شود و در وعده های افطار یا سحر، غذاهای ملینی مانند خورش آلو و خورش کرفس گنجانده شود.
وی با تاکید بر اینکه نوجوانان باید از مصرف زیاد غذاهایی با طبع گرم و خشک اجتناب کنند، ادامه داد: بسنده کردن به موادی مانند عسل یا خرما در وعده سحر قابل توصیه نیست و لازم است این خوراکی‌ها با غذاهایی مانند شیر مصرف شود که گرمی و خشکی را تعدیل کند.
معاون آموزشی دانشکده طب ایرانی و مکمل دانشگاه علوم پزشکی مشهد گفت: خوردن زیاد مایعات در وعده سحری مضر است زیرا نوشیدن آنها همراه با غذا باعث اختلال هضم، نفخ، ترش کردن معده و ریفلاکس می شود.
دکتر نورس افزود: روزه داران حتما در سحر از لیمو ترش به همراه آب استفاده کنند تا بوی بد دهان در طول روز از بین برود.
وی اضافه کرد: روزه داران سعی کنند از غذاهای خشک، چرب و سرخ شده مثل کوکو و کتلت، به دلیل افزایش تشنگی در سحر اجتناب کرده و یا از آنها کمتر استفاده کنند.
مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد نیز اظهار کرد: مصرف آب و مایعات کافی در فاصله افطار تا سحر از نکات ضروری برای حفظ سلامت کلیه ها در ماه مبارک رمضان است.
دکتر زهرا اباصلتی با اشاره اینکه نقش اساسی و مهم کلیه ها در بدن تصفیه خون و دفع مواد زاید است خاطر نشان کرد: کلیه ها این نقش مهم را به کمک جریان خون و آب به انجام می رسانند، لذا در صورت عدم مصرف آب و مایعات کافی، کلیه ها نمی توانند وظایف خود را به خوبی انجام دهند.
وی با بیان اینکه در ایام ماه مبارک، فرصت کافی برای تامین مایعات بدن به میزان لازم وجود ندارد تصریح کرد: بنابراین به منظور حفظ سلامت در ماه مبارک رمضان، برای کمک به کلیه ها و تصفیه خون از مواد زائد، مصرف کافی آب و مایعات در فاصله افطار تا سحر توصیه می‌شود.
مدیر گروه بهبود تغذیه جامعه معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار کرد: افرادی که کلیه های سنگ ساز دارند (بیش از ۲ سنگ ادراری طی ۶ ماه گذشته)، برای روزه داری باید با پزشک معالج خود مشورت کنند.
دکتر اباصلتی با بیان اینکه در ماه مبارک رمضان باید بر دریافت نمک مصرفی کنترل دقیقی صورت گیرد و محدودیت در مصرف آن رعایت شود، تاکید کرد: روزه داری برای بیمارانی که دچار نارسایی کلیوی هستند و دیالیز می شوند، ممنوع است.
مدیر گروه بهبود تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد اظهار کرد: باورهای نادرست در خصوص کم خوری یا پرخوری باید اصلاح شود و همواره تأکیدمان در این خصوص بر تعادل و تنوع در خوردنی‌ها به مقدار لازم است.
دکتر اباصلتی افزود: معتقدیم که در راستای حفظ سلامت، این موهبت الهی باید همواره توجه به تغذیه سالم در جهت تقویت شبکه ایمنی بدن داشت و در این خصوص همواره تأکید بر تعادل و تنوع در خوردنی‌ها آن هم به مقدار لازم است.
وی اضافه کرد: همچنین تأکید ویژه بر مصرف ویتامین‌ها اعم از میوه ها و سبزی های فصلی داریم و در کنار آن استفاده از آب و مایعات نباید فراموش شود، ضمن اینکه توصیه اکید می شود روزه داران تحت تأثیر تبلیغات فضای مجازی در خصوص مصرف مکمل‌های دارویی قرار نگیرند.
مدیر گروه بهبود تغذیه دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه اضافه وزن، مشکلات قلب، عروق، چربی خون، قند خون و غیره را به دنبال دارد، خاطرنشان کرد: یکی از پیامدهای شیوع کرونا اضافه وزن در افراد جامعه بوده است و شاهدیم که درصد اضافه وزن در مردم بالا رفته است و اگر فردی دچار هرگونه بیماری از جمله کرونا بشود در بحث درمان دچار مشکل می‌شود.
دکتر اباصلتی تصریح کرد: عمده اضافه وزن‌ها در نوجوانان و جوانان است و توصیه اکیدمان این است که در ایامی که کلاس حضوری مدارس تعطیل است دانش‌آموزان دچار اختلال در خواب نشوند و از خوردن فست فوت هم به‌شدت خودداری کنند.
وی بیان کرد: اگر می‌شنویم که مصرف سبزی و میوه خوب است باید آن هم به اندازه مصرف شود، و معتقدیم که اگر تعادل و تنوع در بحث تغذیه رعایت شود کمتر نیازمند پزشک و دارو می‌شویم و در یک کلام می‌گوییم که نه کم خوری و نه پرخوری مطلوب نیست و باید به اندازه مصرف کنیم.
اکنون در ادامه مطلب نگاهی به فتاوای برخی مراجع تقلید درباره حکم روزه گرفتن در شرایط کرونایی می اندازیم.
