روز جهانی زمین پاک را که هر ساله در ایران در دوم اردیبهشت ماه برگزار می‌شود، باید یک جنبش محیط زیستی تلقی کرد تا همگان از اهمیت زمین و مزایای بی بدیل آن و گام‌هایی که می‌توانند برای حفظ آن بردارند، آگاه شوند. البته مردم دیگر نقاط جهان این روز را هر ساله در ۲۲ آوریل گرامی می دارند این روز، روزی برای ارتقاء آگاهی و آموزش در مورد مسایل زیست‌محیطی و ترویج فرهنگ حفاظت و پاسداری از زمین است در حقیقت یکی از دلایل نامگذاری چنین روزی در پاسخ به بحران محیط زیست صورت گرفت و نتایج بسیار خوبی در پی داشت. در پی برگزاری نخستین روز زمین پاک، موجی از اقدامات محیط زیستی به راه افتاد در حقیقت از جمله اهدافی که برای نام گذاری این روز بر شمرده شده است می توان به کمک به حل بحران تغییرات آب و هوایی، پایان بخشیدن به آلودگی پلاستیکی، حفاظت از گونه‌های در معرض انقراض و تشویق جنبش های محیط زیستی اشاره کرد. این روز که بعد از گذشت ۵۰ سال همچنان یک رویداد مهم جهانی محسوب می‌شود و هر ساله برگزاری برنامه‌ها و رویدادهای متعددی را در سراسر جهان به ارمغان می‌آورد، گاهی به یک روز ختم نشده و هفته‌ای به نام هفته زمین را به خود اختصاص می‌دهد، در ایران این هفته به نام هفته محیط زیست نامگذاری شده است و در این مدت اقدامات مهمی برای بالا بردن آگاهی مردم و حفاظت از محیط زیست صورت می گیرد اما با ورود ویروس کرونا به کشور برای دومین سال پیاپی برگزاری همایش و جشنواره‌های به صورت مجازی برگزار می‌شود، همچنین امسال از طرف سازمان حفاظت محیط‌زیست «احیای زمین، افزایش بهره‌وری برای توسعه پایدار» را به عنوان شعار روز زمین پاک برای سال ۱۴۰۰ انتخاب شد.
فلسفه نامگذاری روز زمین پاک
فلسفه برگزاری روز زمین پاک، حفظ کردن زمین از آلودگی و پاکسازی آن از آلاینده‌ها است در واقع از آنجایی که زمین همواره با پیشرفت تکنولوژی های نوین در معرض خطر و آسیب هایی است که در آینده سلامت جوامع مختلف را در هر نقطه از دنیا به چالش خواهد کشید، نامگذاری چنین روزی برای فرهنگ سازی از ضروریات بود. برای نخستین بار ایده نامگذاری چنین روزی در سراسر جهان را در ۱۹۶۹میلادی جان مک مونل فرزند یک مبلغ دینی مستقل و علاقمند به عرصه دین، علم و صلح در همایش یونسکو درباره محیط زیست مطرح کرد و در همان سال پرچم زمین پاک را طراحی کرد. اوتانت دبیر کل وقت سازمان ملل از ایده مک کونل استقبال کرد و این روز به یک روز جهانی در تقویم های سراسر دنیا تبدیل شد. بدین ترتیب روز جهانی زمین پاک در سراسر دنیا به عنوان نمادی از ترویج فرهنگ حفاظت و نگهداری از محیط زیست و محیطی که در آن زندگی بشری به رشد و بالندگی می رسد؛ فرصتی مغتنم برای توجه به این فرهنگ سلامت محور و آینده نگر است.
محمد رضا علمی استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست در خصوص اینکه چرا انسان بیشترین آلودگی را در محیط زیست ایجاد می‌کند؛ می‌گوید: انسان در چند دهه گذشته توسعه های زیادی در کره زمین انجام داده که نتیجه آن آلودگی و تخریب سرزمین بوده است. استفاده بی رویه از سوخت های فسیلی، برداشت بی رویه از منابع آب های سطحی و زیرزمینی، نابودی زیستگاه ها و رویشگاه های جانوری و گیاهی و انقراض گونه ها، آلودگی منابع آب و خاک و هوا و ... از مشکلات امروز کره زمین است. از اواخر سده بیستم با توجه به مشکلات عدیده محیط زیستی پیش آمده عزم جهانی برای کاهش آلودگی ها و حفظ محیط زیست در مردم دنیا به وجود آمد اما به دلیل افزایش دخالت ها در محیط زیست و تغییرات گاه غیرقابل مهار و برگشت، مشکلات محیط زیستی به طور روز افزونی ادامه دارد.
نقش فرهنگ سازی در کاهش آسیب های محیط زیست
با توجه به اهمیت محیط زیست سالم در زندگی امروز، نقش فرهنگ سازی در کاهش آسیب های حاصل از تخریب ها و آلاینده های رو به گسترش در شهرها بسیار مهم است و می تواند در نهادینه ساختن باور، پاک بودن و پاک زیستن نقشی انکار ناپذیر ایفا کند. بسیاری از کارشناسان به نقش سازمان های مردم نهاد و نیز آحاد مردم در قالب انجمن های زیست محیطی تاکید می کنند. محمود حیدری فعال محیط زیست در این خصوص گفت: خودخواهی های انسانی باعث شده تا محیط زیست مورد تهدید قرار گیرد. فرهنگ سازی می بایست از اجتماعات کوچکتر آغاز شود به عنوان مثال در اردوهای دانش آموزی که در طبیعت برگزار می شود، نیاز است تا کودکان و نوجوانان را با نحوه حفاظت از این سیاره آبی و دوستی با محیط زیست آشنا کرد. افرادی مانند دانش آموزان، کشاورزان، زنان و کوهنوردان می توانند به خوبی دوستی با محیط زیست را به دیگران آموزش داده و در جهت پاکسازی سیاره آبی تلاش کنند. از بین رفتن انرژی تنها قسمت کوچکی از پیامدها و مشکلات آلودگی های زیست محیطی و رها کردن زباله در طبیعت است که در روز جهانی زمین پاک در سطح جهانی مورد استقبال قرار می گیرد. لازم است، بدانیم که هر یک از ما با فعالیت هایی به ظاهر کوچک می توانیم دوستی خود را با این سیاره آبی اثبات کرده و این احساس را در روز جهانی زمین پاک به اشتراک بگذاریم.
بنابراین در مرحله نخست باید فرهنگ سازی را از خودمان شروع کنیم زیرا با کارهای کوچک نیز می توان باعث شد تا زمین بتواند نفس بکشد. به عنوان مثال با مصرف کمتر کاغذ می توانیم باعث کاهش قطع درختان شویم و این همان چیزی است که در روز جهانی زمین پاک در مورد دوستی با این سیاره آبی بیان می شود. از طرف دیگر با کاهش مصرف کاغذ به طور مستقیم زباله کمتری نیز تولید خواهد شد. یکی دیگر از توصیه های کارشناسان محیط زیست درباره دوستی با این سیاره آبی در روز جهانی زمین پاک این است که در مصرف آب صرفه جویی کنیم زیرا که آبادانی زمین و رشد و نمو گیاهی وابسته به آب است. همچنین با گسترش فرهنگ سازی ها می توان از انداختن زباله در داخل رودخانه ها، جوی ها و آب راه ها جلوگیری کرد. استفاده نکردن از کیسه نایلونی و جایگزین کردن کیسه پارچه ای به جای آن، اهمیت دادن به بازیافت زباله و حرکت در کمک به این حرکت مفید زیست محیطی، انجام دادن حرکت های اجتماعی مانند پاک سازی کوهستان، رودخانه ها و جنگل ها به منظور پاک سازی آنها از زباله و ...از دیگر اقداماتی به شمار می روند که می توان برای حفاظت از زمین انجام داد.
بدین ترتیب روش‌های مختلفی برای فرهنگ‌سازی وجود دارد. علاوه بر موارد بالا یکی از مهمترین و اساسی‌ترین آنها آموزش است. آموزشی که از کودکی و سپس در مدارس ابتدایی کشور باید به صورت صحیح انجام شود تا نسل بعدی در مورد مسایل محیط زیستی علم و آگاهی پیدا کنند. همچنین صدا و سیما می تواند نقش مهمی در آگاهی رسانی به عموم مردم در این زمینه ایفا کند و نیز نهادها و سازمان های مردم نهاد که از دلسوزان و علاقه مندان محیط زیست تشکیل شده اند می توانند نقش سازنده و مهمی در فرهنگ سازی داشته باشند.
در قانون اساسی ایران و در اصل پنجاهم آن در مورد اهمیت محیط زیست آمده است: در جمهوری اسلامی، حفاظت محیط زیست که نسل امروز و نسل‌های بعد باید در آن حیات اجتماعی رو به رشدی داشته باشند، وظیفه عمومی تلقی می گردد. در این جمله نکات بسیار مهمی نهفته است که اگر به طور دقیق براساس این اصل مهم قانون اساسی کارها انجام شوند، مشکلات محیط زیستی به میزان بسیار زیادی کاسته خواهد شد. زیرا برپایه این قانون فعالیت‌های اقتصادی و غیر آن که با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیر قابل جبران آن همراه باشد، ممنوع است.
و چه خوش گفت سهراب سپهری که …
یادم باشد کاری نکنم که به قانون زمین بر بخورد.