آیت‌الله مکارم شیرازی:
انسان نمی‌تواند به این دلیل (شیوع کرونا)، روزه خود را بخورد و باید در ماه رمضان روزه بگیرد، البته می‌تواند در فاصله افطار تا سحر از غذاهای مقوی استفاده کند تا از ضعف شدید بدن در طول روز جلوگیری نماید. اما کسی که می‌داند روزه برای او ضرر دارد باید روزه را ترک کند و اگر روزه بگیرد صحیح نیست، همچنین اگر یقین ندارد، اما احتمال قابل توجهی می‌دهد که روزه برای او ضرر دارد، خواه این احتمال از تجربه شخصی حاصل شده باشد یا از گفته طبیب.
آیت‌الله سیستانی:
وجوب روزه ماه مبارک رمضان یک تکلیف فردی است و هرکس که شرایط وجوب آن را داشته باشد باید فارغ از اینکه برای دیگران واجب باشد یا خیر، روزه بگیرد و اگر فرد مسلمان بیم آن داشته باشد که روزه گرفتن ولو با اتخاذ همه تدابیر احتیاطی، باعث ابتلایش به کرونا می‌شود، وجوب هر روزی که می‌ترسد در صورت روزه گرفتن به این بیماری مبتلا می‌شود، از او ساقط می‌گردد.
اما اگر بتواند درجه احتمال ابتلا به بیماری را کم کند تا آنجا که از نظر عقلا دیگر احتمال ابتلا مورد اعتنا نباشد- ولو از طریق ماندن در خانه و عدم اختلاط نزدیک با دیگران، استفاده از ماسک و دستکش‌های پزشکی و رعایت موارد ضدعفونی مکرر و نظیر آن – و موجب مشقت شدید و غیرقابل تحملی نیز نباشد، وجوب روزه از او ساقط نمی‌شود.
اما درباره آنچه گفته شد که پزشکان نوشیدن مکرر آب را در فاصله زمانی نزدیک به هم جهت جلوگیری از کمبود آب بدن و خشکی حلق توصیه می‌کنند. به این دلیل که احتمال ابتلای به ویروس کرونا را مرتفع می‌کند – این امر مانع وجوب روزه نمی‌شود، غیر از کسانی که به آن رسیده باشند و در صورت روزه گرفتن، ترس ابتلای به بیماری وجود داشته باشد و هیچ راهی برای کاهش احتمال آن هم وجود نداشته باشد – ولو با ماندن در منزل و اتخاذ سایر راه‌های احتیاطی پیشرفته-، اما افراد دیگر غیر از چنین فردی باید روزه بگیرند.
البته چه بسا بتوان با مصرف سبزیجات و میوه‌های سرشار از آب پیش از سحر، کمبود آب بدن ناشی از روزه داری را جبران کرد همچنانکه می‌توان با جویدن آدامس بدون قند، جلو خشکی حلق را گرفت- البته به شرطی که ذرات آن در دهان جدا نشده، وارد حلق نشود_ بنابراین جویدن آدامس باعث افزایش ترشح بزاق دهان می‌شود و مانعی از آن در صورت روزه داری وجود ندارد؛ بنابراین کسانی که می‌توانند کار خود را در ماه رمضان رها کرده و در منزل باقی بمانند و از ابتلا به بیماری مذکور در امان باشند، وجوب روزه از آنان ساقط نمی‌شود، اما افرادی که نمی‌توانند کار خود را رها کنند- بنا به هر دلیلی- و از ابتلا به ویروس در صورت ترک نوشیدن آب در بازه‌های زمانی در روز بیم دارند و نمی‌توانند اقدامات دیگری برای در امان ماندن از ابتلا به کرونا را اتخاذ کنند، روزه بر آنان واجب نیست، هر چند مجاز به روزه‌خواری در ملا عام هم نیستند.
روشن است که روزه ماه رمضان از مهم‌ترین فریضه‌های شرعی است و تنها در صورت وجود عذر واقعی، ترک روزه جایز است و هر فردی نسبت به وضعیت خود آگاه‌تر است که آیا عذر واقعی برای ترک روزه دارد یا خیر.
آیت‌الله شبیری زنجانی:
اگر بنا به گفته پزشکان متخصص، روزه گرفتن برای فردی، احتمال ابتلای او به این بیماری (کووید ۱۹) و آسیب دیدن وی را افزایش دهد، نباید روزه بگیرد و این مسأله در رساله عملیه هم آمده است. البته نباید مرتکب تظاهر به روزه خواری شده و به ماه مبارک بی احترامی کند.
همچنین اگر با تغییر شرایط؛ مثلاً با ماندن در منزل، تحرک کمتر، رعایت نکات بهداشتی و مصرف غذاها و نوشیدنی‌های تقویتی، بتواند احتمال متعارف ضرر را دفع کند و ایجاد چنین شرایطی موجب مشقت شدید نشود، باید چنین کند و روزه بگیرد.
آیت‌الله وحید خراسانی:
کسی که می‌داند روزه برای او ضرر ندارد اگرچه پزشک بگوید ضرر دارد، باید روزه بگیرد؛ و کسی که یقین یا گمان به ضرر مورد اعتنا یا ترس آن را که منشأ عقلایی [علت بجایی] داشته باشد دارد اگر چه پزشک بگوید ضرر ندارد نباید روزه بگیرد و اگر هم روزه بگیرد صحیح نیست مگر اینکه روزه برای او ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد که در این صورت روزه‌اش صحیح است.
اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر قابل اعتنا دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود چنانچه احتمال او عقلایی باشد [احتمال بجا] نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد باطل است مگر در صورتی که ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد.